Arrestimi i Putinit për krime lufte do të ndryshonte lojën dhe nuk është më një ëndërr e largët

Duket e pashmangshme që presidenti rus Vladimir Putin të paditet nga Gjykata Ndërkombëtare Penale, dhe me gjasë edhe nga gjykata të tjera. Në dekadat e fundit ka ndodhur një ndryshim për sa i përket gjyqeve për krimet e luftës madje edhe për liderët që prej kohësh dukeshin të paprekshëm.

Por në praktikë, gjykatat ndërkombëtare kanë ndjekur penalisht liderët e shteteve të që janë mposhtur në luftë (Nuremberg, Tokio) ose të shteteve të “fuqive të vogla”, si Liberia dhe Bregu i Fildishtë.

Tani, megjithatë, një grup jashtëzakonisht i madh shtetesh po ndihmon për hetimin e mizorive në Ukrainë, të cilat shumë presin që GJNP-ja të padisë Putinin. Intensiteti i këtyre hetimeve është më i madh se çdo gjë që kam parë në gati tre dekada të punës në fushën e drejtësisë ndërkombëtare.

Peizazhi i drejtësisë globale po ndryshon me shpejtësi të madhe. Dhe një konvergjencë e disa faktorëve kryesorë në Ukrainë ka nxitur këtë ndryshim.

E para është natyra e pushtimit rus. Sulmi i Rusisë kundër një vendi, qëllimi i vetëm i të cilit ishte përqafimi i demokracisë dhe dëshira për t’u bashkuar me Organizatën e Traktatit të Atlantikut të Veriut, konsiderohet ” aq i ashpër ” sa ka galvanizuar vendosmërinë globale. Por kjo nuk është hera e parë (kujtojmë Irakun në 2003).

Së dyti, forcat ruse kanë kryer një seri mizorish kundër mijëra civilëve të pafajshëm, duke përfshirë qindra fëmijë. Si përgjigje, liderët perëndimorë si presidenti francez Emmanuel Macron kanë këmbëngulur se “autoritetet ruse do të duhet të përgjigjen për këto krime”.

Së treti, dhe me rëndësi vendimtare, presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky ka kërkuar që ata që janë përgjegjës për krimet e rënda të luftës të mbajnë përgjegjësi.

Pikëpamjet e tij kanë peshë fenomenale. Në një kohë kur mungojnë liderët frymëzues, lidershipi i Zelensky ka ngjallur admirim tek të gjithë pa dyshim, nga kujtimet e freskëta të presidentit afgan Ashraf Ghani që braktisi vendin e tij përpara se të binte në duart e talebanëve.

Udhëheqësit e botës kanë vizutuar me radhë një zonë lufte për të treguar solidaritet me presidentin e Ukrainës.

Së katërti, Zelensky ka mirëpritur korrespondentët e huaj, të cilët kanë raportuar për mizoritë që kanë ndodhur në vend.

Shumë ndryshe, për shembull nga situata në Mianmar. Megjithëse qytetarët e saj kanë vuajtur nën udhëheqjen e një juntë brutale që nga shkurti 2021, situata në vend ka tërhequr shumë pak vëmendje, pjesërisht për shkak se junta ndaloi mediat e pavarura.

Gjithashtu përpjekjet për të dërguar Putinin para drejtësisë janë pjesë e një angazhimi të fuqishëm politik nga Presidenti Joe Biden dhe udhëheqës të tjerë, të mbështetur nga veprime kuptimplota dhe diplomaci të palodhshme, për të kundërshtuar agresionin rus, raporton abcnews.al.

Dhe po, liderët perëndimorë mund të bëjnë diçka përballë vuajtjeve të qytetarëve. Ana e kundërt, megjithatë, dhe ajo që i bën zhvillimet e fundit kaq të habitshme, është se liderët perëndimorë mund të jenë gjithashtu më tolerantë ndaj aktakuzave të ICC ndaj liderëve që nuk u ngjajnë, udhëheqin vende të fuqishme ose gëzojnë mbrojtjen e fuqive të mëdha.

Merrni parasysh të dhënat e gjykatave bashkëkohore. Megjithëse ICC(Gjykata penale ndërkombëtare) tani po heton mizoritë në Filipine, Venezuelë dhe disa vende të tjera jashtë Afrikës, ajo deri më tani ka paditur vetëm liderë ose ish-udhëheqës nga vendet afrikane.

Udhëheqësit afrikanë po ndiqen gjithashtu penalisht përpara një gjykate të OKB-së në përgjigje të gjenocidit në Ruandë (ish-kryeministri i Ruandës Jean Kabanda u deklarua fajtor për gjenocid në vitin 1998) dhe një gjykatë tjetër ndërkombëtare që hetoi mizoritë në Sierra Leone  duke dënuar ish- presidentin liberian Charles Taylor për nxitjen e mizorive në vitin 2012.

Në Europë, një gjykatë e OKB-së e për të trajtuar mizoritë që çuan në shpërbërjen e Jugosllavisë,  ndoqi penalisht liderët. Në vitin 1999, ajo paditi liderin serb të kohës së luftës, Slobodan Millosheviç. Edhe pse vdiq para gjykimit, Millosheviqi i kaloi vitet e fundit në bankën e të akuzuarve.

Ky ishte një moment historik por Millosheviç nuk ishte Putin.

Të gjitha këto ndjekje penale ishin mjaft të justifikuara. Nëse Këshilli i Sigurimit i OKB-së nuk bën thirrje për një hetim nga GJNP (këtu janë vendet me veto si Rusia mund të vendosin drejtësi ndaj interesave të tyre), prokurori i tij mund të marrë parasysh mizoritë vetëm nëse ato kryhen në ose nga shtetas të vendeve që kanë pranuar juridiksionin e saj.

Sepse gjykata përcaktohet nga traktati themelues i saj, të cilin vendet janë të lira ta pranojnë ose jo. Shtetet e Bashkuara, Rusia dhe Kina – vendet në krye të listës së ngushtë të “fuqive të mëdha” të sotme  nuk kanë ndërmend ta bëjnë këtë.

Të gjitha këto ndjekje penale ishin mjaft të justifikuara.

Pse, atëherë, tani është e arsyeshme të supozohet se prokurori i ICC-së  do të padisë Putinin?

Nëse neveria ndaj sjelljes së Putinit, e shoqëruar nga admirimi për Zelensky, shpjegon veprimet politike për përgjegjësi, e drejta për një proçes gjyqësor vjen nga dy burime.

Së pari, në vitin 2015 Ukraina paraqiti një deklaratë ku pranonte juridiksionin e ICC. Kjo bëri të mundur që prokurori të hetojë mizoritë e kryera në Ukrainë që nga 20 shkurt 2014, kur Rusia aneksoi Gadishullin e Krimesë dhe mbështeti separatistët në rajonin e Donbasit.

U deshën më shumë se pesë vite që prokurori i atëhershëm i gjykatës të arrinte në përfundimin se një hetim i plotë ishte i garantuar. Në kontrast të dukshëm, vetëm disa ditë pasi Rusia pushtoi Ukrainën në shkurt, prokurori aktual i gjykatës, Karim Khan, njoftoi se donte të hapte një hetim.

Kjo nxiti veprimin e dytë kyç: 41 vende ishin pro të hapjes së një proçesi gjyqësor. Ndërkohë, figurat politike dhe ekspertët ligjorë po propozojnë tani ngritjen e një gjykate të re ndërkombëtare ose rajonale që mund të ndjekë krimet e luftës, të cilin ICC nuk mund ta hetojë pa miratimin e Rusisë, raporton abcnews.al.

Tre javë pasi tanket ruse u futën në Ukrainë, ekspertët ligjorë hartuan një model aktakuzë “kundër presidentit Vladimir Putin për krimet  dhe agresionin kundër Ukrainës”.

Një tjetër riorganizim i dukshëm mund të jetë gjithashtu duke u zhvilluar: Shtetet e Bashkuara, të cilat kanë kundërshtuar me vendosmëri juridiksionin e GJNP-së mbi shtetasit e vendeve që nuk i janë bashkuar gjykatës pa një referim të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, po debatojnë  nëse duhet të lehtësojnë qëndrimin e saj.

Administrata e Biden tashmë ka bërë një rrugë të gjatë për ta bërë këtë, duke sugjeruar se përfshirja e ICC-së në Ukrainë mund të jetë “e përshtatshme”. Çuditërisht, gjithashtu, Senati miratoi njëzëri një rezolutë, të prezantuar nga senatori Lindsey Graham, RS.C., që mbështet hetimin e ICC-së në Ukrainë.

Natyrisht, në fund të fundit, është një gjë të paditësh një kryetar shteti dhe  tjetër ta çosh atë në paraburgim në një gjykatë globale. Megjithëse ish-udhëheqësi sudanez Omar al-Bashir, i paditur në vitin 2009, ai ende nuk është paraqitur në Gjykatën Ndërkombëtare të Hagës.

Muammar Gaddafi, të cilin gjykata e paditi në qershor 2011, u vra në Libi përpara se të dënohej. Disa vite më vonë, prokurori i atëhershëm Fatou Bensouda u detyrua të tërhiqte akuzat kundër presidentit kenian Uhuru Kenyatta, raporton abcnews.al.

Megjithatë, do të ishte gabim të përjashtohej mundësia e një gjyqi të suksesshëm të Putinit. Për një gjë, qeveritë kryesore duket se janë jashtëzakonisht të gatshme për të paraqitur prova, duke përfshirë potencialisht përgjimet e inteligjencës, për përgjegjësinë penale të Putinit.

Drejtësia ndërkombëtare gjithashtu ka sfiduar vazhdimisht skeptikët.

Vetëm vitin e kaluar, ICC më në fund dënoi Dominic Ongwen, një komandant i lartë nga Uganda i Ushtrisë së Rezistencës së Lordëve famëkeq, i cili u padit për herë të parë në vitin 2005, por i shpëtoi arrestimit për një dekadë. Rasti i tij nuk është aspak unik.

Njerëzit nga Kamboxhia duhej të prisnin shumë më gjatë për të vendosur drejtësi për mbretërimin vdekjeprurës të Pol Potit. Megjithatë, më shumë se 30 vite pasi Kmerët e Kuq u rrëzuan, tre figura që mbijetuan u dënuan për krime ndërkombëtare.

Kjo nuk do të thotë se është vetëm çështje kohe përpara se Putini të gjykohet.  Sado e fortë që duket tani vendosmëria globale për ta sjellë përpara drejtësisë Putinin, nuk mund të supozojmë se do të zgjasë.

Megjithatë, Putini ka thyer plotësisht kufijtë e vetëpërmbajtjes, saqë nuk është llogjike të supozohet se po ndodh një ndryshim thelbësor.

Nëse do të ndodhte, kjo do të ishte një ndryshim i lojës./abcnews.al

Rruga Press