Fillon kërkimi i madh nëntokësor për materien e errët misterioze

Në një ish-minierë ari, një milje nën tokë, brenda një rezervuari titaniumi të mbushur me një gaz të rrallë të lëngshëm, shkencëtarët kanë filluar kërkimin për atë që deri më tani ka qenë e pa zbuluar: materien e errët.

Shkencëtarët janë shumë të sigurt se gjërat e padukshme, përbëjnë pjesën më të madhe të masës së universit, dhe thonë se ne nuk do të ishim këtu pa të, por ata nuk e dinë se çfarë është. Gara për të zgjidhur këtë mister të madh, ka sjellë një ekip, në thellësi nën Lead, Dakota e Jugut.

Pyetja për shkencëtarët është themelore, thotë Kevin Lesko, një fizikan në Laboratorin Kombëtar, Lawrence Berkeley. “Cili është ky vend i mrekullueshëm ku jetoj? Tani për tani, 95% e tij është një mister”.

Ideja është që, një milje pisllëku dhe shkëmbi, një rezervuar gjigant, një rezervuar i dytë dhe titaniumi më i pastër në botë do të bllokojnë pothuajse të gjitha rrezet kozmike dhe grimcat që rrethojnë, dhe kalojnë përmes, të gjithëve ne, çdo ditë. Por grimcat e materies së errët, mendojnë shkencëtarët, mund t’i shmangin të gjitha ato pengesa. Ata shpresojnë se dikush do të fluturojë në kazanin e ksenonit të lëngshëm në rezervuarin e brendshëm, dhe do të përplaset në një bërthamë ksenoni si dy topa në një lojë pishine, duke zbuluar ekzistencën e tij në një ndezje drite, që shihet nga një pajisje e quajtur “dhoma e projektimit të kohës”.

Shkencëtarët njoftuan të enjten se kërkimi pesëvjeçar, 60 milionë dollarësh, më në fund filloi dy muaj më parë, pas një vonese të shkaktuar nga pandemia COVID-19. Deri më tani pajisja nuk ka gjetur … asgjë. Të paktën asnjë materie të errët.

Kjo është në rregull, thonë ata. Pajisjet duket se po punojnë për të filtruar pjesën më të madhe të rrezatimit të sfondit që ata shpresonin të bllokonin. “Për të kërkuar për këtë lloj, shumë të rrallë ndërveprimi, puna numër një është që, së pari të heqësh qafe të gjitha burimet e zakonshme të rrezatimit, të cilat do ta mposhtnin eksperimentin”, tha fizikani i Universitetit të Maryland, Carter Hall.

Dhe nëse të gjitha llogaritjet dhe teoritë e tyre janë të drejta, ata mendojnë se do të shohin vetëm disa shenja kalimtare të materies së errët në vit. Ekipi prej 250 shkencëtarësh, vlerëson se ata do të marrin 20 herë më shumë të dhëna, përgjatë dy vjetëve të ardhshëm.

Në kohën kur eksperimenti përfundon, mundësia për të gjetur një materie të errët me këtë pajisje është “ndoshta më pak se 50%, por më shumë se 10%”, tha Hugh Lippincott, një fizikan dhe zëdhënës i eksperimentit, në një konferencë shtypi të enjten.

Derisa kjo është larg nga një gjë e sigurt, “ju duhet pak entuziazëm”, tha Lesko i Lawrence Berkeley. “Ju nuk hyni në fizikën e kërkimit të rrallë pa ndonjë shpresë për të gjetur diçka”.

Dy ngritës të mëdhenj të epokës së depresionit drejtojnë një ashensor që i sjell shkencëtarët në atë që quhet eksperimenti LUX-ZEPLIN, në objektin e kërkimit të nëndheshëm, në Sanford. Një zbritje 10-minutëshe përfundon në një tunel me mure të freskëta në prekje, të veshur me rrjetë. Por miniera e vjetër dhe e mykur, së shpejti çon në një laborator të teknologjisë së lartë ku papastërtia dhe ndotja janë armiku. Helmetat këmbehen me ato të reja më të pastra dhe një shtresë e dyfishtë çizmesh të kaltra kalojnë mbi çizmet e sigurisë me majë çeliku.

Zemra e eksperimentit është rezervuari gjigant i quajtur kriostat, tha inxhinieri kryesor, Jeff Cherwinka, në një turne, në dhjetor të vitit 2019 përpara se pajisja të mbyllej dhe të mbushej. Ai e përshkroi atë si “një termos” i bërë nga “ndoshta titaniumi më i pastër në botë” i krijuar për të mbajtur ksenonin e lëngshëm të ftohtë dhe për të mbajtur rrezatimin e sfondit në minimum.

Ksenoni është i veçantë, shpjegoi koordinatori i fizikës së eksperimentit, Aaron Manalaysay, sepse i lejon studiuesit të shohin nëse një përplasje është me një nga elektronet e tij ose me bërthamën e tij. Nëse diçka godet bërthamën, ka më shumë gjasa të jetë materia e errët që të gjithë po kërkojnë, tha ai.

Këta shkencëtarë provuan një eksperiment të ngjashëm, më të vogël, këtu vite më parë. Pasi dolën bosh, ata menduan se duhej të shkonin shumë më tepër. Një tjetër eksperiment në shkallë të gjerë është duke u zhvilluar në Itali, i drejtuar nga një ekip rival, por deri më tani nuk janë shpallur rezultate.

Shkencëtarët po përpiqen të kuptojnë pse universi nuk është ai që duket.

Një pjesë e misterit është materia e errët, e cila ka deri tani pjesën më të madhe të masës në kozmos. Astronomët e dinë se është atje, sepse kur matin yjet dhe lëndët e tjera të rregullta në galaktika, ata zbulojnë se nuk ka pothuajse gravitet të mjaftueshëm për t’i mbajtur këto grupime së bashku. Nëse asgjë tjetër nuk do të ishte atje, galaktikat do të “fluturonin shpejt larg njëri-tjetrit”, tha Manalaysay.

“Është në thelb e pamundur të kuptojmë vëzhgimin tonë të historisë, të kozmosit evolucionar pa lëndë të errët”, tha Manalaysay.

Lippincott, një fizikan i Universitetit të Kalifornisë, Santa Barbara, tha “ne nuk do të ishim këtu pa materien e errët”.

Pra, ndërsa ka pak dyshime se materia e errët ekziston, ka shumë dyshime se çfarë është ajo. Teoria kryesore është se ajo përfshin gjëra të quajtura WIMP, grimca masive që ndërveprojnë dobët.

Nëse është kështu, LUX-ZEPLIN, mund të jetë në gjendje t’i zbulojë ato. Ne duam të gjejmë “ku mund të fshihen grimcat masive”, tha Lippincott./ Nga Associated Press

Rruga Press