Vdekja e ngadaltë e industrisë ruse të naftës
Pse fushata e Ukrainës kundër sektorit të energjisë së Moskës po funksionon
Nga Tatiana Mitrova dhe Sergej Vakulenko, për Foreign Affairs
Duke marrë në konsideratë efektet e shumta të luftës në Ukrainë në ekonominë ruse, pak veta dyshonin se mungesa e karburantit do të ishte një prej tyre. Në fund të fundit, Rusia është një vend i pasur me naftë, infrastruktura energjetike e të cilit është larg vijave të frontit; për pjesën më të madhe të luftës, ka qenë Ukraina, jo Rusia, rrjeti energjetik i së cilës ka qenë në vijën e zjarrit. Megjithatë, që nga gushti, kur Ukraina filloi një fushatë të bashkërenduar për të goditur rafineritë e naftës thellë brenda Rusisë, mungesa e karburantit ka filluar të shqetësojë rusët. Deri në fund të tetorit, dronët ukrainas kishin goditur më shumë se gjysmën e 38 rafinerive kryesore të Rusisë të paktën një herë. Si rezultat, Rusia kaloi nga përpunimi i rreth 5.4 milionë fuçive naftë në ditë në korrik në përpunimin e afërsisht 5 milionë fuçive në ditë në shtator. Ndërprerjet e prodhimit u përhapën në rajone të shumta dhe disa stacione karburanti ruse filluan të raciononin karburantin. Deri në fund të tetorit, sulme të tjera, përfshirë ato në rafineritë në Ryazan dhe Saratov, nënvizuan më tej shtrirjen e fushatës së Ukrainës.
Me rezultate të tilla, mund të jetë joshëse të arrish në përfundimin se Ukraina është në prag të shkatërrimit të industrisë së naftës së Rusisë. Por ky nuk është rasti. Pavarësisht dëmit serioz që po shkaktojnë, sulmet nuk ka gjasa të ndryshojnë vendosmërinë e Moskës në një afat të shkurtër. Për momentin, sektori rus i rafinimit ende ka mjaftueshëm qëndrueshmëri, për shkak të kapacitetit të tij të konsiderueshëm të tepërt si sistemi i tretë më i madh i rafinimit në botë dhe aftësisë së tij për të riparuar shpejt njësitë e dëmtuara. Qeveria ruse gjithashtu ka një sërë mjetesh që mund të përdorë për të ruajtur një ekuilibër relativ. Për më tepër, për Ukrainën, ekziston edhe rreziku që fushata do ta bëjë Moskën të shtojë sulmet e veta ndaj infrastrukturës dhe sistemeve energjetike të Ukrainës, ndërsa vendi hyn në dimrin e katërt të luftës.
Por sulmet ndaj rafinerive mund të kenë efekte të gjera në planin afatgjatë – nëse mund të mbahen me ritmin aktual – efekte të gjera në planin afatgjatë. Ndërsa qëndrueshmëria ruse vihet në provë pa pushim, ajo po konsumohet gradualisht. Edhe pse njësitë e përdorura për të distiluar naftën bruto mund të riparohen relativisht lehtë pas çdo sulmi, ato gërryhen pas cikleve të përsëritura të ngrohjes dhe ftohjes të shkaktuara nga grevat. Dhe ndërsa industria e naftës e Rusisë bëhet më e varur nga ndërhyrjet qeveritare për menaxhimin e krizave, sektori i energjisë do të bëhet i menaxhuar nga shteti dhe më pak efikas. Në të vërtetë, dëmi i vërtetë i shkaktuar nga fushata e Ukrainës është kumulativ dhe institucional, jo fizik. Edhe pse përpiqet të ruajë stabilitetin afatshkurtër, Rusia po kryeson përshpejtimin e rënies afatgjatë.
I PASUR ME NAFTË, I VARFËR ME KARBURANT
Një pjesë e sfidës së vlerësimit të efekteve të sulmeve të Ukrainës vjen nga madhësia dhe kompleksiteti i sektorit të naftës në rrjedhën e poshtme të Rusisë. Rusia aktualisht ka afërsisht 6.5 milionë fuçi në ditë kapacitet rafinimi të shpërndarë në rreth 40 rafineri, me grupet më të mëdha në rajonin e Vollgës, Urale dhe përreth Moskës. Rusia gjithashtu eksporton mesatarisht dy milionë fuçi në ditë produkte nafte. Në rrethana të zakonshme, sistemi ka një rezervë mjaft të madhe, edhe pse furnizimet me karburant mund të kufizohen herë pas here gjatë periudhave të kërkesës kulmore sezonale.
Mungesat aktuale të karburantit, të cilat janë më të dukshmet që nga fillimi i luftës në shkallë të plotë në vitin 2022, nuk janë rezultat vetëm i sulmeve ukrainase ndaj rafinerive. Për shembull, tregu rus i karburantit tendoset çdo verë nga një kombinim i kërkesës së lartë bujqësore, shkallës së lartë të drejtimit të automjeteve dhe mbylljes së rafinerive për mirëmbajtje vjetore. Këtë verë, kërkesa u rrit më tej sepse më shumë rusë udhëtuan me makinë për të shmangur anulimet e fluturimeve dhe vonesat e trenave që u shkaktuan nga sulmet me dronë ukrainasë ndaj infrastrukturës së transportit.
Një faktor tjetër është se qeveria ruse ka ndërhyrë gjithnjë e më shumë në tregun e karburanteve të vendit në emër të stabilitetit të çmimeve dhe kontrollit të inflacionit. Mekanizmi i saj kryesor, i njohur si “zbutësi i çmimeve”, është një subvencion që kompenson rafineritë kur çmimet e karburantit vendas bien nën paritetin e eksportit. Por, ndërsa qeveria është vënë në presion për fonde, ajo e ka zhvendosur gjithnjë e më shumë barrën e subvencioneve te prodhuesit dhe shitësit me pakicë, duke përdorur kërcënime për të mbajtur tregun të furnizuar, siç ndodh shpesh nën kontrolle të rrepta të çmimeve. Përpjekja për të mbajtur çmimet e karburantit të qëndrueshme ka hequr sinjale të rëndësishme çmimesh si për konsumatorët ashtu edhe për prodhuesit dhe ka shqetësuar ekuilibrin e ofertës dhe kërkesës. Në kohë me fitimprurje të ulët, kompanitë më të mëdha të naftës i mbajnë stacionet e tyre të karburantit të furnizuara me karburant, por shesin sa më pak të jetë e mundur te shitësit me pakicë të pavarur. Stacionet e pavarura dhe rrjetet e vogla të shitjes me pakicë përbëjnë pothuajse 70 përqind të tregut rus të shitjes me pakicë të karburantit, por lëvizin më pak se një të katërtën e furnizimit me karburant. Megjithatë, ato luajnë një rol të rëndësishëm duke u sjellë karburant shoferëve në zona më pak të pasura dhe me popullsi të rrallë. Kur kompanitë e mëdha të naftës i ndërpresin furnizimet e tyre te të pavarurit, njerëzit në fshat vuajnë në mënyrë disproporcionale.
KËRCËNIM I SHUMËFISHTË
Megjithatë, shkaku më i spikatur i mungesave ka qenë ndryshimi dramatik në aftësitë e Ukrainës për sulme me dronë me rreze të gjatë veprimi. Në vitet 2023 dhe 2024, Ukraina rrallë u përpoq të shënjestronte infrastrukturën energjetike thellë brenda Rusisë, dhe kur e bëri, nuk e shënjestroi të njëjtën rafineri në mënyrë të përsëritur. Gjatë kësaj periudhe, vetëm disa rafineri brenda 250 miljeve të territorit të kontrolluar nga Ukraina u goditën rregullisht. Tani, sulmet ukrainase mund të arrijnë deri në Tyumen në Siberi – 1,360 milje larg – dhe Ukraina ka shënjestruar shumë rafineri në të gjithë Rusinë perëndimore në mënyrë të përsëritur.
Merrni për shembull rafinerinë e Volgogradit, një uzinë e madhe me kapacitet prej 300,000 fuçish në ditë. Ajo është goditur jo më pak se pesë herë në dy muaj, me sulmin e fundit që vjen vetëm disa ditë pasi riparimet ruse e sollën përsëri në punë. Edhe pse këto sulme të përsëritura nuk mund ta shkatërrojnë një rafineri, ato mund ta mbajnë atë vazhdimisht në nevojë për riparim, duke i tendosur zinxhirët e furnizimit me pjesë këmbimi që janë tashmë të kufizuara nga sanksionet. Sidomos që nga gushti, sulmet ukrainase me dronë janë bërë më të suksesshme, falë, pjesërisht, inteligjencës amerikane. Ukraina tani ka si kapacitetin ashtu edhe besimin për të nisur rregullisht sulme të mëdha me dronë në objektiva të shumtë në të gjithë Rusinë, duke mposhtur me sukses mbrojtjen ajrore ruse.
Efektet e sulmeve janë amplifikuar edhe nga mënyra se si është organizuar sistemi rus i rafinerive. Planifikimi i epokës sovjetike krijoi rafineri rajonale duopoliste. Një ose dy rafineri janë përgjegjëse për shërbimin e një zone të madhe (zakonisht të përbërë nga disa rajone dhe miliona njerëz); kur njëra është jashtë funksionit, mungesat përhapen shpejt në zonat ngjitur. Kjo do të thotë që një sulm i suksesshëm ukrainas mund të krijojë një mungesë për një territor të madh që Rusia do të duhet ta furnizojë më pas me hekurudhë nga qindra milje larg. Dhe nëse rafineritë fqinje goditen njëkohësisht, këto probleme pa dyshim do të shndërrohen në një top dëbore.
VDEKJE NGA NJË MIJË PRERJE
Megjithatë, ndikimi i vërtetë i sulmeve të Ukrainës ka të ngjarë të vijë në planin afatgjatë. Ashtu si me aspekte të tjera të luftës, beteja për infrastrukturën energjetike mund të fitohet vetëm nga një luftë e llogaritur me kujdes. Asnjë sulm i vetëm nuk do ta shkatërrojë sistemin, por një fushatë e qëndrueshme dhe me ritëm të shpejtë rrit mundësinë e dështimeve të njëpasnjëshme, riparimeve më të gjata dhe humbjeve të shtuara të kapacitetit. Nëse Moska nuk bën një përparim në mbrojtjen kundër dronëve, diçka që asnjëra palë nuk e ka arritur që nga fillimi i luftës në shkallë të plotë, përpjekjet e Ukrainës do të vazhdojnë të shkaktojnë dëme.
Në këtë kuptim, rezultati i përgjithshëm do të varet nga një sërë variablash që ndryshojnë. Këto përfshijnë se sa shpejt Rusia mund të riparojë rafineritë; sa herë mund të riparohet një njësi përpara se të duhet të zëvendësohet; numrin e dronëve të nevojshëm për të mbingarkuar mbrojtjen ajrore; dhe sa dronë mund të vendosë Ukraina dhe për sa kohë. Lufta me dronë është një lojë numrash. Në çdo operacion të caktuar, shumica e dronëve sulmues do të rrëzohen. Qëllimi i tyre është të mbushin sistemin e mbrojtjes ajrore; që një sulm i vetëm të jetë efektiv, duhet të lëshohen dhjetëra, nëse jo qindra, dronë, secili duke mbajtur të paktën 110 paund ngarkesë. Sulmet më efektive përfshijnë sulme në njësi të shumta rafinerie në të njëjtin uzinë, dhe të njëjtat uzina duhet të goditen në mënyrë të përsëritur ndërsa dëmet nga bastisjet e mëparshme riparohen. Mbajtja e një fushate të suksesshme kundër rafinerive kërkon mijëra dronë në javë të mbështetur gjatë disa muajve.
Kjo është një lojë ku sulmuesi ka avantazhin. Ashtu siç Ukraina është detyruar të bëjë për të mbrojtur qytetet dhe infrastrukturën e saj nga bombardimet ruse, Rusia nuk mund të ofrojë mbulim të mjaftueshëm për të gjitha objektivat e rafinerive dhe duhet të zgjedhë se cilën të mbrojë. Zhvendosja e mbulimit ajror nga një vend në tjetrin në distanca të mëdha kërkon kohë. Ndërkohë, sulmuesi mund të ndryshojë objektivat sipas dëshirës.
Edhe pse mbrojtjet e saj kanë rezultuar të paafta për të penguar sulmet, Rusia ka filluar të bëjë përshtatje të tjera. Rafineritë po shtojnë rrjeta dhe mbrojtje të improvizuara sipër kokës, për shembull. Masa të tilla mund të duken rudimentare, por edhe devijimet e vogla në trajektoren e një droni mund të jenë ndryshimi midis një dëmtimi dhe një zjarri katastrofik.
DUELI I MADH I ENERGJISË
Paradoksalisht, fushata e Ukrainës kundër instalimeve ruse të naftës mbështetet në mësimet e fushatës së vetë Rusisë kundër infrastrukturës ukrainase. Që nga fazat e hershme të luftës, Rusia ka synuar infrastrukturën energjetike të Ukrainës, duke synuar të prishë ekonominë ukrainase dhe të shtypë moralin. Në vitet 2023 dhe 2024, Ukraina mezi arriti të mbahej në ritmin e riparimit të dëmit që Rusia i shkaktoi. Tani, ndërsa kapacitetet ofensive të Rusisë vetëm sa janë rritur, kjo është bërë një garë e pafitueshme.
Në mars, Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky u përpoq ta bindte Rusinë të binte dakord për një moratorium mbi sulmet ajrore kundër infrastrukturës energjetike, por pa sukses. Në këtë kuptim, fushata e Kievit në rafineri është pjesërisht një formë frenimi, pjesërisht një formë hakmarrjeje. Ajo kërkon t’i imponojë Rusisë ato lloj kostosh që Rusia i ka imponuar prej kohësh Ukrainës. Në teori, kjo mund të detyrojë një moratorium të ndërsjellë joformal mbi sulmet energjetike, pasi ato kanë kosto të lartë për të dyja palët. Por deri më tani, rezultati ka qenë vetëm përshkallëzimi.
Për Ukrainën, sulmi ndaj rafinerive është gjithashtu një mënyrë veçanërisht efektive për të synuar Rusinë. Sulmet ndaj tubacioneve, objekteve të magazinimit të karburantit dhe hekurudhave kanë pasur efekte më të përkohshme: ato në përgjithësi mund të rikthehen në funksion brenda disa ditësh. Por rafineritë, me pajisjet e tyre të mëdha dhe komplekse, mbeten objektivat më të prekshëm dhe simbolikisht të fuqishëm.
Në javët e fundit, Ukraina e ka shtuar fushatën e saj me një përpjekje më shumëplanëshe për të penguar eksportet e naftës ruse. Ukraina tani sulmon rregullisht stacionet e pompimit në tubacionet që çojnë në pikat e eksportit. Ajo gjithashtu ka zgjeruar fushëveprimin e sulmeve të saj ndaj palëve të treta të përfshira në tregtinë e energjisë së Rusisë. Më 2 nëntor, për shembull, dronët ukrainas sulmuan portin rus të Tuapse në Detin e Zi, duke dëmtuar një anije cisternë turke.
Ka pasur gjithashtu disa incidente sabotimi kundër anijeve jo-ruse që transportonin naftë të papërpunuar ruse, të shkaktuara me shumë mundësi nga minat e naftës së gaztë, megjithëse Kievi nuk ka marrë përgjegjësi për këto. Ukraina madje ka goditur stacionet e pompimit, terminalin dhe zyrat e Novorossiysk të Konsorciumit të Gazsjellësit Kaspik – i cili ndihmon në eksportimin e naftës së prodhuar në Kazakistan përmes Detit të Zi – me dronë nga ajri dhe uji. Operacione të tilla kanë një qëllim të dyfishtë. Ushtarake, ato synojnë të imponojnë kosto dhe pasiguri në logjistikën e eksportit të Rusisë. Strategjikisht, ato kanë për qëllim të dekurajojnë palët e treta – pronarët e anijeve, siguruesit dhe tregtarët – të bëjnë biznes me Rusinë.
Por nga ana e saj, Rusia ka gjetur edhe objektiva të tjerë. Deri në vitin 2025, Ukraina tranzitonte gazin rus te blerësit evropianë dhe, si pjesë joformale e marrëveshjes, Rusia përmbahej nga sulmet ndaj prodhimit dhe tubacioneve të gazit ukrainas. Tani kjo marrëveshje është anuluar dhe në tetor, Rusia nisi një seri sulmesh masive me dronë dhe raketa që shkatërruan 60 përqind të prodhimit vendas të gazit të Ukrainës gjatë një periudhe vendimtare përpara dimrit.
STABILITETI ME ÇDO KOSTO
Deri në fund të shtatorit të këtij viti, sulmet ukrainase kishin ulur prodhimin e rafinerisë së Rusisë me afërsisht 10 përqind. Megjithatë, deri më tani, pavarësisht intensitetit të fushatës, Rusia ka arritur ta mbajë ndikimin kryesisht lokal dhe të përkohshëm. Mungesat e karburantit dhe rritjet e çmimeve me pakicë kanë qenë kryesisht të kufizuara në rajone të veçanta – kryesisht në Rusinë jugore, në lindjen e largët të vendit dhe në Krime. Kremlini u përgjigj duke vendosur ndalime të përkohshme të eksportit të benzinës dhe kufizime të pjesshme të naftës. Ai gjithashtu ridrejtoi furnizimet dhe shfrytëzoi rezervat.
Këto masa kanë një çmim. Çdo shtresë e re e ndërhyrjes ose kontrollit qeveritar shtrëngon kontrollin e shtetit mbi sektorin. Tashmë, marzhet fikse, sistemet e kuotave dhe dekretet e emergjencës përcaktojnë tani mjedisin operativ për industrinë e naftës. Kremlini, për shembull, iu përgjigj mungesave të karburantit në shtator duke lëshuar disa dekrete ekzekutive ad hoc dhe urdhra të Ministrisë së Energjisë që i dhanë përparësi furnizimeve të benzinës dhe naftës për bujqësinë, transportin publik dhe nevojat e mbrojtjes; kufizuan çmimet e karburantit me shumicë dhe pakicë në disa rajone; dhe pezulluan përkohësisht eksportet e benzinës dhe disa përzierjeve të naftës për të stabilizuar tregun vendas. Sa më shumë ndërhyn qeveria, aq më pak nxitje kanë kompanitë për të rritur furnizimet në tregun vendas. Edhe pse ato mund të parandalojnë kaosin e menjëhershëm, këto lëvizje po dëmtojnë përshtatshmërinë afatgjatë të sektorit të naftës.
Një nga efektet më kundërintuitive të ndërprerjeve të rafinerive të Rusisë është ndikimi i tyre në eksporte. Kur Rusia humbet kapacitetin e saj të rafinimit, ajo duhet të zvogëlojë eksportet e produkteve të naftës. Megjithatë, ajo mund të rikuperojë pjesën më të madhe të të ardhurave të humbura thjesht duke eksportuar naftën bruto që përndryshe do të ishte rafinuar në Rusi. Për qeverinë, kjo ka pak rëndësi, pasi ajo mbledh taksat e naftës në pusin e nxjerrjes. Megjithatë, për kompanitë, humbjet nga shitja e naftës bruto me çmim të ulët në vend të produkteve të rafinuara të naftës mund të arrijnë në 10 dollarë për fuçi ose më shumë. Për më tepër, më 23 tetor, Shtetet e Bashkuara njoftuan sanksione të reja kundër kompanive kryesore të naftës, përfshirë Lukoil dhe Rosneft; këto masa ka të ngjarë të ushtrojnë presion të përkohshëm mbi eksportet e naftës bruto ruse, duke përkeqësuar presionin mbi sektorin e naftës së vendit.
Moska përballet me një dilemë. Nga njëra anë, çmimet e larta të benzinës e ulin kërkesën dhe e sjellin tregun në ekuilibër. Nga ana tjetër, qeveria është zotuar të mbajë çmimet e karburantit të qëndrueshme, duke ndërhyrë për ta bërë këtë nëse është e nevojshme. Ndërhyrje të tilla janë të kushtueshme dhe e mbajnë kërkesën artificialisht të lartë, por moskryerja e tyre rrezikon uljen e vlerësimeve të miratimit dhe gërryerjen e besimit publik në stabilitetin e Rusisë.
Për momentin, Rusia ruan mjaftueshëm kapacitete rezervë dhe riparimi për ta mbajtur sistemin në punë. Megjithatë, akumulimi i dëmeve dhe efektet e menaxhimit të ashpër shtetëror po e gërryejnë efikasitetin dhe qëndrueshmërinë. Edhe nëse Ukraina nuk mund ta shkatërrojë industrinë e naftës, ajo mund ta detyrojë Moskën të bëjë kompromise të kushtueshme. Rusia duhet të vendosë nëse do t’i mbrojë rafineritë e saj apo uzinat e saj të armatimit; nëse do t’i japë përparësi eksporteve apo furnizimit vendas; nëse do t’i devijojë burimet për të riparuar rafineritë sa më shpejt të jetë e mundur apo për t’i përdorur këto burime diku tjetër. Çdo dilemë ngushton opsionet e politikave.
Deri më tani, përgjigjja e Moskës ndaj krizës së furnizimit ka qenë jashtëzakonisht konsistente: përmban, kontrollon dhe kompenson. Kremlini është i vendosur të parandalojë mungesat e dukshme që mund të dëmtojnë besimin e publikut, por mjetet në të cilat mbështetet – ndalimet e eksportit, marzhet fikse, subvencionet – po e bllokojnë sektorin në stanjacion. Rafineritë ruse tani duhet të operojnë me pak autonomi tregu; shumë prej tyre po i shtyjnë vendimet e investimeve “deri pas luftës”. Rafineritë janë ende në funksion, por me mirëmbajtje të shtyrë, riparime të nxituara emergjente dhe një numër në rritje të çështjeve të sigurisë dhe efikasitetit. Rezultati nuk është kolaps, por degradim i qetë.
PETRIFIKIMI I PETROSHTETIT
Tre variabla do të bëjnë diferencën në fatin afatgjatë të industrisë së naftës ruse. E para është ritmi i sulmeve të Ukrainës – nëse Kievi mund ta mbajë apo ta rrisë numrin, ngarkesën dhe frekuencën e sulmeve me dronë. Po aq e rëndësishme është edhe kapaciteti i riparimit të Rusisë, ose sa shpejt mund të restaurohen njësitë e dëmtuara dhe nëse mungesat e pjesëve rezervë bëhen të detyrueshme. Së fundmi, variabla e tretë janë çmimet e naftës dhe politika e OPEC+: një rënie e çmimeve, për shembull, do të testonte aftësinë e Rusisë për të mbështetur njëkohësisht subvencionet dhe shpenzimet ushtarake.
Nëse kapaciteti i saj i rafinimit kufizohet më tej, Rusia mund të mbështetet edhe në standarde më të ulëta të cilësisë së karburantit, duke rritur furnizimin me benzinë të derivuar nga nafta dhe naftë me përmbajtje të lartë squfuri. Lëvizje të tilla mund të ndihmojnë në zbutjen e mungesave në kurriz të cilësisë së ajrit dhe jetëgjatësisë së motorëve. Qeveria gjithashtu mbështetet te Bjellorusia për të ndihmuar, duke furnizuar potencialisht deri në 30 përqind të nevojave të Rusisë për benzinë. Por këto rregullime vetëm sa mund të zbusin në vend që të eliminojnë efektet afatgjata të krizës së afërt të naftës.
Kievi nuk mund ta shkatërrojë industrinë e naftës së Rusisë brenda natës. Por, duke e detyruar Moskën të luftojë vazhdimisht zjarret – qoftë duke shuar zjarret aktuale në rafineri apo duke parandaluar një shpërthim ekonomik të rendit të dytë – këto sulme sigurojnë që Rusia do të duhet të paguajë një kosto gjithnjë e më të lartë për të ruajtur stabilitetin. Për momentin, rafineritë do të vazhdojnë të funksionojnë, pompat do të vazhdojnë të funksionojnë dhe eksportet do të vazhdojnë – por me kosto në rritje, marzhe fitimi në rënie dhe një kapacitet të reduktuar për t’u rikuperuar nga sulmi.
Ajo që fushata e Ukrainës ka zbuluar rreth Rusisë është në të vërtetë një dobësi më e thellë: një superfuqi energjetike, forca e së cilës qëndron në infrastrukturën e ndërtuar dekada më parë, të mirëmbajtur nëpërmjet improvizimit dhe të ruajtur nga komanda në vend të inovacionit. Në fund të fundit, rafineritë e Rusisë kanë më shumë gjasa të konsumohen nën peshën e goditjeve të përsëritura dhe sklerozës institucionale – një metaforë e qetë, por domethënëse për vetë ekonominë e luftës së Rusisë.
Rruga Press