Gazeta “Politika dhe Shoqëria Ndërkombëtare”: Devijimi dinak i Serbisë në Kosovë

Nga René Schlee

Çelësi për të kuptuar konfliktet e dhunshme në veri të Kosovës nuk qëndron në kryeqytetin e Prishtinës, por në Beograd.

Edhe një herë vëmendja ndërkombëtare është përqendruar në përplasjet e dhunshme të minoritetit serb në veri të Kosovës. Por çelësi për të kuptuar krizën aktuale nuk qëndron në kryeqytetin e Kosovës, Prishtinë, por në Beograd. Përballë presionit të brendshëm politik, presidenti i Serbisë Aleksandar Vuçiç po kërkon përshkallëzim në afërsi të jashtme. Ky është një model i përsëritur që bie ndesh me interesat afatgjata perëndimore në rajon.

Të hënën e kaluar, të paktën 30 ushtarë u plagosën, disa prej tyre rëndë, në përleshjet midis grupit punues të KFOR-it të NATO-s dhe protestuesve serbë në Zveçan. Në një deklaratë zyrtare për shtyp, NATO foli për lëndime që rezultuan nga mjetet shpërthyese të bëra vetë dhe armët e zjarrit. Të martën, aleanca më pas njoftoi se do të dërgonte 700 ushtarë shtesë në Kosovë. NATO-ja duhej të ndërhynte pasi kryetarët e katër komunave në veri të Kosovës – ku serbët e Kosovës janë shumicë – u penguan të hynin në bashkitë nga protestuesit dhe policia e Kosovës u detyrua të përdorë gaz lotsjellës, ndër të tjera, për të pasur akses.

Një akord i goditur në shoqërinë serbe

Sulmi ndaj ushtarëve të NATO-s është një pikë e re e ulët në marrëdhëniet e tensionuara ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Në Serbi, deri në 60,000 njerëz kanë protestuar vazhdimisht kundër Presidentit Vuçiç dhe qeverisë së tij për rreth tre javë. Këto janë protestat më të mëdha në vend që nga rënia e ish-presidentit Slobodan Millosheviç. Fillimisht, protestat u shkaktuan nga dy akte dhune, të cilat rezultuan në një përshkallëzim jashtëzakonisht të papritur të situatës politike.

Në Beograd, më 3 maj, një nxënës 13-vjeçar në një shkollë fillore vrau me armë zjarri tetë shokët e tij. Disa nxënës të tjerë u plagosën dhe dy të tjerë vdiqën nga plagët e marra. Krimi është kryer me armën e të atit. Natën tjetër, në qytetin e Mlladenovacit, afër Beogradit, një 21-vjeçar vrau përsëri tetë persona kur qëlloi nga një makinë në lëvizje.

Përtej opozitës parlamentare, dëshira për jo dhunë duket se godet një akord në shoqërinë serbe. Që nga viti 2012, kur mori detyrën, Vuçiç nuk është përballur me aq presion politik të brendshëm sa tani. Por, që nga java e kaluar, fokusi nuk ka qenë tek protestat por tek ajo që po ndodh në Kosovë.

Pavarësisht pjesëmarrjes minimale të votuesve prej më pak se pesë për qind, qeveria qendrore e Kosovës u kap pas rezultateve të zgjedhjeve dhe u betua për fituesit e saj.

Situata e sigurisë në veri të Kosovës ka qenë e brishtë prej muajsh që kur serbët e Kosovës – me urdhër të Beogradit – u tërhoqën nga institucionet shtetërore të Kosovës (duke përfshirë gjyqësorin, policinë dhe qeverinë). Ata kishin dhënë dorëheqje në shenjë proteste për shkarkimin e komandantit të policisë serbe të Kosovës nga autoritetet qendrore të Kosovës në nëntor 2022. Kësaj i parapriu një mosmarrëveshje për masat e reciprocitetit në njohjen e targave të veturave vitin e kaluar.

Zgjedhjet ishin bojkotuar nga Lista Srpska, një parti e kontrolluar nga Beogradi, me arsyetimin se së pari duhet të krijohej një asociacion komunal serb (tani një pikë qendrore e mosmarrëveshjes në dialogun Kosovë-Serbi). Gjithashtu, u bë presion masiv ndaj serbëve të Kosovës që të mos votojnë në zgjedhje.

Pavarësisht pjesëmarrjes minimale të votuesve prej më pak se pesë për qind, qeveria qendrore e Kosovës u kap pas rezultateve të zgjedhjeve dhe u betua për fituesit e saj. Kjo u pasua nga protestat dhe trazirat e dhunshme të përshkruara më sipër. Nga kjo plejadë, mund të shihet shumë qartë se si regjimi serb gjeneron qëllimisht situata të brishta sigurie në vendet e huaja afër (përveç Kosovës, edhe në Bosnje dhe Hercegovinë) për t’i aktivizuar më pas – nëse është e nevojshme.

Duke i lehur pemës së gabuar

Megjithatë, nëse ndjekim deklaratat zyrtare të Departamentit Amerikan të Shtetit dhe përfaqësuesve gjermanë, qeveria Kurti është fajtore për përshkallëzimin e ri sipas tyre. Por kjo kritikë është joproporcionale pasi injoron nxitësin aktual të krizës së përtërirë. Protestat nuk janë veprime të qytetarëve të zemëruar që mblidhen në një zemërim legjitim spontan ndaj qeverisë qendrore, por produkt i instrumentalizimit të pakicës serbe nga regjimi i Vuçiqit.

Ashtu si me bojkotin e zgjedhjeve lokale në prill, shtrirja e plotë e kontrollit social të Beogradit në veri të Kosovës përmes Listës Srpska dhe strukturave të tjera është evidente. Arkitekti i situatës së brishtë të sigurisë në veri të Kosovës është ulur në Beograd, jo në Prishtinë. Me siguri mund të kritikohet qeveria Kurti për mungesën e deeskalimit. Por as të emërosh qartë aktorin e përshkallëzimit dhe as të përballesh me të duket e çuditshme.

Gjithashtu nuk është plotësisht e qartë se çfarë mund të kishte bërë Prishtina ndryshe. Fakti është se zgjedhjet lokale u mbajtën – pas disa shtyrjeve në favor të dialogut Kosovë-Serbi – me bekimin e bashkësisë ndërkombëtare. Mirëpo, bojkoti në prag të zgjedhjeve, i cili u urdhërua përfundimisht nga Beogradi, nuk u kritikua sa duhet nga përfaqësuesit e shteteve të QUINT-it. Zgjedhjet më pas rezultuan me emërimin e katër kryetarëve të komunave me origjinë shqiptare, tre prej të cilëve po kryenin punët e tyre zyrtare në bashkitë e tyre përkatëse nën mbrojtjen e policisë.

Sigurisht, qeveria Kurti është dashur të koordinohet më mirë me KFOR-in para operacionit policor të premten e kaluar. Megjithatë, vënia në dukje e kësaj mundësie është shumë e lirë në sfondin e tensioneve të fundit në fund të vitit të kaluar dhe menaxhimit të krizës ndërkombëtare. Në atë kohë, KFOR-i – në kundërshtim me mandatin e tij – nuk ndërhyri dhe u përmbajt nga pastrimi i postblloqeve gjatë një periudhe disajavore. Dështimi për të ndërhyrë sërish do të nënkuptonte shpallje falimentimi nga ana e qeverisë Kurti dhe shtetësisë së saj. Ky është një skenar klasik i bazuar në moton: sido që ta bëni, e bëni gabim.

Nëse jo, Prishtina mund të akuzohet se ka humbur një mundësi për të lënë askund provokimin e Serbisë, duke mos i dhënë kështu Vuçiqit mundësinë për t’i vënë zjarrin Kosovës për mobilizim të brendshëm politik. Një anashkalim i zgjuar do ta kishte ndihmuar Prishtinën të theksonte kontrastin dhe të mbante fokusin në protestat në Beograd.

Braktisja e objektivave naive perëndimore

Sado zhgënjyese jokonstruktive që mund të duket ndonjëherë qeveria Kurti, nuk duhet të shpërfillet burimi i konfliktit dhe shkaktari i tensioneve aktuale, përkundër të gjitha kritikave të justifikuara ndaj menaxhimit të krizës. Koha e trazirave, përveç lidhjeve të gjera operative të dokumentuara publikisht midis Beogradit dhe banditë gjysmë-profesionistë të përfshirë në protesta dhe veprime të mëparshme militante, duhet të sigurojë informacion të mjaftueshëm për agjitatorin dhe përfituesin e situatës aktuale. Fakti që ushtarët e KFOR-it tani janë lënduar edhe në trazirat duhet t’i shtyjë njerëzit të ulen, të marrin parasysh dhe të bëjnë thirrje për ndryshim të politikës.

Politika aktuale e Gjermanisë dhe e SHBA-së në konfliktin Kosovë-Serbi duket se ndjek objektivin kryesor për ta lidhur Serbinë më ngushtë me kampin euroatlantik në funksion të konfliktit me Rusinë. Duke pasur parasysh rolin destabilizues që luan regjimi i Vuçiqit duke instrumentalizuar rregullisht pakicat serbe në të gjithë rajonin – kundër qeverive përkatëse kombëtare ose, në rastin e Kosovës, kundër shtetësisë së saj – kjo politikë është të paktën dritëshkurtër, nëse jo naive. Rritja e kohëve të fundit në intensitetin e strategjisë së Beogradit ‘përshkallëzohet në de-përshkallëzim’ sugjeron nevojën për një ndryshim të politikës që identifikon qartë dhe përballet më me vendosmëri antagonizmin në politikën e jashtme serbe.

Shkalla e protestave në Serbi tregon shkallën e pakënaqësisë së serbëve ndaj qeverisë dhe dedemokratizimit të vendit. Dëshira për ndryshim dhe për një ridemokratizim të një sistemi që ka kohë që ka rrëshqitur në autokraci është shumë e qartë. Prandaj, bashkësia ndërkombëtare nuk duhet të ndjekë taktikat e diversionit në Kosovë, por ta kthejë vëmendjen në situatën e brendshme në Serbi. Duke vepruar kështu, ajo duhet të kërkojë edhe dialog me protestuesit për kërkesat e tyre.

© Rruga Press