Spektri i luftës në Ballkan: Teksa separatisti serb në Bosnje Milorad Dodik – i nxitur nga ‘mjeshtri i marionetës’ Putin – ngjall frikën se ish-Jugosllavia është gati të shpërthejë përsëri.

Gazetari IAN BIRRELL takon të mbijetuarit që janë ende të përhumbur nga tmerret e konfliktit të fundit në Bosnje.

• Më shumë se 8,300 njerëz u masakruan në gjenocidin e vitit 1995 të muslimanëve boshnjakë në Srebrenicë
• Munira Subasic humbi bashkëshortin dhe djalin adoleshent në kapitullin më ogurzi të historisë evropiane
• Milorad Dodik, lideri i serbëve të Bosnjës, po bën presion për një republikë të shkëputur dhe madje planifikon të ringjallë ushtrinë përgjegjëse për atë gjenocid.

Munira Subasic humbi burrin dhe djalin e saj adoleshent në kapitullin më të errët të historisë evropiane që nga Lufta e Dytë Botërore – gjenocidi i 1995-ës mbi myslimanët boshnjakë në Srebrenicë, kur më shumë se 8,300 njerëz u masakruan në pak ditë tmerri e horrori.

Ajo gjithashtu, si mijëra gra të tjera, u sulmua nga forcat paramilitare serbe që përndiqnin burra për ti vrarë dhe gra për ti përdhunuar në pyjet e Bosnjës dhe fshatrave të shkatërruara pas shpërthimit post-komunist të Jugosllavisë.

Munira e ktheu agoninë e saj nën udhëheqjen e një fushate nga gratë për të gjetur eshtrat e burrave të tyre.

Pikërisht në këtë tagër, disa ditë më parë, ajo shkoi të takonte disa nëna të tjera të ndjera të Srebrenicës – dhe ato e përshëndetën atë me lotë që u rridhnin nga fytyrat e tyre.

Një grua, e cila nuk i gjeti kurrë trupat e tre djemve të saj, ishte kthyer për të jetuar e qetë në vendin ku kishte lindur ata fëmijë dhe ku shpresonte t’i përfundonte vitet e saj. Por tani ajo ka paketuar valixhet, gati për të ikur sërish.

Sepse në një jehonë rrënqethëse të së kaluarës së përmbytur me gjak, Milorad Dodik, udhëheqësi i serbëve të Bosnjës, po shtyn për një republikë të shkëputur dhe madje planifikon të ringjallë ushtrinë përgjegjëse për atë gjenocid.

“Hitleri vendosi të gjithë Evropën në kaos në mesin e shekullit të 20-të. Pra, do të bëjë Dodik të njëjtën gjë në shekullin e 21-të?” pyeti Munira.

Frikërat e saj janë të njohura gjerësisht.

Një analist e quajti Dodik – një kukull nacionaliste për përpjekjet e presidentit rus Vladimir Putin për të destabilizuar kontinentin – “njeriun më të rrezikshëm në Evropë”.

Edhe Sefik Dzaferovic, president i përbashkët i vendit nën sistemin e tij të ndarjes së pushtetit, i quajti veprimet e shokut të tij president “shumë, shumë të rrezikshme” ndërsa më pranoi se mund t’i duhej të urdhëronte forcat e armatosura të vendit të ndalonin një kryengritje të serbëve.

“Nëse Dodik vazhdon dhe nuk bëhet asgjë nga bashkësia ndërkombëtare, sigurisht që do të rezultojë në shpërthimin e një tjetër konflikti”, tha Xhaferovic.

Pra, edhe një herë, Ballkani është si një kuti shkrepësje që është në prag të shpërthimit – dhe sërish, ndikimi mund të ndihet shumë më gjerësisht sesa në këtë cep të kontinentit evropian.

Winston Churchill tha në mënyrë të famshme se Ballkani prodhon më shumë histori sesa mund të konsumojë – dhe kryeqyteti boshnjak Sarajeva ishte, natyrisht, vendi ku një radikal lokal qëlloi trashëgimtarin e fronit austro-hungarez, duke ndezur Luftën e Parë Botërore.

Ashtu si në shekujt e mëparshëm, fuqitë e huaja rivale po luftojnë për ndikim. Megjithatë, tani dobësia e Perëndimit e ka lënë Rusinë të rrëshqasë në një zbrazëti diplomatike për t’u dhënë guxim ekstremistëve.

Dhe pikërisht këto forca kërcënojnë marrëveshjen delikate të paqes të Dejtonit që e ka mbajtur këtë rajon të bashkuar për 26 vjet me Bosnjë-Hercegovinën e qeverisur në linja etnike trepalëshe midis boshnjakëve myslimanë, serbëve ortodoksë dhe kroatëve katolikë.

Kjo marrëveshje pasoi në tre vjet e gjysmë luftë civile, e cila çoi në sulme ajrore të NATO-s në 1995, të ndjekur nga sulme të tjera në Serbi dhe Kosovë katër vjet më vonë.

Mijëra trupa të NATO-s u dërguan në rajon; tani kanë mbetur 600 paqeruajtës të BE-së.

Dikur shihej si një i moderuar dhe përshëndetej në Uashington si “i freskët”, por Dodik u shndërrua në një nacionalist të vijës së ashpër pasi humbi zgjedhjet si kryeministër i Republikës Srpska, një nga dy njësitë administrative të krijuara në Bosnjën e pasluftës.

Kur u kthye në pushtet, ai filloi të fliste për ndarje të entitetit të tij të dominuar nga serbët dhe ashpërsoi komplet retorikën e tij.

Ai e hodhi poshtë gjenocidin si “një tragjedi e inskenuar me qëllim për të satanizuar serbët” dhe së fundi i cilësoi boshnjakët “njerëz të shtresës së dobët”.

Të tre grupet qeverisëse të vendit duhet të mbështesin çdo reformë – dhe kjo e lejon Dodik të paralizojë shtetin, ndërsa në mënyrë hipokrite argumenton se rajoni i tij duhet të largohet nga një sistem i tillë jofunksional.

Shkaku i kësaj trazire ishte një ligj i miratuar në korrik për të kriminalizuar mohimin ose glorifikimin e gjenocidit.

Pas vitesh debati, ajo u imponua më në fund nga Zyra e Përfaqësuesit të Lartë, një organ ndërkombëtar i krijuar për të zbatuar marrëveshjen e paqes.

Kjo ngjalli zemërim në mesin e nacionalistëve serbë, të cilët ende lavdërojnë disa nga kriminelët më të këqij të luftës të parë në tokën evropiane që nga epoka naziste dhe flasin për një Serbi të Madhe për të bashkuar fisin e tyre të të krishterëve ortodoksë në të gjithë rajonin.

Muajin e kaluar, Dodik deklaroi se ata po fillonin lëvizjet e shkëputjes për Republikën Srpska, duke përfshirë ngritjen e administratës së saj tatimore, ushtrinë dhe forcave të sigurisë. Nuk është çudi që diplomatët dhe qytetarët nga të gjitha anët kanë frikë nga gjakderdhja e re.

Srebrenica ishte gjenocidi më i dokumentuar në histori dhe një gjykatë ndërkombëtare e shpalli ushtrinë e Republikës Srpska si grupin kryesor që shkaktoi mizori masive në përpjekjen e saj për të krijuar një shtet të pastër etnikisht.

Këto përfshinin spastrimin etnik të qyteteve dhe fshatrave, vrasjet sistematike, kampet e përdhunimeve dhe gërmimin e varreve masive për të fshehur dëshmitë – megjithëse forcat e tjera kryen gjithashtu krime të rënda lufte ku mes luftimeve lanë 100,000 të vdekur.

“Situata është shumë shqetësuese – ndihet si para luftës”, tha Kada Hotic, 76 vjeç, e cila humbi burrin, djalin dhe dy vëllezërit e saj mes 56 të afërmve të vrarë. “Të gjithë jemi të frikësuar, por nuk dimë çfarë të bëjmë.

Kada ishte duke punuar si rrobaqepëse në Srebrenicë kur, një ditë në prill 1992, ajo dëgjoi bubullimën e tmerrshme të luftës ndërsa forcat serbe sulmuan qytetin e saj, të mbushur me refugjatë në një zonë të supozuar të sigurtë nga Kombet e Bashkuara.

“Kur ata kalonin qytetin, ata përdhunuan çdo grua që kapnin,” tha ajo. “Kam kaluar 11 netët e ardhshme duke fjetur në pyll, megjithëse binte borë, e mandej shi”.

Serbët pushtuan qytetin, duke djegur dhe plaçkitur shtëpitë e banorëve kryesisht myslimanë, përpara se një forcë vullnetare, përfshirë burrin e saj Sead dhe djalin Samir, duke zbrapsur trupat. Pastaj Srebrenica u rrethua, ushqimi i saj mbaroi dhe serbët u kthyen.

Kada iu bashkua 6,000 njerëzve që mendonin se kishin gjetur një vend të shenjtë në një bazë të OKB-së, e vendosur në një fabrikë baterish makinash të papërdorura në Potocari aty afër.

Jashtë portave, më shumë se dy herë, shumë njerëz u mbajtën larg nga paqeruajtësit hollandezë që ishin të mbingarkuar.

Rreth 15,000 burra, nga adoleshentët deri te pensionistët, u nisën nëpër pyje dhe male për të pasur siguri – por vetëm një e treta i mbijetuan breshërisë së pritës serbe në një udhëtim  prej 70 miljesh që u bë i njohur si Marshi i Vdekjes.

Oficerët hollandezë, në një nga episodet më të turpshme të historisë së OKB-së, fillimisht ranë dakord që t’i linin trupat serbe të kontrollonin bazën dhe të filmonin video propagandistike të tyre duke u shpërndarë bukë njerëzve të uritur të ngjeshur brenda – më pas dorëzuan të gjithë në uzinë.

Trupat serbe i ndanë burrat nga gratë dhe fëmijët, përpara se t’i hipnin në një flotë autobusësh.

Qindra burra nuk u panë më kurrë të gjallë, të vrarë në shkolla, fabrika dhe fusha aty pranë. Ndërkaq, masakra më të vogla ndodhën gjetkë.

“Pashë një grua që e mbante djalin e saj 12-vjeçar, kështu që ia prenë qafën në prehër”, tha Kada. “Një grua shtatzënë e prenë para syve të mi dhe dy foshnja ranë jashtë. Një tjetër po lindte një fëmijë – një ushtar shkoi dhe qëndroi mbi të.

Tani kjo grua e moshuar dhe elegante ka frikë se historia mund të përsëritet.

“Nuk ka rëndësi se çfarë ndodh me mua, por kam frikë për nipërit e mbesat e mia”, tha ajo. “Dodik thotë se nuk do luftë, por do ushtrinë dhe shtetin e tij për vete.

‘Kjo duhet të ndalet. Nëse prisni që të fillojnë xhirimet, do të jetë tepër vonë”, tha ajo. “Ne jemi vetëm dëm kolateral për Rusinë në luftën e saj kundër Evropës.

Disa të mbijetuar të masakrës së viteve 1990 janë rikthyer për të rindërtuar shtëpitë dhe jetët e tyre në Srebrenicën e shkatërruar – megjithatë në një kthesë më groteske, kryebashkiaku i zgjedhur i këtij qyteti të vogël dikur të begatë është një mohues i gjenocidit dhe ndjekës i devotshëm i Dodik.

Mladen Grujicic, një ish-mësues, ka pohuar se masakrat nuk ishin gjenocid – pavarësisht vendimeve të dy gjykatave ndërkombëtare. Ai gjithashtu ka lidhje me një grup që festojnë krimet e luftës.

Kur e takova në zyrën e tij të kryebashkiakut, 39-vjeçari – babai i të cilit vdiq në luftë dhe që drejtonte një grup për familjet e ushtarëve të vrarë – ishte miqësor dhe i përgjegjshëm derisa pyeta mbi pikëpamjet e tij për gjenocidin. “Intervista ka mbaruar”, u përgjigj ai ashpër.

Megjithatë ai ishte shprehur lirshëm për admirimin e tij për liderin e partisë së tij, duke thënë se Dodik “nuk është nacionalist, ai nuk është i vrazhdë, ai thjesht po mbron popullin e tij” dhe këmbëngul se zemërimi i tyre ndaj ligjit të gjenocidit ishte për shkak të imponimit të tij nga një i huaj.

Grujicic pohoi se bisedimet për kërcënimin e luftës ishin për shkak të “politikanëve boshnjakë që duan të marrin komunitetin ndërkombëtar në anën e tyre”, përpara se të thoshte që vendi i ngjante “një martesë të palumtur dhe ndoshta divorci do ish gjëja më e mirë”.

Plagët në këtë shoqëri janë akoma të acaruara. Një studim zbuloi se gjysma e popullsisë vuante nga stresi post-traumatik, që është lehtësisht e kuptueshme kur vizitoni Sarajevën dhe shihni kodrat e afërta nga të cilat ajo ishte e rrethuar dhe e sulmuar për tre vjet.

Një sondazh me 5000 të rinj këtë muaj zbuloi se pothuajse gjysma po mendojnë të emigrojnë.

Ata janë të frustruar nga mungesa e vendeve të punës, pagat e ulëta, shërbimet e dobëta publike dhe korrupsioni që pengon rritjen, pavarësisht marrjes së më shumë ndihmave sociale për frymë, që janë më të larta sesa i janë dhënë Gjermanisë sipas Planit Marshall të pasluftës.

Udhëheqësit boshnjakë si Dzaferovic po i luten Perëndimit të vendosë sanksione ndaj Dodik dhe të dërgojnë disa mijëra trupa të NATO-s në Bosnje-Hercegovinë në mënyrë që t’i dërgojë atij një sinjal të qartë për të mos u shkëputur.

Megjithatë, Jasmin Mujanoviç, një ekspert me bazë në Kaliforni për Ballkanin, argumenton se marrëveshja e paqes e Dejtonit – me ndarjen e pushtetit bazuar në ndarjet etnike – ka përfunduar duke nxitur ekstremistët që ndezin tensionet në vend të politikanëve që mund të kërkojnë konsensus.

Mujanoviç i frikësohet një beteje të fryrë e të ngjashme me problemet e Irlandës së Veriut sesa kthimit në shkallë të plotë në luftën civile.

+9

Ai tha: “Dodik është një agjent i kaosit që po përpiqet të shohë se sa larg mund ta çojë këtë – dhe frika është se ai mund të shkojë shumë larg”.

Të tjerë besojnë se udhëheqësi serb i Bosnjës po luan lojëra për të mbështetur mbështetjen përpara zgjedhjeve të vitit të ardhshëm, por nuk do të bëjë asgjë konkrete për t’u ndarë.

Megjithatë, ai është gjithashtu një peng për Putinin, pasi Kremlini kërkon të frenojë NATO-n dhe të përçajë BE-në – e cila duhet të përballet me liderët e saj nacionalistë si Viktor Orban i Hungarisë, i cili vizitoi Dodikun tre javë më parë.

Ka zëra se Dodik ka qenë në Moskë dhe Beograd, për të kërkuar furnizime me armë. “Nëse dikush përpiqet të na ndalojë, ne kemi miq që do të na mbrojnë”, paralajmëroi ai muajin e kaluar.

+9

Përpara se të vizitoja kryebashkiakun e Srebrenicës, u trondita nga një fotografi e fuqishme në Qendrën Përkujtimore të Gjenocidit të vendosur në ish-bazën e OKB-së.

Ajo tregonte një grua të frikësuar duke shtrënguar foshnjën e saj ndërsa përballej me gjeneralin famëkeq serb Ratko Mlladiç, i dënuar më vonë për gjenocid dhe krime lufte, teksa shikonte një ushtar të OKB-së.

Pastaj njeriu i parë që takova pasi u largova nga zyra e Grujiçiqit doli të ishte burri i së njëjtës grua dhe babai i djalit në krahët e saj – i cili të dy i mbijetuan luftës.

Por Mevludin Hafizovic, humbi babanë e tij në konflikt. “Si mund të thotë dikush që babai im nuk ka ekzistuar apo ajo shtëpi mbi rrugë nuk është shkatërruar?” tha ai ndërsa diskutonim për mohuesit e gjenocidit.

Minatori i papunë, baba i tre fëmijëve, ishte me një mik i cili humbi 70 të afërm në luftime. “Është kaq e lehtë të rritësh tensionet, por asnjë person i zakonshëm nuk dëshiron luftë. Të gjithë kemi vuajtur kaq shumë pa ushqim, pa karburant, pa energji elektrike për katër vjet.

+9

Më pas, eca në rrugë dhe fillova të flisja me një burrë tjetër rreth të 50-tave: Radojica Milinikoviç, një hidraulik i komunës që hodhi poshtë fjalët për ripërtëritje të konfliktit. “Nuk kemi probleme”, tha ai.

Ky njeri i dashur më tregoi për vuajtjet e tij të kohës së luftës, duke shërbyer në forcat serbe dhe duke parë trupin e vëllait të tij – lakuriq pasi iu hoqën të gjitha rrobat – të bllokuar në vijën e frontit për dy muaj para se të mund të merrej.

Ai tha se ishin kryer vepra të tmerrshme nga të dyja palët. “Ata ua prenë kokat serbëve dhe luajtën futboll me ta”, pohoi ai.

Më pas ai zbuloi diçka mahnitëse: ai kishte shërbyer në Potocari pasi të gjithë ata burra, gra dhe fëmijë ishin ndarë përpara asaj orgjie të së keqes gjenocidale. Megjithatë, ai këmbënguli se asgjë e tmerrshme nuk ndodhi në atë vend famëkeq.

“Ata thanë se burrat u vranë atje dhe gratë u përdhunuan, por gjithçka është gënjeshtër. Pashë fqinjë që nuk i kisha parë për një kohë dhe pasi biseduam, i përshëndetëm në autobusë.

Ai nuk e mohoi se njerëzit janë vrarë diku tjetër. Megjithatë, ajo frazë shqetësuese për t’u dhënë dorën fqinjëve të tij lamtumirë në rrugën e tyre drejt vdekjes do të mbetet në mendjen time përgjithmonë.

Sepse ajo tregon natyrën e ndërthurur të komuniteteve të Bosnjës, simbolizon trashëgiminë vdekjeprurëse të së kaluarës që mbetet kaq tingëlluese në Ballkanin e shkatërruar – dhe përmbledh rreziqet e Dodikut, i mbështetur nga aleati i tij manipulues në Moskë, duke ecur përgjatë një rruge që rrezikon të ndezë një tjetër konflikti të nxehtë. Burimi/Daily Mail/

©Rruga Press