Tensionet në Ballkan dhe fantazma e Millosheviçit për “Serbinë e Madhe”

Nga Alia Alex Čizmić

Në shtator, stabiliteti i brishtë në Ballkanin Perëndimor pësoi çarje të reja dhe të rrezikshme që morën vëmendjen në të gjithë rajonin.

Çarja e parë filloi të shfaqet gjatë ditëve të para të muajit, me rastin e emërimit të mitropoliti të ri të Kishës Ortodokse Serbe në Mal të Zi. E dyta u rihap në gjysmën e dytë të shtatorit në Kosovë, ku qeveria kërkoi që kushdo që hynte në territorin e tyre, me një automjet të regjistruar në Serbi, të përdorte një targë të përkohshme të Kosovës. Këtu shtohet një çarje e tretë, që nuk ka reshtur së zgjeruari që nga marrëveshjet e Dejtonit e vitit 1995, të cilat përcaktuan përbërjen aktuale administrative të Bosnjë-Hercegovinës: ky është kërcënimi i njëfishtë i shkëputjes nga autoritetet politike të Republikës Srpska, një nga dy entitetet (me shumicë serbe), në të cilën është ndarë shteti ballkanik.

Por le të shkojmë hap pas hapi dhe të shohim në detaje se çfarë po ndodh në këto vende.

Mali i Zi

Le të fillojmë nga Mali i Zi, ku më 5 shtator ishte caktuar ceremonia e inaugurimit të Joanikije II, udhërrëfyesit të ri të metropolit të Malit të Zi dhe të Bregdetit. Udhëtimi i Joanikije në manastirin Cetinje, selia e metropolit, u pengua nga barrikadat e ngritura përgjatë rrugës nga mbështetësit e partive opozitare dhe nga grupet e malazezëve patriotë.

Përplasjet me policinë filluan disa ditë para datës së ceremonisë, e cila përfundoi falë ndërhyrjes së një njësie speciale të policisë, që shoqëroi Joanikije me helikopter në manastir. Por pse kaq shumë armiqësi nga ana e popullsisë malazeze, ndaj Kishës Ortodokse Serbe dhe mitropolitit të sapozgjedhur? Për ta kuptuar këtë, duhet të bëni disa hapa mbrapa.

E para vjen në Dhjetor të 2019-tës, kur u miratua Ligji i diskutueshëm për Lirinë e Fesë, i cili i transferoi pronësitë e ndërtesave kishtare dhe ndërtesave të tjera të ndërtuara para vitit 1918 (kur Mbretëria e Malit të Zi ishte pjesë e Mbretërisë së Serbisë) te Kisha Ortodokse Serbe, në Mal të Zi ndaj shtetit malazez. Ky ligj ndezi një valë protestash nga kisha serbe. “Këto protesta u pasuan më pas nga një fushatë e urrejtjes dhe radikalizimit të institucioneve serbe, që përkoi me fushatën elektorale e cila çoi në një ndryshim të madh politik pas 30 vitesh”, nënvizon Ljubomir Filipović, një analist politik malazez, për Valigia Blu. “Tani politikanët pro-serbë zënë pozicione kyçe në qeverinë e re dhe kjo ka çuar në fronëzimin e Joanikije në Cetinje dhe trazirat pasuese,” vazhdon ai. “Protestat nuk janë vetëm kundër vetë kurorëzimit, por kundër gjithë narrativës që e shoqëron. Një rrëfim, që i mohon popullit malazez të drejtën për të afirmuar identitetin e tij dhe të drejtën për të pasur kishën e vet”. Zgjedhja e manastirit të Cetinjes (një nga pronat e prekura nga ligji i mësipërm) si skena e ceremonisë, është vendimtare. Selia e metropolitit të Kishës Ortodokse Serbe, në fakt, është gjithashtu kryeqyteti i Principatës së lashtë dhe Mbretërisë së Malit të Zi dhe konsiderohet djepi i identitetit kulturor malazez, i cili pretendon veçantinë e tij në krahasim me atë serb.

Me hapin e dytë mbrapa, kthehemi në 1993, viti i themelimit të Kishës Ortodokse Malazeze (CPC). Deri më sot, sipas një raporti të Zyrës Ndërkombëtare për Lirinë Fetare të Departamentit Amerikan të Shtetit, besimtarët që i përkasin CPC-së, janë rreth 10% e popullsisë totale ortodokse të vendit, që arrin në 72.07% të 620.029 qytetarëve malazezë, të cilët janë deklaruar si të krishterë ortodoksë. CPC ende nuk është njohur zyrtarisht nga asnjë prej kishave të tjera ortodokse, e lëre më nga Patriarkana e Stambollit. Të vetmet që e njohën janë kishat e tjera jo-kanonike ortodokse, përfshirë kishën e vjetër katolike italiane të themeluar në 1991 nga Antonio de Rosso. Në vitin 2019, patriarku aktual i Stambollit Bartolomeu I, deklaroi se “ne kurrë nuk do t’ia japim autoqefalit të ashtuquajturës “Kishës Ortodokse Malazeze “”. Për këtë arsye, CPC është ende e regjistruar si një organizatë joqeveritare sot.

Kosova

Ne vazhdojmë këtë udhëtim tensioni në Kosovë, kufiri verior i së cilës me Serbinë është përshkuar nga përleshjet dhe trazirat që nga 20 shtatori. Që nga viti 2011 Kosova dhe Serbia janë përpjekur të zgjidhin mosmarrëveshjet e tyre përmes dialogut të drejtpërdrejtë nga Bashkimi Evropian. Një nga objektivat, është zgjidhja e problemeve teknike të llojeve të ndryshme, që u shfaqën midis dy vendeve pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës në 2008.

Një nga këto ka të bëjë me targat e makinave. Meqenëse Serbia njeh mandatin e OKB -së në Kosovë dhe jo Kosovën si shtet, shumica e njerëzve nga republika e re e Ballkanit, gjithmonë kanë preferuar të përdorin targat e OKB -së për të hyrë në Serbi. Vitin e kaluar, në përputhje me një klauzolë të një marrëveshjeje të nënshkruar në vitin 2016, që përcaktonte afatin për targat e OKB-së për vitin 2021, Kosova ndaloi lëshimin e tyre. Për më tepër, në mungesë të një marrëveshjeje të re, Kosova i është apeluar parimit klasik të reciprocitetit. Ashtu siç bën Serbia me veturat e regjistruara në Kosovë, qeveria e Kosovës ka kërkuar nga kushdo, që hyn në territorin e saj, me automjetet me targa serbe, të përdorë targa provizore të Kosovës dhe të paguajë taksë.

Ndër të tjera, formulimi i targave të Kosovës tani i mban inicialet RKS, Republika e Kosovës, duke treguar se nuk është më një krahinë autonome serbe, por një shtet më vete. Kjo masë ka ndezur protesta në rajonin verior të vendit, ku banojnë shumica e pakicës etnike serbe. Qindra serbë të Kosovës kanë vendosur kampe përgjatë kufirit, duke bllokuar rrugët që çojnë në zyrat doganore në Jarinje dhe Bërnjak. Qeveria e Kosovës ka dërguar forca speciale policore për të rivendosur rendin. Ajo serbe, u përgjigj duke zhvendosur tanket dhe avionët ushtarakë në kufi. Më 30 shtator Miroslav Lajčák, delegati i BE -së për dialogun midis Serbisë dhe Kosovës, dhe përfaqësuesit diplomatikë nga të dy vendet, gjetën një zgjidhje të përkohshme. Nga 4 tetori, secili vend ka vendosur një afishe në stemën e targave të tjetrit. Sidoqoftë, më 21 tetor, do të fillojë puna e komisionit të ngarkuar për gjetjen e një zgjidhjeje përfundimtare për marrëveshje.

Por armëpushimi zgjati vetëm disa javë. Më 13 tetor, policia e Kosovës u përlesh me demonstruesit serbë në Mitrovicë, një qytet i ndarë etnikisht, ndërsa po kryente një operacion kundër kontrabandës së mallrave në qytet. Policia tha se bastisja në pjesën veriore të Mitrovicës, ishte pjesë e një operacioni më të madh, që përfshinte 28 lokalitete dhe nuk kishte konotacion etnik. Në konfirmim të kësaj, policia zbuloi se kishte arrestuar tetë të dyshuar në të gjithë vendin, gjashtë prej tyre shqiptarë etnikë, një boshnjak etnik dhe një serb etnik. Kryeministri i Kosovës Albin Kurti, u bëri thirrje qytetarëve të Mitrovicës Veriore “të mos bëhen viktima të disa mediave serbe që mbrojnë krimin dhe korrupsionin dhe duan t’i politizojnë dhe etnizojnë ato”. Përkundër kësaj, tensioni nuk duket që qetësohet: më 17 tetor, një plumb nga një armë zjarri, e cila siç raportohet nga Kosova Press, do të ishte shkrepur nga kufiri serb, i cili goditi një kontenier të policisë së Kosovës në zyrën doganore në Jarinje.

Bosnjë Hercegovinë

Ndalesa e fundit është në Bosnjë-Hercegovinë, ku situata me sa duket është më e qetë sepse nuk ka ushtri apo njësi speciale policore në horizont. Në fakt, vendi po përjeton krizën më të keqe institucionale në historinë e tij të shkurtër. Bosnja dhe Hercegovina bazohet në një sistem kompleks të institucioneve trepalëshe dhe vetoja e vetëm njërës prej këtyre palëve, mund të krijojë një ngërç. Udhëheqësi nacionalist Milorad Dodik, anëtari aktual serb i presidencës trepalëshe të vendit, po pengon ose synon të pengojë, shumë institucione shtetërore: nga agjencitë e zbatimit të ligjit e deri te gjykatat. Më saktësisht, Dodik njoftoi se “më 26 tetor do të ketë një sistem të ri kushtetues” dhe se qeveria e tij në entitetin Republika Srpska, do të miratojë një sërë ligjesh, për t’u tërhequr nga institucionet e Bosnjë-Hercegovinës. Kjo është pjesë e një strategjie më të gjerë, të lidhur me kërcënimin e njëzetë, të shkëputjes të shpallur nga Dodik, i cili e justifikoi atë duke argumentuar se rendi kushtetues i Bosnjës dhe Hercegovinës, u shkatërrua për shkak të vendimeve që shkojnë kundër Marrëveshjeve të Dejtonit, të 1995 të marra nga Përfaqësuesit e Lartë për Bosnjë -Hercegovinën dhe nga Gjykata Kushtetuese.

Për dallimi nga e kaluara, është se këtë herë kërcënimi i shkëputjes, duket se shoqërohet me një plan dhe se, siç deklaroi vetë Dodik në televizionin kombëtar serb, “nëse NATO ndërhyn, ne do të kërkojmë ndihmën e miqve tanë që na e kanë thënë qartë dhe me zë të lartë, se nuk do të na lënë kurrë vetëm”. Miqtë kryesorë janë të identifikueshëm, Serbia e Aleksandër Vuçiqit dhe Rusia e Vladimir Putinit. Dodik shtoi gjithashtu se do të kishte shtatë vende të gatshme për të mbështetur pavarësinë e Republika Srpska, pa zbuluar se cilat prej tyre. Sipas portalit hetimor boshnjako-hercegovinas Istraga.ba, i cili citon burime nga agjencitë e sigurisë të vendit, Dodik tashmë i ka kërkuar ministrit të jashtëm rus, Sergey Lavrov mbështetje ushtarake në rast nevoje. Kjo nuk është për t’u habitur, duke pasur parasysh se ushtria serbe ka kohë që po kryen stërvitje të rregullta ushtarake me atë ruse. Siç raporton N1, e fundit, e cila zgjati tre ditë nga 12 deri më 15 tetor, është pjesë e bashkëpunimit “Mburoja Sllave 2021” dhe përfshinte ushtrime të të shtënave luftarake në funksionin kundërajror dhe raketat Pantsir-S.

“Bota serbe”

Tani lind pyetja: çfarë kanë të përbashkët këto çarje, që hapen dhe zgjerohen në të njëjtën kohë? Dhe përgjigja mund të jetë vetëm, Serbia e Aleksandër Vuçiçit, e përcaktuar nga Ministri i Brendshëm Aleksandar Vulin si “presidenti i të gjithë serbëve”. Duke i’u referuar ngjarjeve në Cetinje, Vulin tha për TV Pink se, detyra e këtij brezi politikanësh është krijimi i “botës serbe” për të mbrojtur të gjitha popullatat serbe, kudo që janë, dhe se, nëse nuk krijohet, ekziston rreziku, për të mos parë një gjeneratë tjetër të serbëve. Koncepti i “botës serbe” nuk është asgjë më shumë se një riinterpretim i “Serbisë së Madhe”, një projekt politik nacionalist, rrënjët e të cilit datojnë në shekullin XIX. Ai projekt u krye nga Sllobodan Millosheviçi dhe përfaqësonte ideologjinë që udhëhoqi agresionin ushtarak të Serbisë në vitet 1990, kundër republikave të tjera ish-jugosllave. Strategjia aktuale është, që të sjellë çdo incident më të vogël, deri në tensionin maksimal, në mënyrë që të jetë në gjendje të justifikojë një përgjigje ushtarake gjithnjë në rritje, derisa pushtimi të normalizohet dhe të shihet si një akt i pashmangshëm.

Në vitin 2014 Vuçiç, i cili gjatë presidencës së Millosheviçit ishte Ministër i Informacionit dhe kishte shtypur ashpër lirinë e shtypit si për gazetat vendase, ashtu edhe për gazetat e huaja, pranoi gabimet e tij dhe deklaroi se kishte ndryshuar. Në të vërtetë, ai ishte në gjendje të ripozicionohej pas rënies së Millosheviqit dhe të riciklonte veten si një politikan i moderuar, por në katër vitet si president i Serbisë, natyra e tij autoritare dhe nacionaliste është rishfaqur.

Përfundimi

Pra cili është skenari që na paraqitet?

Sipas Filipovit, “nëse konsolidimi i elementëve pro-serbë në vendet e ndryshme do të forcohej, dhe nëse Perëndimi do të vazhdonte të reagonte me kaq frikë, mund të ketë trazira më intensive në të gjithë rajonin. Aeroplanët janë vendosur në kufirin me Kosovën dhe kjo tashmë është një shenjë se tensioni po rritet ”.

Burimi: https://www.valigiablu.it/balcani-serbia-tensioni/

© Rruga Press