Miniera e litiumit në Serbi: Ëndrrat e disave dhe protesta e të tjerëve

Serbia përballet me një reagim të ashpër për një minierë të propozuar të litiumit në Luginën e Jadarit, përplasje kjo e premtimeve ekonomike, frikës mjedisore dhe interesave e BE-së

Shkruan Nikola Burazer

Gjatë javëve të fundit, Serbia ka qenë dëshmitare e protestave të shumta. Në Beograd, më shumë se 40 000 qytetarë dolën në rrugë, me disa vlerësime që sugjerojnë pjesëmarrje deri në 120 000 njerëz, duke bllokuar autostradën dhe dy stacionet kryesore hekurudhore deri në mëngjes, kur ndërhyri policia. Disa aktivistë u arrestuan më pas, duke nxitur protesta të mëtejshme që kërkonin lirimin e tyre.

Protestat mblodhën organizata mjedisore dhe të shoqërisë civile së bashku me partitë opozitare me prejardhje të ndryshme ideologjike, të gjitha me një qëllim të përbashkët: ndalimin e një projekti të diskutueshëm të minierave të litiumit në Luginën e Jadarit në Serbinë perëndimore. Miniera e litiumit është aktualisht çështja numër një në politikën serbe dhe opozita e rigjallëruar mund të paraqesë një sfidë të madhe për axhendën e qeverisë. Për më tepër, mbështetja e dukshme e BE-së për projektin e minierave ka ngritur shqetësime të kuptueshme në Serbi.

Partneriteti me BE-në…

Më 19 korrik, kancelari gjerman Olaf Scholz dhe nënkryetari i Komisionit Evropian Maroš Šefčovich vizituan Beogradin për një konferencë mbi lëndët e para. Rezultati kryesor ishte nënshkrimi i një Memorandumi Mirëkuptimi për krijimin e një “Partneriteti Strategjik mbi Lëndët e Para të Qëndrueshme, Zinxhirët e Vlerës së Baterive dhe Automjetet Elektrike” midis Bashkimit Evropian dhe Serbisë. Përveç kësaj, disa letra të tjera mirëbesimi u nënshkruan midis Serbisë dhe kompanive të ndryshme, duke përfshirë gjigantin gjerman të automobilave Mercedes-Benz.

Memorandumi ishte i lidhur qartë me minierën e propozuar të litiumit në Luginën e Jadarit, që do të zhvillohej nga kompania ndërkombëtare e minierave Rio Tinto. Ndërsa presidenti serb Aleksandar Vuçiç e përshëndeti minierën si një mundësi të madhe ekonomike për vendin, Scholz e përshkroi atë si “një projekt dhe kontribut të rëndësishëm evropian që Evropa të mbetet sovrane” dhe një “projekt i mirë për Serbinë”.

Nuk ka dyshim se pse zyrtarët gjermanë dhe të BE-së do të kishin interes për të mbështetur një projekt që mund të çojë në të paturit e një burimi kritik si litiumi – thelbësor për tranzicionin e gjelbër të BE-së – të minuar afër shtëpisë. Megjithatë, tabloja rozë e një partneriteti Serbo-BE ose Serbo-Gjerman që del nga kjo marrëveshje fsheh disa të vërteta dhe shqetësime shumë më të shëmtuara, si mjedisore ashtu edhe politike.

…por një opozitë e fortë në shtëpi

Pesëdhjetë e pesë për qind e qytetarëve serbë janë kundër hapjes së minierës, ndërsa vetëm 25 për qind e mbështesin atë.

Për shkak të këtyre shqetësimeve, nxjerrja e litiumit është një çështje shumë e diskutueshme në Serbi dhe ka një kundërshtim mjaft të fortë për hapjen e minierës në Luginën e Jadarit. Sondazhet tregojnë se 55 për qind e qytetarëve serbë janë kundër hapjes së minierës, ndërsa vetëm 25 për qind e mbështesin atë. Është e rëndësishme të theksohet se kjo opozitë ekziston pavarësisht nga promovimi i fuqishëm i projektit nga qeveria dhe në një mjedis ku qeveria zakonisht është në gjendje të formësojë opinionin publik ashtu siç dëshiron përmes kontrollit të saj të shumicës dërrmuese të mediave kryesore. Kjo do të thotë se projekti i minierave mund të rezultojë të jetë një arrë shumë e fortë për t’u thyer.

Në fakt, protestat e mëparshme kundër minierave të litiumit në 2021 dhe 2022 ishin protestat më të suksesshme gjatë regjimit të Vuçiqit. Të shkaktuara nga ndryshimet legjislative që besohet se lidhen me projektin e minierave, këto protesta u zhvilluan në të gjithë Serbinë dhe e detyruan qeverinë të tërhiqet nga ndryshimet dhe të ndalojë projektin e minierave.

Protestat ishin të suksesshme sepse kishte shenja kundërshtimi ndaj minierës së litiumit edhe në mesin e mbështetësve të partive në pushtet. Për më tepër, ata nxiteshin si nga shqetësimet mjedisore ashtu edhe nga frika nacionaliste për t’u ‘kolonizuar’ apo edhe kërcënuar ekzistencialisht nga Perëndimi, i cili është portretizuar si armik i popullit serb nga mediat pro-qeveritare për 12 vitet e fundit.

Pasi u ndërpre në vitin 2022, projekti i minierave të Rio Tinto-s u rifillua në korrik 2024 pasi Gjykata Kushtetuese rrëzoi vendimin e mëparshëm të qeverisë nga viti 2022 – duke folur shumë për sundimin e ligjit në Serbi. Ishte në këtë kohë që u nënshkrua Memorandumi i Mirëkuptimit, me BE-në dhe Gjermaninë që mbështesin qartë projektin e minierave të litiumit.

“Stabilitokracia” dhe rruga e Serbisë drejt anëtarësimit në BE

Siç është përmendur tashmë, mbështetja e BE-së dhe shteteve të saj anëtare për projektin e minierave është e kuptueshme, pasi ai me të vërtetë mund të forcojë tranzicionin e gjelbër të BE-së, si dhe ekonominë e saj. Është gjithashtu e kuptueshme që BE-ja e sheh projektin si një mundësi ekonomike për vetë Serbinë – veçanërisht pasi projekti do të pasohej nga një zinxhir i tërë vlerash fabrikash të përpunimit të litiumit, fabrikave të baterive të makinave ose fabrikave të makinave elektrike – dhe një shans për të forcuar BE-në. -Partneriteti i Serbisë.

Por BE-ja duhet të ecë me shumë kujdes kur bëhet fjalë për këtë projekt. Ajo nuk mund t’i lejojë vetes të injorojë çështjen e demokracisë në Serbi, dhe rrjedhimisht perspektivat e anëtarësimit të vendit në BE, për hir të interesit të saj ekonomik. Shenjat shqetësuese të kësaj ishin tashmë të dukshme më 19 korrik, pasi vizita e Scholz dhe Šefčovich pasoi një periudhë të rënies së rëndë demokratike dhe propagandës së fortë anti-BE dhe veçanërisht anti-gjermane në Serbi. Gjatë vizitës, Scholz në asnjë mënyrë nuk i trajtoi këto çështje, ndërsa Shefçoviç tha se memorandumi ishte dëshmi e dëshirës së BE-së për të integruar Serbinë sa më shpejt të jetë e mundur.

Pas vizitës së Scholz dhe Šefčovich, edhe njerëzit me një qëndrim pro-BE dhe pro-perëndimor janë të zhgënjyer me BE-në.

Kjo qasje i ngjan politikës shumë të kritikuar të ‘stabilitokracisë’ – preferencës së BE-së për stabilitet dhe mbrojtje të interesave specifike në Ballkanin Perëndimor në kurriz të demokracisë dhe shtetit të së drejtës. Duke mbyllur një sy ndaj problemeve me demokracinë dhe duke lavdëruar – që në fakt nuk ekziston – përparimin në rrugën drejt BE-së, BE-ja thjesht po blen favore në rajon pa asnjë përfitim për përparimin e vendeve drejt anëtarësimit në BE.

Vizita e Scholz dhe Šefčovich ka dëmtuar më tej reputacionin tashmë të dëmtuar të BE-së në Serbi. Tani edhe njerëzit me një qëndrim pro-BE dhe pro-perëndimor janë të zhgënjyer me BE-në. Ata shohin zyrtarë të lartë gjermanë dhe të BE-së që mbështesin atë që ata besojnë se është një projekt katastrofik mjedisor dhe në dukje mbyllin një sy ndaj problemeve të vendit me demokracinë dhe sundimin e ligjit.

Megjithatë, qeveria serbe me siguri do të dijë të bëjë më të mirën nga situata. Duke mbajtur një opozitë në dukje anti-BE në rrugë dhe duke blerë favore në BE me premtimin për hapjen e minierës, ajo shpreson të shmangë kritikat ndaj institucioneve të saj demokratike dhe, në mënyrë paradoksale, të pozicionohet si një aleat kyç i BE-së në rajon.

Është pikërisht kjo përllogaritje – që qeveria aktuale është e favorshme për çdo alternativë të mundshme dhe për këtë arsye nuk duhet të vihet nën presion të madh – që qëndron në zemër të stabilizimit. Nëse kjo politikë vazhdon, e ardhmja e Serbisë në BE ka marrë fund.

Rruga Press