“Propaganda është një kushërirë e afërt e artit”
Intervistë e Peter Pomerantsevit e dhënë për ZEIT.DE
Përktheu nga origjinali për Rruga Press: Bekim Qoku
Përse propaganda ruse ka kaq shumë sukses? Këtë do të na shpjegojë eksperti i Rusisë Peter Pomerantsev – ai ka gjithashtu edhe një ide se ç’mund të bëjë Perëndimi kundër kësaj.
“Autokratët e shek. 21 qysh herët i kanë zbuluar dhe shfrytëzuar internetin dhe mediat sociale. Për momentin ata në këtë punë janë thjesht më të mirët…”
Në kohën e Bashkimit Sovjetik prindërit e tij u përndoqën nga shërbimi sekret i KGB-së dhe emigruan. Ai më vonë punoi në Rusi si producent në një televizion. Mirëpo pastaj u fascinua dhe u trazua nga mënyra se si Putini e zhvillonte luftën e tij moderne të informacionit brenda dhe jashtë shtetit. Kësaj rruge, Peter Pomerantsev (45) u bë njëri nga ekspertët më të mirë në fushën e propagandës ruse. Ai sot jeton dhe punon në Britaninë e Madhe dhe në SHBA.
ZEIT: Peter Pomerantsev, ju keni shkruar disa libra mbi propagandën ruse. Të flasim pra për propagandën.
Peter Pomerantsev: Këtë fjalë e përdor shumë rrallë. Ajo ka gjithë ato kuptime dhe përmendet vend e pa vend, pra për mua ajo është disi e vagullt. Më vjen më mirë kur flas për fushata, për luftë informacioni dhe dezinformacioni. Propaganda për mua më shumë është një koncept i përgjithshëm, mbivendosës.
ZEIT: Në këtë kuptim pra, lufta që po zhvillohet tani përcillet nga një luftë informacioni. Cili aspekt ju bën më shumë përshtypje?
Pomerantsev: Për vazhdimin e luftës vendimtare është nëse Qeveria ruse arrin që vazhdimisht t’i bindë qytetarët e saj për mënyrën se si ajo i interpreton zhvillimin e ngjarjeve dhe nëse do ia dalë t’ia hedhë paq e pa u ndëshkuar për humbjet e ushtarëve të vet dhe për përdhunimet, vrasjet dhe masakrat e kryera në Mariupol. Për Perëndimin çështja është se a do të mund dikush nga jashtë që, në javët në vijim, të ndikonte opinion e brendshëm publik në Rusi dhe se si do të realizohej kjo.
ZEIT: Në librin tuaj This Is Not Propaganda përshkruani dhe analizoni si Putini arrin ta sigurojë pushtetin e tij së brendshmi me anë të një politike intensive të informacionit. Si mendoni, çfarë duhet të dimë për ta dobësuar atë tani?
Pomerantsev: Teknikat variojnë, por megjithatë një strategji ekziston. Po ta reduktoja në një fjali, ajo do të ishte kështu: Ideologjia është zëvendësuar me teorinë e komplotit. Botëkuptimi komunist ka gjatë kohë që ka vdekur dhe vendin e tij e ka zënë një ndjenjë vagëlluese e kanosjes dhe e komplotit kundër Rusisë. Kësisoj, brenda shtetit krijohet një komunitet, që është disi jo i qëndrueshëm. Për Putinin është e rëndësishme që në këtë kontekst populli rus të mbajë një qëndrim pasiv – kundrejt qeverisë së vet si dhe kundrejt çështjeve ndërkombëtare. Për Putinin pasiviteti i qytetarëve të tij është tejet i rëndësishëm, dhe ky pasivitet në këtë kohë është mbase mesazhi më i rëndësishëm së brendshmi: Na detyruan ta bëjmë këtë luftë. Nuk kishim zgjidhje tjetër. Që do të thotë, rusët nuk mbajnë asnjë përgjegjësi. Ngjarjet diktohen nga forcat e këqija, paqartë të përshkruara, të botës.
ZEIT: Përse kjo strategji është e suksesshme dhe bindëse?
Pomerantsev: Një arsye për këtë është sigurisht mekanizmi i fuqishëm që e kanë teoritë e komplotit. Sepse ato mbjellim dyshime. Ato i bëjnë njerëzit të pasigurt lidhur me çështjet se kujt dhe çfarë i duhet besuar. Kush e meriton besimin e tyre. Këso gjërash dobësojnë çdo shoqëri.
ZEIT: Ju në librin tuaj përshkruani po ashtu se si Spin-Doktorët para 20 vitesh arritën që për herë të parë të bëjnë një “Shumicë-Putini” me ndihmën e publicitetit dhe fushatës politike dhe të cilën po e përsërisin që atëherë. Por për të fituar zgjedhjet gjithsekujt i duhet një shumicë. Çfarë mendoni saktësisht kur thoni “Shumicë-Putini”?
Pomerantsev: Për të kuptuar këtë koncept, ia vlen të kthehemi shkurt në kaosin e viteve nëntëdhjeta. Atëbotë të gjithë strukturat tradicionale të shoqërisë nga koha e Bashkimit Sovjetik patën humbur kuptimin e tyre. Nuk kishte më as klasa, as Inteligjencë. Shumica e drejtimeve shkollore nuk kishin më asnjë vlerë. Në këtë situatë, spin-doktorët u përpoqën të formojnë grupacione të reja shoqërore para zgjedhjeve presidenciale, të cilët, të paktën për një kohë të shkurtër, do të mund të mblidheshin sipas një motivi të përbashkët dhe mbas një kandidati të caktuar. Në vitin 1996 ata ia dolën të nxisin frikë për një luftë civile. Në këtë mënyrë Boris Jellcini, me gjithë gjasat e vogla, arriti të fitojë një mandat të dytë. Katër vjet më vonë, me të njëjtët spin-doktorë fitoi edhe Vlladimir Putini, vetëm se fushata e tij e parë bënte fjalë për humbësit e viteve të Jellcinit. Qysh atëherë Putini po përdor këtë metodë, vetëm se me rrëfime të ndryshme. “Shumicat-Putin” që krijohen mbi këtë bazë nuk janë sakaq stabile, ato duhet patjetër të rishpiken gjithmonë nga e para.
ZEIT: Si mendoni, cila do qe mënyra më e mirë për të ushtruar ndikim mbi këtë “Shumicën-Putin”, këtë aktualen?
Pomerantsev: Strategjia aktuale vërtet se është e brishtë, por megjithatë duhet kuptuar mirë brishtësia e saj. Siç e përmendëm më sipër, Qeveria ruse investon fuqishëm në pasivitetin e rusëve. Megjithëse edhe aty shfaqen dobësi. Sepse atë që është pasiv është vështirë për ta motivuar të luftojë. Vërtet se për momentin nuk ka asnjë demonstratë spontane, por i tërë miratimi publik për luftën është thjesht inskenim. Janë kryesisht nëpunësit shtetëror që dalin në rrugë për të valëvitur flamujt, sepse ata e kanë patjetër ta valëvisin. Por njëkohësisht zbehet sa edhe potenciali i brendshëm për protestë dhe revolucion. Aty mund të ndërhynte Perëndimi.
ZEIT: Po si?
Pomerantsev: Perëndimi do të duhej të niste një bashkëbisedim me pjesë të ndryshme të shoqërisë ruse dhe t’i pyeste: Cilët janë interesat tuaj? A është kjo luftë në interesin tuaj? Kjo nuk do të thotë se me këtë rusët do të binden të heqin dorë nga teoritë e komplotit që thonë se bota e kërcënon Rusinë, jo, por nëse ata arrijnë t’i shquajnë interesat e tyre, kjo do të dobësonte sistemin nga brenda.
ZEIT: Kush mund të bashkëbisedonte me shoqërinë ruse? Nuk ka një opozitë të fuqishme dhe kundërshtitë publike janë duke u sanksionuar rëndë. Disidentët po dëbohen nga vendi, futen në burg, bile edhe likuidohen.
Pomerantsev: Këtu do ju kundërshtoj fuqishëm. Ne jetojmë në një botë ku mund të komunikojmë më hapur se kurrë më parë. Natyrisht që Perëndimi, po të donte, mund të niste një bashkëbisedim me shoqërinë ruse. Kujtoni pak atë videon e Arnold Schwarzenegger. Brenda pak ditësh ajo në Rusi u pa rreth 15 milion herë. Ka shumë rusë që janë tërësisht të hapur për dialog me Perëndimin. Mirëpo Perëndimit nuk i shkon edhe aq për dore për ta organizuar këtë dialog. Dinim ta bëjmë në Luftën e ftohtë. Vetëm SHBA-të kishin atë kohë gjithë ato institucione detyra e të cilëve ishte të bien në kontakt me njerëzit që jetonin pas Perdes së hekurt dhe t’u përcjellin atyre mesazhin e demokracisë. Sot nuk po e bëjmë më këtë, kurse Deutsche Welle nuk është e mjaftueshme për këtë.
ZEIT: Si e shpjegoni dobësinë e Perëndimit që ju e keni diagnostifikuar?
Pomerantsev: Autokratët e shekullit të XXI internetin e mediat sociale i kanë zbuluar qysh herët dhe kanë ditur t’i përdorin për vete. Ata për momentin janë thjesht më të mirë. Kujtoni vetëm fushatat dezinformuese, fermat e trolleve, mediat online të financuara nga shteti e kështu me radhë. Në vitet e fundit Rusia s’e kishte aspak problem të lëshonte agjentët dhe trollët e saj nëpër hapësirën publike të Gjermanisë dhe ta ndikonte atë.
ZEIT: Çfarë do të thotë kjo për ju?
Pomerantsev: Ne duhet t’i përkrahim disidentët rus që jetojnë jashtë shtetit, që ata të mund të marrin pjesë nëpër media rusisht-folëse. Duhet gjithashtu të ngremë infrastrukturën tonë, me qëllim që të mund të biem në kontakt me njerëzit që jetojnë në vendet autokratike. Nuk duhet harruar gjithashtu që njerëzit duhet trajtuar me respekt, dhe jo të nisim gjithfarë fushatash të ngathëta, por të përhapim informacione të vlefshme. Këto institucione duhet të përpiqen e të kuptojnë se ç’është e rëndësishme për njerëzit në Rusi. Kjo nuk është e vështirë teknikisht, por kërkon vizion, një përfytyrim të asaj se çfarë synojmë të arrijmë.
ZEIT: Në rast se hedhim një vështrim mbi historinë ruse, vëmë re se rusët kanë ditur në mënyrë të shkëlqyer dhe krejtësisht kreative të përdorin masmediet, sapo ato të jenë shfaqur: nga kinemaja tek radioja deri te interneti?
Pomerantsev: Rusia është një vend ku artet kanë pasur një rol të madh dhe kanë një traditë të madhe, si letërsia, teatri, piktura, muzika dhe kinemaja. Propaganda është, si të thuash, një kushërirë e afërt e artit.
ZEIT: Traditë të madhe të artit klasik kanë edhe vendet e tjera.
Pomerantsev: Po, por Rusia u ka besuar gjithmonë propagandistëve të saj. Që kur propaganda leniniste duhej të krijonte njeriun sovjetik, fuqisë së saj i besuan gjithmonë e më shumë. Qysh ahere, udhëheqja ruse e ka vlerësuar dhe çmuar shumë propagandën, dhe atë gjatë çdo ndërrimi të regjimeve, por edhe ka investuar në të.
ZEIT: Pra ky instrument brenda-politikë është ngritur në traditë. Sidoqoftë, nga e ka Rusia këtë bindje se mund të ndikonte opinion publik në shumë vende të tjera?
Pomerantsev: Duhet të kuptojmë një gjë, që Rusia është një nga shtetet e pakta me aftësi për të shpikur narracione, ide dhe konstruksione të mëdha të botës edhe për shtetet e tjera. Kujtoni pak komunizmin sovjetik. Jo çdo kush mund të mendojë në këso përmasash, dhe rusët janë krenarë që mund të mendojnë në këso përmasash kaq të mëdha.
ZEIT: Botëkuptimin që po e përhapin akterët rusë është ndryshe nga ai i komunizmit sovjetik, nuk mund t’i thuash as optimist e as disi tërheqës.
Pomerantsev: Sigurisht që është një botëkuptim cinik. Por megjithatë bëhet fjalë për një narracion të madh koherent. Ai na thotë se ne jetojmë në një botë amorale, një botë plot dyfytyrësi. Bota është një mizerje dhe nuk ka ngelur më njeri për t’i besuar, aq më pak në qeveritë perëndimore apo në mediat e atjeshme. Ky rrëfim po gjen një truall pjellor në shumë vende, si në SHBA ashtu edhe në Evropë.
ZEIT: Ka disa vjet që po hulumtoni gjithashtu edhe në fushën e medias dhe propagandës në Ukrainë. Si ka mundësi që propaganda ruse pikërisht atje po korr aq pak sukses?
Pomerantsev: Më lejoni që fillimisht të flas mbi situatën e luftës. Ukraina është një vend që përgjatë historisë është sulmuar dhe pushtuar shpesh nga fuqitë e mëdha. Njëherë ishin turqit, pastaj austriakët, më vonë nazistët, sovjetët dhe tani Rusia e Putinit. Kjo ka ndikuar që institucionet vendore të Ukrainës të jenë me kapacitete të dobëta dhe besimi në qeverinë vendase deri në fillim të luftës të jetë i vogël. Megjithatë në vet shoqërinë ka rrjete horizontale shumë të forta të cilat aktivizohen kur bien në zor. Nëse shikoni se çfarë rezistence janë duke bërë vullnetarët, çfarë angazhimi të madh po japin qytetarët për të shpërndarë mallrat dhe furnizimet, për të akomoduar refugjatët, atëherë e kuptojmë se ky shtet jeton me institucione vërtet të dobëta por me një shoqëri shumë vitale dhe solidare.
ZEIT: Po pse i shkoi Rusisë huq përpjekja për ta bërë për vete Ukrainën para se ta niste luftën?
Pomerantsev: Në fakt kjo përpjekje ka pas shumë sukses. Oligarku dhe sipërmarrësi mediatik Viktor Medvedçuk që u arrestua së fundmi drejtonte për vite të tëra një parti proruse dhe kishte një kanal televiziv ku reklamonte Rusinë, dhe ç’është e drejta, kishte edhe shikueshmëri mjaft të lartë. Pas pushtimit të Krimesë, biznesit të tij natyrisht se iu komplikuan punët, andaj ai filloi të nxijë Perëndimin duke përhapur narracionin rus të hipokrizisë dhe komplotit. Kjo pati reagime pozitive dhe u pranua mirë në Ukrainë. Kushedi, po ta kishte kontrolluar veten Putini dhe të kishte pritur edhe pak, ndofta mund të kishte bërë për vete edhe një shumicë të gjerë për t’ia bashkuar Ukrainën Rusisë. Mirëpo pas invazionit mbi Krime dhe sidomos që nga fillimi i luftës aktuale, Ukraina natyrisht se konsiderohet e humbur tashmë për Rusinë.
………………….
Peter Pomerantsev është autor i disa librave mbi propagandën ruse (së fundmi i librit “This Is Not Propaganda”) kurse në vitet përpara ai punonte si producent televizioni. Sot jep mësim si Senior Fellow pranë SNF Agora Institute të Universitetit Johns Hopkins në Washington dhe hulumton në fushën e medias në Ukrainë dhe rreth reziliencës së shoqërisë ukrainase. © Jindřich Nosek/Wikipedia
Rruga Press