Para 108 vitesh bota njohu fillimin e Luftës së Parë Botërore

Tashmë në shekullin e 19-të, u farkëtuan tensionet e para politike midis fuqive të mëdha evropiane. Zhvillimi ekonomik dhe proteksionizmi i bënë shtetet evropiane të kërkojnë të zgjerohen në territore të reja. Kolonitë në Azi dhe Afrikë vazhduan të bëhen një burim i rëndësishëm i lëndëve të para, si dhe zgjerimi në tregje të reja për vendet evropiane.

Blloqet dhe vendet që morën pjesë në Luftën e Parë Botërore

Dy blloqe të mëdha ishin ato që u përballën me njëri-tjetrin në Luftën e Madhe:

• Antanta e Trefishtë: Franca, Britania e Madhe dhe Shtetet e Bashkuara, të njohura si Aleatët, luftuan në njërën anë. Së bashku me ta Rusia mori pjesë si aleate, por u tërhoq në 1917.
• Aleanca e Trefishtë: Në anën e kundërt ishin të ashtuquajturat perandori qendrore të Austro-Hungarisë dhe Gjermanisë, të quajtura edhe “Boshti Qendror”. Këtij blloku më vonë iu bashkuan Turqia dhe Bullgaria.

Shkaqet e Luftës së Parë Botërore

Britania e Madhe kishte arritur një nivel spektakolar industrializimi, duke u bërë fuqia e madhe ekonomike. Nga ana e saj, Franca, e cila gjithashtu kishte një shkallë të konsiderueshme industrializimi. Pas zgjidhjes së rivaliteteve të tyre koloniale, të dyja fuqitë vënë bast për mirëkuptimin.

Origjina e Luftës së Parë Botërore daton në vitin 1870. Gjermania, me bashkimin e saj, ishte shfaqur si një kolos ekonomik dhe një rival ushtarak për t’u frikësuar. Me Kaiser Wilhelm II, Gjermania jo vetëm që kërkoi të izolonte Francën, por gjithashtu kërkoi të sfidonte Britaninë e Madhe për hegjemoninë.

Ndër arsyet që shkaktuan këtë konflikt, duhet përmendur se filloi një garë armësh. Gjermania vendosi shërbimin e detyrueshëm ushtarak, ndërsa Britania e Madhe zgjodhi një ushtri më të vogël, por shumë të profesionalizuar. Nga ana tjetër, teknika u vu në shërbim të luftës, duke krijuar armë të reja dhe vdekjeprurëse si nëndetëse, mitralozë dhe luftanije të fuqishme. Në këtë kuptim, kompanitë e mëdha industriale panë se si riarmatimi i rriti porositë e tyre.

Ndërsa ushtritë u shtuan dhe vendet krijuan aleanca për të shmangur izolimin, pati një ekzaltim të madh të nacionalizmit. Nuk duhet harruar se Ballkani ishte kthyer në një burim të madh tensioni, pasi ishte një fuçi baruti që mund të ndezte fitilin e një konflikti në nivel planetar. Dhe është se mes Austro-Hungarisë dhe Rusisë kishte dyshime të forta për kontrollin e Ballkanit. Kështu, rusët kishin nevojë që Ballkani të kishte një dalje në Detin Mesdhe.

Aneksimi i Bosnjë-Hercegovinës nga Austro-Hungaria do trazonte një zonë tashmë të kontestuar. Kjo ishte arsye e mjaftueshme për Serbinë dhe Rusinë, të cilat kërkonin një prani më të madhe sllave në Ballkan. Ky aneksim nga Austro-Hungaria u bë i mundur falë mbështetjes së aleatëve të saj gjermanë.

Shkaqet ekonomike të Luftës së Parë Botërore

Në 1873 pati një krizë që do t’i jepte fund epërsisë ekonomike britanike dhe fazës së tregtisë së lirë të lidhur me Revolucionin e Parë Industrial. Nga ky moment e deri në fillim të shekullit të 20-të, ndodhi Revolucioni i Dytë Industrial, i cili ishte një përparim ekonomik për shumë nga vendet që morën pjesë në konflikt.

Gjermania arriti të kapërcejë Britaninë e Madhe në disa sektorë strategjikë si çeliku dhe kimikatet. Revolucioni i Dytë Industrial u karakterizua nga përqendrimi industrial dhe financiar dhe inaugurimi i një faze të proteksionizmit ekonomik. Për rrjedhojë, masat proteksioniste çuan në konflikte dhe mosmarrëveshje të shumta mes fuqive evropiane, duke rritur tensionin mes tyre.

Nga ana tjetër, kur Gjermania arriti të pozicionohej si një vend lider në sektorët e lartpërmendur, vendosi të zgjerohej në tregjet ndërkombëtare. Flota e këtij kombi ishte në disavantazh me atë të Britanisë së Madhe, arsye pse ata kryen një politikë ndërtimesh detare për të çekuilibruar monopolin britanik të deteve. Këto masa të kryera nga Gjermania e detyruan Londrën të aleate me Francën për të formuar Entante Cordiale më 8 prill 1904. Është një pakt mossulmimi dhe rregullimi i ekspansionit kolonial midis dy vendeve.

Kur filloi Lufta e Parë Botërore?

Një incident me pasoja fatale për fatin e botës do t’i përgjigjej pyetjes se pse ndodhi Lufta e Parë Botërore. Origjina e Luftës së Parë Botërore daton në 28 qershor 1914. Data në të cilën Arqiduka austro-hungarez, Franz Ferdinand u vra në qytetin e Sarajevës, gjë e cila shkaktoi Luftën e Parë Botërore. Një muaj më vonë, më 28 korrik 1914, Austro-Hungaria i shpalli luftë Serbisë. Në dy javët në vijim, një valë e deklaratave të luftës shpërtheu midis vendeve evropiane.

Autori i atentatit ishte një serb i Bosnjës i quajtur Gavrilo Princip, anëtar i organizatës Young Bosnia. Kjo organizatë ishte në mbështetje të Serbisë së Madhe dhe në të njëjtën kohë mbronte një Bosnjë të lirë nga Austro-Hungaria. Në këtë mënyrë, tensioni në rritje midis Austro-Hungarisë dhe Serbisë po shkonte në mënyrë të pashmangshme drejt luftës.

Faza diplomatike ishte duke u zhvilluar dhe Gjermania po tregonte edhe një herë mbështetjen e saj të vendosur për Austro-Hungarinë. Nga ana e tyre, rusët dolën në anën e Serbisë. Serbët nuk e pranuan ultimatumin e Austro-Hungarisë. Filluan mobilizimet e ushtrive dhe shpalljet e njëpasnjëshme të luftës midis vendeve. Lufta e Parë Botërore kishte shpërthyer.

Fazat e Luftës së Parë Botërore

Këtu është një përmbledhje e Luftës së Parë Botërore dhe fazave të ndryshme të saj:

Lufta e Parë e Lëvizjeve

Të gjithë prisnin që Lufta e Parë Botërore të ishte një konflikt intensiv, por i shpejtë. Megjithatë, ajo që besohej se do të zgjaste me javë apo muaj përfundoi për katër vite të gjata.

Skenat e para të luftës ishin territoret e Francës veriore, ndërsa në frontin lindor gjermanët dhe austro-hungarezët luftuan kundër rusëve. Gjithashtu hyrja e mëpasshme e Italisë në luftë së bashku me aleatët çoi në hapjen e një fronti në Italinë veriore.

Lindja e Mesme do të ishte skena e luftimeve midis Perandorisë Britanike dhe Osmane. Duhet theksuar se, në atë front, oficeri britanik i njohur si Lorenci i Arabisë do të përfundonte duke u dalluar në luftën e tij kundër forcave turke, duke i çuar arabët në një luftë për t’u çliruar nga osmanët.

Faza fillestare e konfliktit u karakterizua nga një luftë ofensivash të shpejta. Pavarësisht përparimit të rëndësishëm gjerman, i cili arriti të fshijë trupat belge, franceze dhe britanike, ata arritën të frenojnë ortekun gjerman në vitin 1914. Përmendje të veçantë meriton Beteja e Marnës, ku francezët ndaluan përparimin gjerman dhe arritën të shpëtonin Parisin.

Gjermania do të arrinte suksese të rëndësishme ushtarake në frontin lindor, duke e shpallur veten fituese kundër ushtrisë ruse në Betejën e Tannenbergut. Megjithatë, lufta e lëvizjeve nuk e kishte ndihmuar Gjermaninë të arrinte një fitore të shpejtë. Në fakt, Perandoria Gjermane ishte zhytur në luftime të gjithanshme në Frontin Lindor dhe atë Perëndimor.

Luftë llogore

Me stabilizimin e fronteve, Evropa u përshkua nga llogore të pafundme dhe tela me gjemba. Fuqitë e mëdha ishin përfshirë në një luftë rrënimi. Në fakt, betejat kolosale si Verdun (1916) dhe Somme (1916) u bënë një shembull i përgjakshëm i kuptimit të Luftës së Parë Botërore. Qindra mijëra burra humbën jetën mes telave me gjemba, të paaftë për të arritur përfitime të rëndësishme territoriale.

Lufta të ashpra po zhvilloheshin edhe në frontin turk, ku trupat franceze, britanike, australiane dhe të Zelandës së Re pësuan një disfatë të dhimbshme nga osmanët në Galipolin e Dardaneleve.

Teksa e gjithë kjo po ndodhte, industria po prodhonte armë të reja dhe gjithnjë e më vdekjeprurëse me të cilat do të bënte luftë. Kështu, u prezantuan risitë luftarake si aviacioni luftarak, tanket dhe nëndetëset. Edhe armët kimike në formën e gazit helmues u përdorën për herë të parë.

Lufta e Dytë e Lëvizjeve

Viti 1917 ishte një vit vendimtar në zhvillimin e Luftës së Parë Botërore. Largimi i Rusisë si rezultat i Revolucionit Rus ishte një goditje e rëndë për aleatët. Megjithatë, hyrja e Shteteve të Bashkuara në Luftën e Madhe nënkuptonte një tullumbace oksigjeni për vendet si Franca dhe Britania e Madhe, përpjekjet e të cilave luftarake i kishin sjellë ato në prag të rraskapitjes.

Në përpjekjen e tij për të nisur një ofensivë vendimtare që do t’i sillte Gjermanisë fitoren përfundimtare, Marshall Ludendorff, kryekomandant i madh gjerman, urdhëroi sulme masive në Frontin Perëndimor në pranverën e vitit 1918. Gjermanisë i shteruan burimet e saj të fundit dhe aleatët shkuan në sulm në atë që u quajt Ofensiva e Njëqind Ditëve, duke vulosur humbjen përfundimtare të Gjermanisë. Më në fund, më 11 nëntor 1918, Perandoria Gjermane kërkoi armëpushim pranë Compiegne.

Gjithashtu në Lindjen e Mesme, trupat britanike dhe të Commonwealthit, të mbështetura nga arabët, arritën një sërë fitoresh të rëndësishme që çuan në rënien e Perandorisë Osmane.

Betejat e Luftës së Parë Botërore

Gjatë Luftës së Parë Botërore u zhvilluan beteja të shumta, ndër të cilat veçohen këto:

• Lemberg – 23 gusht 1914
• Marne – 24 gusht 1914
• Tannenberg – 26 gusht 1914
• Liqenet Masuriane – 7 shtator 1914
• Ypres – 19 tetor 1914
• Gallipoli – 19 shkurt 1915

• Isonzo – 23 qershor 1915
• Verdun – 21 shkurt 1916
• Jutland – 31 maj 1916
• Somme – 1 korrik 1916
• Passchendaele – 31 korrik 1917
• Cambrai – 20 nëntor 1917

Shqiptarët në Luftën e Parë Botërore

Kjo luftë do të sillte edhe ndarjen e territoreve dhe rikrijimin e shtetkombeve të dala nga shpërbërjet e perandorive të mëdha. Shqipëria, edhe pse nuk u përfshi drejtëpërdrejt në luftë, në territorin e saj ndodhën shumë luftime.

Pas mbarimit të kësaj lufte, një pjesë e madhe e popullatës u bë pjesë e shkëmbimit jo të drejtë duke i etiketuar ata si popullatë myslimane dhe joshqiptare. Si rezultat, ata u dëbuan nën shënimin “turq”.

Pas mbarimit të luftës, Shqipëria fillon të lobojë fort në arenën diplomatike për të mbrojtur të drejtat dhe liritë e saj nga padrejtësitë e ndodhura shpeshherë në konturimin e hapësirave botërore.

Traktatet e paqes dhe pasojat e Luftës së Parë Botërore

Pas katër vjetësh që nga fillimi i Luftës së Madhe, Lufta e Parë Botërore kishte lënë nga 9 deri në 10 milionë të vdekur vetëm në mesin e luftëtarëve, për të mos përmendur se edhe miliona civilë ishin vrarë. Sipërfaqe të mëdha toke ishin shkatërruar në Francë, Belgjikë dhe në Italinë verilindore.

Populli gjerman kishte përfunduar i lodhur nga lufta, e cila i kushtoi Kaiser Wilhelm II abdikimin. Demoralizimi dhe privimi si në pjesën e përparme ashtu edhe në pjesën e pasme i kishin bërë gjermanët, duke i lënë ata në prag të trazirave sociale. Në këtë kuptim, spartacistët synonin të bënin një revolucion të stilit sovjetik. Në fakt, në janar 1919, qeveria gjermane, në duart e socialdemokratëve, shtypi revolucionet komuniste me mbështetjen e një force të parregullt të njohur si Freikorps.

Sa i përket hartimit të marrëveshjeve të paqes, përpara ishte një punë shumë komplekse. Vendet fituese të Luftës së Parë Botërore u përpoqën të vendosnin kushte të ashpra, deri në atë masë sa vendet e mundura u përjashtuan nga pjesëmarrja në marrëveshjet e paqes. Jemi para Traktatit të Versajës.

Në këtë mënyrë Gjermania u detyrua të përballonte shpenzimet e dëmshpërblimeve të luftës. Ai që këmbënguli për dobësimin e Gjermanisë ishte kryeministri francez Georges Clemenceau i cili madje tha se “Gjermania do të paguajë”.

Sanksione të tjera që Gjermania do të duhej të duronte do të ishin një reduktim më se i konsiderueshëm i përmasave të ushtrisë së saj, si dhe humbja e Lorenës, Alsas dhe e gjithë perandorisë së saj koloniale.

Nga ana e tij, Presidenti i SHBA Wilson propozoi krijimin e Lidhjes së Kombeve, një pararendës i OKB-së që duhet të shërbejë si një forum për dialog për të parandaluar luftërat e ardhshme.

Traktatet e paqes nënkuptonin gjithashtu fundin e Perandorisë Austro-Hungareze (Traktati i Saint Germain), duke e ndarë atë në shtete të ndryshme: Austri, Hungari dhe duke i dhënë shkas krijimit të Jugosllavisë. Për sa i përket Perandorisë Osmane, Franca dhe Britania e Madhe ndanë një pjesë të rëndësishme të territoreve të tyre në Lindjen e Mesme.

Pasojat ekonomike të Luftës së Parë Botërore

Mobilizimi i miliona njerëzve për të luftuar në llogore pati pasoja të mëdha ekonomike. Në fakt, u vlerësua se të paktën tre punëtorë kërkoheshin për të pajisur çdo ushtar me armët, furnizimet dhe pajisjet e nevojshme.

Ndryshe nga luftërat e tjera, në të cilat ushtritë furnizoheshin me gjithçka që gjenin në rrugën e tyre, në Luftën e Parë Botërore, hekurudha lejoi që të gjitha dispozitat e nevojshme të silleshin në front.

Problemet e furnizimit u bënë të dukshme në të gjitha vendet që morën pjesë në konkurs. Lëndët e para ishin të pakta, racionimi dhe kontrollet e tjera u vendosën, duke mos harruar se u bënë përpjekje të mëdha për zëvendësimin e punëtorëve që kishin shkuar në luftë. Prandaj, shumë gra përfunduan duke plotësuar punët që burrat i kishin liruar në fabrika.

Industria ishte kyçe në përpjekjet e luftës dhe Franca kishte humbur zonat e saj më të industrializuara, të cilat kishin rënë nën sundimin gjerman. Nga ana e saj, Britania e Madhe ishte shumë e varur nga eksportet amerikane. Për më tepër, Shtetet e Bashkuara ndihmuan në financimin e kostos së luftës me kreditë e tyre. Duhet theksuar se situata në Gjermani ishte veçanërisht e ndërlikuar, pasi ajo ishte subjekt i bllokadës.

Çmimet e nevojave bazë u rritën ndjeshëm dhe konsumi u kufizua nga kartat e racionit. Në fakt, mungesa e ushqimit rezultoi tmerrësisht e dëmshme për moralin në pjesën e pasme.

Nëse vitet e paraluftës ishin karakterizuar nga kapitalizmi liberal, në Luftën e Parë Botërore, shtetet morën kontrollin e ekonomisë. Në këtë mënyrë shtetet vendosnin çmimet, merrnin masa rregulluese në tregje dhe kontrollonin prodhimin.

Falë shpërthimit të konfliktit, ekonomia e vendeve neutrale do të merrte hov për shkak të rritjes së eksporteve të tyre. Dhe është se, pretendentët arritën të furnizoheshin falë eksporteve të shteteve neutrale. Shembull është rasti i Spanjës, ku spikati industria e saj e rëndë dhe e tekstilit, si dhe ajo tregtare.

Rruga Press