A do të kenë haitasit shansin për të përcaktuar të ardhmen e tyre – pa ndërhyrje të huaja?

Vrasja e 7 korrikut e Presidentit haitian Jovenel Moïse, ishte kulmi brutal i krizës në dekada të vendit. Ndërsa hetuesit përplasen, për të identifikuar ata që komanduan, financuan dhe kryen vrasjen, ka shumë më tepër në këtë histori. Pavarësisht nga individët përgjegjës është politika me shumë zero, e rrënjosur në strukturat e vjetra dhe të thella të pabarazisë dhe varfërisë së përhapur, që siguron kontekstin për vrasjen e presidentit të Haitit.

Haiti ka një histori të gjatë të ndërhyrjeve të huaja

 Që nga themelimi revolucionar i Haitit në 1804, qeverisja e vendit ka qenë e bazuar në fitimin e paligjshëm të pasurisë përmes kapjes së zyrës publike. Politika është bërë gjithnjë e më shumë një biznes, përmes të cilit njerëzit kërkojnë t’i shpëtojnë kushteve të mungesës – një mungesë e ngulitur si në ekonominë e brendshme politike, ashtu edhe sesi ajo ekonomi ishte integruar në sistemin botëror. Ta themi thjesht, populli haitian ka vuajtur nga konvergjenca oportuniste e interesave midis klasës sunduese të vendit dhe “partnerëve” të saj të jashtëm më të fuqishëm.

Për tre dekadat e kaluara, haitasit kanë duruar praninë e trupave të SH.B.A., Franceze dhe të Kombeve të Bashkuara (MINUSTAH), në tokën e tyre. Ndërsa kjo prani e huaj gjeneroi një fasadë stabilizimi, ajo nuk ndryshoi pabarazitë strukturore që ndanin haitasit, as ndihmuan në ndërtimin e institucioneve të qëndrueshme qeveritare. Për më tepër, OKB-ja kurrë nuk i kompensoi në mënyrë adekuate haitasit, për sjelljen e keqe të ushtarëve MINUSTAH – ose rolin e tyre në përhapjen e një epidemie kolere që vrau mijëra haitas.

Kriza aktuale politike e Haitit, ka konturet e konflikteve të së kaluarës për aq sa u nxit nga zgjedhjet e kontestuara, të dyshuara të mashtrimit të Jovenel Moïse 2016, zgjedhje të mbështetura nga Shtetet e Bashkuara. Opozita pretendoi se presidenca e Moïse ishte e paligjshme, ndërsa akuzat që presidenti përvetësoi, fonde nga programi i ndihmës PetroCaribe i Venezuelës, çuan në protesta masive dhe thirrje për dorëheqjen e tij.

 Për të mbajtur në pushtet, Moïse iu drejtua masave autoritare dhe filloi të sundonte me dekret. Duke sfiduar autoritetin gjyqësor dhe kushtetues dhe duke injoruar dënimet popullore, ai refuzoi të hiqte dorë në shkurt kur mbaroi mandati i tij.

Kush është udhëheqësi legjitim i Haitit tani?

Pas vdekjes së Moïse, Haiti trashëgoi dy kryeministra de facto – Claude Joseph “në detyrë”, ish-ministri i jashtëm i Moïse – i cili u mbështet fillimisht nga komuniteti ndërkombëtar, vetëm për t’u dobësuar në favor të Ariel Henry, një neurokirurg të cilin presidenti “e kishte caktuar” Kryeministër vetëm disa ditë para vdekjes së tij.

 Të martën, Henry u betua, duke u zotuar të mbajë zgjedhje të reja në 120 ditë. Tani për tani, Haiti nuk ka president, asnjë parlament funksionues dhe një sistem gjyqësor të prishur. Politika e Haitit tani ka tejkaluar plotësisht rreptësitë dhe udhëzimet kushtetuese, duke përkeqësuar zbrazëtinë e autoritetit publik legjitim. Thjeshtë ekuilibri i forcave sociale lokale, si dhe vendimet e fuqive të mëdha të huaja, që do të përcaktojnë të ardhmen e menjëhershme dhe mbase afatgjatë të Haitit.

A do të kenë haitianët hapësirë ​​për të ndërtuar qeverinë e tyre?

Shmangia e një ndërhyrjeje tjetër ndërkombëtare, qoftë në formën e një okupimi ushtarak të drejtpërdrejtë amerikan, ose nën flamurin blu të Kombeve të Bashkuara, do të thotë që haitasit e zakonshëm – jo vetëm një grusht politikanësh të vetë-caktuar – kanë nevojë për hapësirë ​​për të sajuar rrugët e tyre, drejt një kombësie konsensusi para fushatës tjetër zgjedhore.

Gjendja aktuale e vendit është e frikshme, por gjithashtu ofron një mundësi historike, për të krijuar një shoqëri më demokratike në të cilën të gjithë haitasit trajtojnë njëri-tjetrin si qytetarë të barabartë. Kjo shpërndarje e re është e pamundur pa përfshirjen e organizatave të “shoqërisë civile”, grupeve të margjinalizuara dhe popullsisë së madhe, gjithnjë e më të zëshme të të rinjve. Procesi mund të jetë i padisiplinuar, por pa të, ata që tradicionalisht kanë nën kontroll, do të kthehen te strategjitë e kaluara, të cilat duket se mund të prodhojnë një version tjetër të së tashmes. Tërmeti shkatërrues i Haitit në 2010, ofron një shembull të fundit të një mundësie të ngjashme, edhe pse të parealizuar. Si pasojë e tërmetit, më pak se 1%  e fondeve të ndihmës, gjeti rrugën e saj në institucionet qeveritare, organizatat e huaja joqeveritare monopolizuan burimet dhe kontrolluan përpjekjet e rindërtimit të cilat dhanë rezultate të pakta.

Rekordi sugjeron që ndihma joqeveritare nuk është një zgjidhje afatgjatë. Vëzhguesit mund të jenë të prirur të etiketojnë shtetin  si “të brishtë” ose “të dështuar”, por ky nocion popullor ka tendencë të fajësojë faktorët politikë dhe kulturorë vendas, për shembjen e Haitit, duke minimizuar ndikimin shkatërrues të fuqive të huaja dhe institucioneve të tyre. Shtetet e “brishta” nuk dalin nga një patos kolektiv anti-modern; ato janë krijuar në një shkallë të madhe nga integrimi i tyre vartës në sistemin botëror.

Hulumtimi im, për shembull, përshkruan se si për 40 vitet e fundit, institucionet kryesore financiare ndërkombëtare si Banka Botërore dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar, promovuan një program neoliberal të tregjeve të hapura, privatizimeve dhe zhvillimit të udhëhequr nga OJQ-të. Për më tepër, politikat e këtyre institucioneve ndërkombëtare neglizhuan prodhimin vendas të ushqimit, ndërsa përshkruanin një zhvillim të orientuar drejt eksportit urban bazuar në fuqinë punëtore tepër të lirë. Këto strategji hutuan qeverinë Haiti, për të siguruar përfitime minimale sociale, për popullsinë e saj dhe nxitën një eksod masiv në qytetet kryesore. Moïse vazhdoi përgjatë kësaj rruge që kontribuoi në kolapsin ekonomik, politik dhe shoqëror.

Modeli neoliberal ka gjeneruar një situatë ku Haiti prodhon dhe eksporton pak, dhe importon pothuajse gjithçka që konsumon. Kjo gjithashtu ka çuar në një krizë të mprehtë ushqimore – në Mars, Zyra e KB për Koordinimin e Çështjeve Humanitare vlerësoi se mbi 40 përqind e popullsisë haitiane (4.4 milion njerëz) do të kenë nevojë për ndihmë emergjente për të përmbushur nevojat e tyre themelore.

Aftësia e Haitit, për të shmangur varësinë e vazhdueshme nga bashkësia ndërkombëtare do të kërkojë një qeveri që të mund të mbështesë në mënyrë aktive prodhimin publik dhe privat. Për të qenë të qartë, ndërtimi i shtetit nuk kërkon centralizim të pushtetit, as shkatërrim të organizatave rrënjësore, por më tepër shfrytëzimin e energjive të tyre dhe dhënien e tyre  koherente  dhe mjetet për të patur sukses.

Në mënyrë thelbësore, tejkalimi i ndarjeve midis klasave dhe ngjyrave, kërkon kufizimin e mbajtjes së pasurisë private në pushtetin politik. Detyra është komplekse, por momenti aktual ofron një mundësi, për të filluar ndërtimin e kësaj alternative. Shumica do ta shohin këtë skenar optimist si të pamundur, nëse historia e kohëve të fundit është ndonjë udhëzues. Megjithatë, graviteti i krizës aktuale, mund t’i detyrojë haitasit të shkëputen nga e kaluara nëse bashkësia ndërkombëtare qëndron larg rrugës së tyre.

Robert Fatton është profesoresha e Julia A. Cooper, e Qeverisë dhe Punëve të Jashtme në Universitetin e Virxhinias dhe marrësi i Çmimit  për Ekselencën e Shoqatës së Studimeve Haiti në vitin 2011, për “angazhimin dhe kontributin e tij në fushën e shfaqjes së “Studimeve Haiti” për afër një çerek shekulli”. Libri i tij më i fundit është “The mask e Exceptionalism: Demasking the National Narratives of Haiti and the United States” (Rutgers University Press, 2021).

©RrugaPress Të gjitha të drejtat të rezervuara