Rusia duhet të pushojë së qeni perandori nëse dëshiron të përparojë si komb

Nga Taras Kuzio

Kur BRSS-ja u shemb në vitin 1991, Federata Ruse përqafoi pak a shumë saktësisht të njëjtin identitet perandorak që bolshevikët kishin trashëguar nga paraardhësit e tyre caristë breza më parë. Derisa kjo të ndryshojë, Rusia do të mbetet një burim i paqëndrueshmërisë globale dhe një kërcënim për sigurinë evropiane, duke mos mundur të arrijë potencialin e saj të vërtetë.

Që nga fillimi i viteve 1990, Rusia moderne i ka bërë vazhdimisht thirrje Perëndimit që të njohë ish-BRSS-në (duke përjashtuar tre shtetet baltike) si sferën e saj ekskluzive të ndikimit. Kjo pasqyron instinktet e forta perandorake brenda Kremlinit dhe në të gjithë shoqërinë ruse. Kjo thekson gjithashtu konfuzionin e vazhdueshëm midis publikut rus dhe elitave të vendit mbi atë që saktësisht përbën “Rusinë”.

Kjo nuk është aspak befasuese duke pasur parasysh se identitetet rusë dhe sovjetikë kishin qenë praktikisht të padallueshëm brenda BRSS-së. Kur Bashkimi Sovjetik u shpërbë, Federata Ruse thjesht mori kontrollin e institucioneve sovjetike në Moskë dhe filloi procesin e shtet-ndërtimit post-sovjetik. Ngurrimi i Rusisë për t’u shkëputur plotësisht nga BRSS-ja ishte tashmë i dukshëm në dhjetor të vitit 1991, kur Moska nxiti krijimin e Komonuelthit të Shteteve të Pavarura.

Gjatë gjithë viteve 1990, lidhja qytetare me Federatën Ruse mbeti e dobët. Ndërkohë, format më të hapura perandorake të identitetit u shfaqën shumë më popullore, duke çuar në thirrje për një kthim në epokën sovjetike dhe cariste ose për një Rusi të ringjallur për të udhëhequr një perandori të re euroaziatike. Ky trend ishte i dukshëm edhe përpara rënies së Perandorisë Sovjetike, me autorin e famshëm disident, Alexander Solzhenitsyn që bëri thirrje në vitin 1990 për një bashkim të ri rus të tre kombeve sllave lindore (Rusia, Ukraina dhe Bjellorusia). Ky koncept do të ringjallej dhe do të zgjerohej pothuajse dy dekada më vonë për të shërbyer si bazë për ideologjinë e “Botës Ruse” të Putinit.

Popullariteti i vazhdueshëm i identiteteve perandorake mbikombëtare në Rusinë post-sovjetike ishte i qartë gjatë krizës kushtetuese të vitit 1993, te e cila u pa një aleancë komunistësh dhe nacionalistësh ekstremë që tentonin të rrëzonin presidentin rus, Jelcin. Tre vjet më vonë gjatë zgjedhjeve presidenciale ruse, Jelcini përqafoi axhendën perandorake të një unioni shtetesh me Bjellorusinë për të ndihmuar në kundërshtimin e mbështetjes së fortë revanshiste për udhëheqësin komunist, Genadi Zyuganov.

Në kohën kur veterani i KGB-së, Vladimir Putin, u bë president në fillim të mijëvjeçarit, Rusia tashmë po largohej dukshëm nga flirtimi i saj i shkurtër me integrimin evropian. Putini përqafoi hapur identitetin perandorak të Rusisë dhe pretendoi për Euroazinë si sferën ekskluzive të ndikimit të Kremlinit. Ai thuhet se ishte i fiksuar që nga fillimi i presidencës së tij me idenë për ta rikthyer Ukrainën me vendosmëri në orbitën ruse.

Pozicioni i Putinit ishte ndoshta i parashikueshëm. KGB-ja sovjetike ku ai kaloi vitet formuese të karrierës së tij profesionale ishte një institucion jashtëzakonisht shovinist që përqafoi hapur një ndjenjë të misionit perandorak të Rusisë. Ky mentalitet iu kalua agjencive pasardhëse post-sovjetike të KGB-së, të cilat morën një rol dominues në Rusi pas ardhjes së Putinit në pushtet.

Midis politikëbërësve në Rusinë e Putinit, vendet e tjera ish-sovjetike si Ukraina nuk u vlerësuan kurrë me agjenci reale ose sovranitet të vërtetë. Në vend të kësaj, ata konsideroheshin në mënyrë rutinore si pjesë e perandorisë informale moderne të Rusisë. Ide të tilla gëzonin mbështetje të gjerë në publikun rus dhe u promovuan shumë në mediat kryesore ruse të kuruara me kujdes.

Në vitin 2012, Putini u kthye në presidencë me synimin për të hyrë në histori si grumbulluesi i tokave ruse. Në praktikë, kjo nënkuptonte përfundimin e riintegrimit të Bjellorusisë dhe Ukrainës. Putini kishte parë gjithmonë se këto dy shtete sllavë lindorë janë anëtarët thelbësorë të Bashkimit Ekonomik Euroaziatik të parashikuar. Me aneksimin e Krimesë në vitin 2014 dhe transformimin e Bjellorusisë në shtet kukull rus në vitin 2020, hapi i fundit dhe vendimtar në këtë proces historik ishte nënshtrimi i plotë i Ukrainës në vitin 2022.

Fatkeqësisht për Putinin, pushtimi në shkallë të plotë i Ukrainës nuk ka shkuar sipas planit. Larg përfundimit të misionit të tij historik të ribashkimit, sulmi me shpejtësi ndaj Ukrainës ka shkatërruar reputacionin e Rusisë si një Fuqi e Madhe dhe si një forcë ushtarake për t’u futur në llogari. Si pasojë, tani janë të shumtë ata që e shohin Rusinë si një fuqi në rënie.

Aftësia e Moskës për të projektuar ndikim në të gjithë ish-perandorinë e saj ka pësuar në përputhje me rrethanat. Kjo u paraqet fqinjëve të Rusisë dhe botës perëndimore një mundësi të artë për të inkurajuar evoluimin e një identiteti rus post-perandorak që mund të shërbejë si bazë për riintegrimin e Rusisë në komunitetin e gjerë ndërkombëtar.

Për të arritur këtë qëllim, bota demokratike duhet të rimendojë politikat e veta ndaj Rusisë dhe të ndalojë së pranuari joformalisht pretendimet e Moskës për një sferë ndikimi. Kjo qasje e vjetëruar dhe e padobishme shërben thjesht për të legjitimuar ambiciet perandorake të Rusisë. Në vend të kësaj, Perëndimi duhet ta trajtojë Rusinë si një shtet të zakonshëm kombëtar dhe ta trajtojë Moskën me të njëjtat standarde që zbatohen për të tjerët.

Udhëheqësit perëndimorë duhet gjithashtu të inkurajojnë shtetet jo-ruse të ish-BRSS-së që të ndalojnë mbështetjen e identitetit mbikombëtar të Rusisë dhe t’i japin fund pjesëmarrjes së tyre në strukturat post-sovjetike, qëllimi kryesor i të cilave është të zgjasin dominimin rajonal të Rusisë. Anëtarët e OTSK-së (Organizata e Traktatit të Sigurisë Kolektive) dhe Bashkimit Ekonomik Euroaziatik duhet të inkurajohen të tërhiqen. Armenia duhet të inkurajohet që të kthehet në Marrëveshjen e Asociimit me BE-në që e braktisi nën presionin rus në vitin 2013.

Një tjetër hap kyç drejt një Rusie post-perandorake është eliminimi i zonës gri midis NATO-s dhe BE-së në njërën anë dhe një Euroazie të dominuar nga Rusia nga ana tjetër. Teksa lufta aktuale në Ukrainë nuk mund të vazhdojë përgjithmonë, një pushtim i ri rus është praktikisht i pashmangshëm nëse Ukraina nuk ofron një udhërrëfyes të qartë drejt anëtarësimit në NATO. Pozicioni aktual i Ukrainës në zonën gri gjeopolitike ndihmon në mbajtjen gjallë të aspiratave perandorake të Rusisë dhe e bën të paarritshme një paqe të qëndrueshme në Evropë.

Integrimi i Ukrainës në NATO dhe BE do të përjashtonte çdo pushtim të mëtejshëm rus dhe do të zvogëlonte në mënyrë dramatike hapësirën për aventura të reja perandorake. Kjo do të çonte në një rënie të mbështetjes brenda Rusisë për ideologjitë agresive perandorake dhe do të diskreditonte të gjithë nocionin e “Botës Ruse” të Putinit. Në vend të kësaj, ka të ngjarë të shohim rritjen e identitetit qytetar rus.

Tre dekada pas rënies së BRSS-së, Rusia aktualisht është në rrezik real të humbjes së statusit të Fuqisë së Madhe. Pushtimi katastrofik i Ukrainës ka ekspozuar dobësitë e brendshme dhe ka shkaktuar një kolaps të paprecedentë të ndikimit rus në të gjithë ish-Perandorinë Sovjetike. Është qartësisht në interesin e botës demokratike të inkurajojë këtë proces të tërheqjes perandorake. Transformimi i identitetit kombëtar rus në një formë post-perandorake dhe qytetare do të hapte rrugën për një epokë të re të paqes dhe produktivitetit evropian. Përfituesit përfundimtarë të kësaj do të ishin vetë populli rus.

Taras Kuzio është profesor i shkencave politike në Akademinë Mohyla të Universitetit Kombëtar të Kievit. Libri i tij i ardhshëm është “Gjenocidi dhe Fashizmi, Lufta e Rusisë kundër ukrainasve”.

Artikull i Atlantic Council, përkthyer nga Rruga Press

Rruga Press