Qasja e administratës Biden ndaj Kosovës dhe dialogu me Serbinë, intervista e plotë e Serwerit
Daniel Serwer, njohës amerikan i çështjeve të Ballkanit, në një intervistë për Interaktiv të KTV-së, ka thënë se Kosova ka të drejtë që të mos e pranojë implementimin e marrëveshjes për Asociacionin e komunave me shumicë serbe, përderisa Serbia vazhdon ta refuzojë vendosjen e njohjes në tavolinë të dialogut.
Sipas tij, asnjë avancim në dialog s’do të ketë para zgjedhjeve presidenciale në Serbi vitin e ardhshëm.
Ai ka thënë se SHBA-ja duhet të avancojë rolin e saj në kuadër të dialogut me fokus në monitorim të implementimit të marrëveshjeve.
Sipas tij, Përfaqësuesi i Lartë i Bashkimit Evropian, Josep Borrell, ka më shumë sjellje miqësore me Serbinë se me Kosovën.
Ai ka thënë se sanksionet e fundit të SHBA-së për biznesmenë e figura tjera serbe të veriut të Kosovës nuk mjaftojnë.
Serweri ka treguar edhe dallimet që i sheh në mes administratës Biden dhe ish-administratës Trump për Kosovën. Edhe pse thotë se Bideni është më i qartë për pacenueshmërinë territoriale të Kosovës, Serweri ka shtuar se kjo administratë duhet të qartësojë edhe planin e saj.
Intervista e plotë e Serwerit:
KOHA: Do të doja ta nisja këtë intervistë me lajmin më të fundit që ka të bëjë me sanksionet e Zyrës së Kontrollit për Pasuritë e Huaja të Departamentit të Thesarit amerikan mbi biznesmenin serb, Zvonko Veselinoviq, Milan Radojqiqin dhe 12 individë të tjerë. Si do ta përshkruanit një zhvillim të tillë situate dhe çfarë pasoja mund të sjellë kjo, pasi që ne në Kosovë nuk është se dimë shumë për këtë institucion?
Serwer: Mendoj se është një hap shumë i rëndësishëm porse së pari duhet të zbardhet si rast para se të jetë plotësisht efikas. Nuk mund të bëni ndonjë gjë të madhe vetëm me sanksionet e SHBA-së ndaj një numri të caktuar njerëzish, na duhet edhe ndërhyrja e BE-së në këtë, e nëse BE-ja nuk mund të ndërhyjë, atëherë shtetet anëtare duhet të ndërhyjnë duke përfshirë këtu edhe Britaninë e Madhe. Po ashtu, ne duhet të shohim edhe sanksionet që sa vijnë e rriten ndaj njerëzve të Beogradit dhe Prishtinës. Kjo nuk është një çështje që i përket vetëm veriut të Kosovës. Korrupsioni në veri të Kosovës është i përkrahur dhe u ndihmon politikanëve të të dyja palëve.
KOHA: Por, çfarë pasojash politike mund të ketë, sepse z. Radojçiq është lideri i Listës Serbe, partisë dominuese të serbëve të Kosovës. Pra, çfarë pasojash politike parashikoni se mund të ketë ?
Serwer: Unë nuk pres që serbët e Kosovës ta braktisin Listën Serbe vetëm sepse lideri i tyre është dënuar nga SHBA-ja. Unë mendoj se do të ketë një reagim të rezistencës pra, nuk është se pres lajme pozitive të menjëhershme. Por, do të shkatërrojë, do të fillojë të shkatërrojë fuqinë financiare dhe legjitimitetin politik të njerëzve hajdutë, jo vetëm të Kosovës, por edhe atyre të Serbisë.
KOHA: Do të kalojmë tani te një temë tjetër, marrë parasysh edhe faktin se nuk kemi shumë të dhëna rreth kësaj ndodhie të fundit. Le të flasim për marrëdhënien mes Amerikës dhe Kosovës që nga ndërrimi i pushtetit prej Trumpit te Bideni kanë kaluar goxha muaj. Çfarë mendoni, cili është dallimi mes administratës aktuale të Bidenit karshi asaj të ish-presidentit Trump sa u përket politikave që lidhen me Kosovën dhe në mënyrë specifike me dialogun mes Kosovës e Serbisë ?
Serwer: Mendoj se administrata aktuale e ka bërë më se të qartë se e përkrah sovranitetin dhe integritetin territorial jo vetëm të Kosovës, por të të gjitha vendeve në Ballkanin Perëndimor, ashtu siç e përkrah edhe perspektivën evropiane të tyre. Dhe këto gjëra nuk ishin shumë të qarta gjatë kohës së administratës Trump. Ata luajtën me idetë e ndarjes së Kosovës, ishte një situatë shumë konfuze me administratën e kaluar. Thënë kjo, është një gjë të kesh objektiva të mira si përkrahja për sovranitetin dhe integritetin territorial e po ashtu, edhe për perspektivën evropiane dhe një gjë krejt tjetër të kesh një plan për t’i bërë të arritshme këto gjëra. Dhe ajo që nuk e kemi parë ende nga kjo qeveri dhe që unë dua t’i jap më shumë kohë, është një plan i vërtetë. Çfarë kanë bërë është caktimi i disa objektivave për të ngushtuar apo minimizuar boshllëkun në mes të BE-së dhe SHBA-së. E kjo është një gjë shumë e mirë, pasi që ky boshllëk u bë edhe më i madh nga administrata Trump. Mirëpo, nuk e kanë shtruar ende një rrugë të qartë drejt këtyre objektivave që ata duan t’i arrijnë.
KOHA: A mendoni se Amerika duhet të jetë më e përfshirë në dialogun Kosovë-Serbi? Këtë javë kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, parimisht i ka kërkuar SHBA-së që të ketë një rol më aktiv në dialog. Cili është qëndrimi juaj rreth kësaj ?
Serwer: Unë do të doja të shihja Amerikën më të përfshirë, por më të përfshirë specifikisht në një sferë dhe kjo sferë është monitorimi i implementimit të marrëveshjeve për të cilat palët janë zotuar t’i zbatojnë në dialog. Mendoj se edhe BE-ja edhe SHBA-ja duhet të formojnë një lloj zyre sikurse Zyra Civile Ndërkombëtare që bëri monitorimin implementimin e planit të Ahtisarit pas shpalljes së pavarësisë, ashtu që kjo zyrë të monitorojë marrëveshjet që arrihen në dialog. Mungesa e zbatueshmërisë është ajo që e ka pllakosur dialogun më shumë se gjithçka tjetër dhe bashkëpunimi BE-SHBA për të monitoruar atë do të ishte një hap shumë pozitiv. Përfshirja direkte e SHBA-së në dialog është një gjë pozitive po ashtu, por mendoj se është më pak efektive, për shkak se SHBA-ja është gjithmonë e pranishme në prapaskenë dhe sepse frikësohem se prezenca e SHBA-së në dialog mund të çojë drejt kërkesës për përfshirjen e Rusisë po ashtu në dialog, dhe kjo do të ishte më se e padëshirueshme.
KOHA: Kur flisni për implementimin e marrëveshjeve të kaluara, aktualisht ka një bllokadë politike e dialogut për shkak se Serbia është duke i kërkuar Kosovës, formimin e Asociacionit të Komunave me shumicë serbe. A besoni se Kosova duhet ta shtyjë përpara dhe t’i bëjë vend një nisme të tillë kur kihet parasysh se Gjykata Kushtetuese e ka konsideruar asociacionin si antikushtetues dhe kundër frymës kushtetuese të Kosovës në më shumë se 20 raste ?
Serwer: Gjykata Kushtetuese e bëri të qartë se çfarë lloj asociacioni mund të jetë i pranueshëm me Kushtetutë dhe unë mendoj se ne të gjithë duhet të jemi falënderues ndaj atij vendimi. Thënë kjo, mendoj se qeveria aktuale e Kosovës e ka bërë më se të qartë se nuk do të implementojnë asociacionin. Kjo natyrisht se është e dëmshme për dialogun, por më duhet ta pranoj se nëse Serbia e ka bërë absolutisht të qartë se nuk do ta njohë Kosovën, atëherë ekziston logjika edhe prej anës kosovare që të mbajnë qëndrimin e tyre për temën e asociacionit. Kjo nismë është ajo që Serbia e do më së shumti dhe njohja është ajo që Kosova e do më së shumti, dhe është më se e logjikshme që në negociata nëse njëra palë nuk është e gatshme t’i japë palës tjetër atë që do, atëherë edhe pala tjetër ka të drejtën të zgjedhë se çfarë nuk merr pala e kundërt nga marrëveshja.
KOHA: A jeni duke sugjeruar se Kosova duhet ta kushtëzojë formimin e statutit të Asociacionit të komunave me shumicë serbe me njohje ?
Serwer: Nuk dua të jem në pozicionin ku këshilloj Kosovën dhe qeverinë e saj, por mendoj se defakto, nëse njohja nuk është në tavolinë atëherë as ASOCIACIONI nuk do të jetë në tavolinën e diskutimit. Kjo është më e thjeshta e çështjes dhe thënë drejtën asnjëra nuk janë të mundshme para zgjedhjeve presidenciale që mbahen vitin tjetër në Serbi. Presidenti Vuçiq e ka bërë shumë të qartë se nuk do të bëjë asnjë lëvizje madhore drejt Kosovës para këtyre zgjedhjeve, natyrisht që ai mund ta bëjë këtë dhe të ndiejë shumë pak frikë se çfarë do të ndodhë në zgjedhje, sepse ai e dominon tërësisht skenën politike serbe. Por, shikoni, ai ka vetitë e tij dhe ka të drejtën e tij si dhe ka strategjinë e vet elektorale…ai e ka bërë të qartë se nuk do të bëjë asnjë hap të madh siç është njohja e Kosovës edhe në qoftë se është thjesht hap që e nënkupton këtë, para këtyre zgjedhjeve vitin tjetër.
KOHA: Dhe kur flasim për njohjen, kryeministri i Kosovës ka thënë se krijimi i Asociacionit të komunave me shumicë serbe do të nënkuptonte ‘’bosnjëzimin’’ e Kosovës do të çonte drejt këtij termi të cilin ai ia ka vënë kësaj nisme. Sa realisht mund të përdoret ky term për këtë rast ? A mundet që Kosova të jetë një tjetër shembull i Bosnjës nëse e zbaton këtë marrëveshje? Ju keni qenë i angazhuar në Ballkan për një kohë të gjatë..dhe e keni lexuar marrëveshjen për asociacionin, cili është qëndrimi juaj në këtë çështje?
Serwer: Sapo ata ta kuptojnë frikën se ‘’Republika e Serbisë’’ në fakt si term origjinën e ka nga ndërlidhja e tyre me boshnjakët serbë…dhe besoj e dini se historia është treguar mjaft e qartë se ky lloj i asociacionit sapo të marrë fuqitë absolute mund të jetë në të vërtetë faktor ndikues në sovranitetin e shtetit të përfshirë, pa dyshim që kjo është një e vërtetë që i ka ndodhur Bosnjës. Dhe do ta kundërshtoja këtë në çdo mënyrë të mundshme në Kosovë, mendoj se njëri prej virtyteve më të larta të amerikanëve në raport me situatën e Kosovës është se ne i kemi kuptuar gabimet e bëra me Bosnjën dhe se Kushtetuta e Kosovës nuk i ka përsëritur gabimet që Kushtetuta e Bosnjë Hercegovinës i ka bërë. Pra, kjo është një gjë e mirë. Unë kurrë nuk do të sugjeroja që çfarëdo asociacioni i definuar nga një etni të ketë të drejtë vetoje në kryeqytetin e shtetit në të cilin ai asociacion është i përfshirë. Është absolutisht e papranueshme në Kosovë, duhet të jetë e papranueshme edhe për Bosnjën dhe është e papranueshme edhe në Ukrainë ku rusët po e duan një gjë të tillë.
KOHA: Jam i sigurt se ju i keni parë dhe ndjekur deklarimet e fundit të shefit të diplomacisë evropiane, z. Josep Borrell, i cili është shumë kërkues ndaj Kosovës që ta zbatojë marrëveshjen. A mendoni se BE-ja është duke u treguar e njëanshme në dialogun mes dy shteteve me këtë deklaratë të fundit? Dhe ka pasur në fakt shumë kritika një deklarim i tillë këtu në Kosovë.
Serwer: Unë mendoj se ky individ i caktuar nuk është miqësor ndaj Kosovës dhe mendoj se është shumë më miqësor ndaj Serbisë dhe interesit të saj. Dhe unë nuk mendoj se ju duhet të supozoni se ai përfaqëson pikëpamjet e BE-së. Pikëpamjet e parlamentarëve të BE-së kanë qenë shumë të qarta sa i përket kësaj teme e edhe shtetet anëtare…flas për ato që e kanë njohur pavarësinë e Kosovës janë mjaft të qarta për këtë se ato nuk duan asgjë që e ngrin sovranitetin dhe integritetin territorial të Kosovës. Por, edhe shtetet që nuk e kanë njohur Kosovën pikërisht për shkak se disa prej tyre kanë telashet e veta me minoritetet, Spanja me çështjen e Katalonisë si për shembull nuk do të donin të shihnin një Asociacion me shumicë serbe që ngrin sovranitetin e Kosovës.
KOHA: Epo, pra, si do ta imagjinonit një marrëveshje mes Kosovës e Serbisë nëse qeveria e Kosovës vazhdimisht e kundërshton idenë e zbatimit të Asociacionit derisa Serbia insiston në këtë bashkë me BE-në, që kohëve të fundit është shumë e zëshme në kërkesën e saj ndaj Kosovës që ta zbatojë marrëveshjen..?
Serwer: Unë nuk mendoj se ka një perspektivë për një marrëveshje të mundshme para zgjedhjeve presidenciale në Serbi, mendoj se, kur i kthehemi historisë, shohim një sukses relativ në dialogët teknikë si ai deri më 2013-n dhe një dështim po ashtu relativ në dialogun politik që prej 2013-s. Pra, unë do ta bëja pyetjen a nuk do të ishte më mirë që t’i shkonim nga mbrapa hap pas hapi një dialogu teknik dhe të zbusnim paksa situatën politike në të dyja shtetet.
KOHA: Pra, ju nuk përkrahni asnjë lloj zgjidhjeje të shpejtë që mund të arrihet?
Serwer: Unë nuk besoj se një zgjidhje e shpejtë është e mundshme dhe e di që shumë kosovarë do ta donin, por thjesht s’e shoh si një mundësi reale në situatën aktuale politike që ndodhen sikurse Beogradi ashtu edhe Prishtina zyrtare. Por, në të njëjtë kohë, besoj se marrëveshje të tjera teknike mund ta përmirësonin jetesën dhe mirëqenien ekonomike të qytetarëve prej të dyja vendeve.
KOHA: Shumë kritikë dhe vëzhgues këtu në Kosovë dhe përtej kanë vlerësuar se qeveria aktuale e Kurtit ka zgjedhur një qasje krejt tjetër ndaj Serbisë. Si e keni parë qasjen e Kosovës karshi Serbisë sa i përket temës së dialogut ?
Serwer: Mendoj se ka pasur një maturi të Kosovës në dialog, e cila ka nisur para Albin Kurtit kur kryeministri i atëhershëm Avdullah Hoti, e bëri të qartë se do të kërkonte reciprocitetin si masë në secilën prej marrëveshjeve të ardhshme. Unë e mendova atë si një evolucion mjaft të mirë të politikës kosovare, ku rregulli kryesor në mes të dy shteteve sovrane është reciprociteti, dhe nëse reciprociteti do të ishte parim kryesor që nga fillimi, Serbia dhe Kosova apo të paktën presidentët e tyre kurrë nuk do ta eksploronin idenë e një shkëmbimi territorial sepse nuk do të mund të bëhej mbi baza reciproke. Pra, unë besoj se evolucioni i Kosovës në qëndrimin e saj negociues është me të vërtetë i matur, dhe nuk është aspak i keq. Në të njëjtën kohë do të kishte presion të jashtëzakonshëm nga ndërkombëtarët që të hiqnin dorë nga një problem apo një tjetër.
KOHA: Dhe shumë këtu e kanë kritikuar qeverinë për tentimin e saj që ta përfaqësoj Kosovën si shtet më të madh sesa është realisht dhe e kanë kritikuar këtë qasje në kuptimin e asaj se Kosova nuk e ka fuqinë politike dhe se duhet të jetë më e përkulur ndaj kërkesave të SHBA-së apo të fuqive të tjera të jashtme. A besoni se Kosova i ka kapacitetet që të veprojë e vetme dhe të vërë kushte në dialog ?
Serwer: Shikoni…secili shtet i vogël që e adopton politikën e asaj që ne e quajmë kopjim i një shteti më të madh, automatikisht ai shtet e vendos veten në mesin e fuqive të mëdha dhe kjo pa dyshim se e përshkruan Kosovën. Kosova e ka drejtuar veten përkrah Shteteve të Bashkuara me NATO-n me BE-në po ashtu. Natyrisht, do të vuajë presione të mëdha prej aleatëve të vet që të bëjë gjëra që nuk do të dojë t’i bëjë. Dhe në mënyrë të mençur do të zgjedhë se ndaj cilës kërkesë të rezistojë dhe cilën prej tyre ta shtyjë përpara. Dhe kjo nuk është një jetë e thjeshtë për një vend të vogël që është rreshtuar përkrah fuqive më të mëdha. Serbia është në avantazh sa i përket kësaj çështjeje sepse nuk është e rreshtuar përkrah SHBA-së, NATO-s apo BE-së. Por, vazhdimisht po i shkon rrjedhës së rreshtimit të saj me Rusinë dhe deri në njëfarë shkalle edhe me Kinën. Dhe kjo do ta kushtëzojë sjelljen e serbëve në mënyra që të flasim drejtë do të jenë negative.
KOHA: Shumë kritikë që njohin çështjet e Ballkanit Perëndimor janë duke thënë se BE-ja po tregohet e butë me Serbinë kryesisht për shkak se Serbia ka alternativa të tjera siç i përmendët edhe ju, Rusia dhe Kina. A mundet që ky të jetë çmimi që Kosova do ta paguajë në raport me këtë përparësi të Serbisë?
Serwer: Mendoj se arsyeja pse perëndimi është paksa i butë me qëndrimet ndaj Serbisë dhe përse nuk e ka kundërshtuar rreshtimin e Serbisë karshi një shteti më autokratik, ka të bëjë me faktin se nuk është problemi vetëm te rreshtimi i jashtëm i Serbisë, porse ka të bëjë edhe me qeverisjen e brendshme të saj si shtet…e që është duke u kthyer në një qeverisje mjaft autokratike. Dhe arsyeja pse BE-ja dhe SHBA-ja nuk po ndërhyjnë më fuqishëm ndaj Serbisë është se asnjëra nuk po shohin më ndonjë alternativë të zbatueshme. Dhe secila alternativë mund të tingëllojë më nacionaliste e më autokratike sesa vetë Vuqiqi. Mendoj se ka ardhur koha që Evropa dhe Amerika të kuptojnë se qëndrimi i butë karshi Serbisë nuk është se po e përmirëson situatën dhe do të duhet që shtetet anëtare të rëndojnë politikat e tyre sepse vetë BE-ja kërkon një konsensus dhe ai konsensus përfshinë edhe Hungarinë që udhëhiqet nga një kryeministër si Orban dhe thjesht nuk është e mundur për BE-në që të adaptoj një politikë më të ashpër në drejtim të Serbisë për ta udhëhqur drejt rrugës demokratike. Pra, mendoj se shtetet anëtare janë çelësi kryesor për Kosovën e cila duhet ta mbajë një lidhje shumë të afërt me to në veçanti me Gjermaninë, të përmirësojë marrëdhëniet e saj me Francën dhe Holandën.
KOHA: Mbase kjo mund të jetë pyetja e fundit që lidhet me politikën amerikane karshi Ballkanit ku së fundmi kemi parë emërime të ambasadorëve të ndryshëm si Christopher Hill, i cili do të jetë ambasadori amerikan në Beograd derisa e kemi parë edhe Matthew Palmerin, i cili po merret me ligjin elektoral në Bosnjë…a janë këto shenja të një afrimi dhe përfshirjeje më të madhe e më të fuqishme të SHBA-së në Ballkanin Perëndimor, dhe se Amerika e ka kuptuar se Serbia është duke u afruar gjithmonë e më afër me Rusinë dhe Kinën?
Serwer: Mendoj se është një sinjal definitiv që flet për një përfshirje më të madhe të Amerikës. Se çfarë do të sjellë në këmbim kjo përfshirje nuk është se jam shumë i sigurt. Natyrisht, do të shpresoja për një politikë më të fuqishme, që në veçanti do të shtynte Serbinë drejt demokracisë. Kontrasti midis Kosovës dhe Serbisë është mjaft dramatik, pasi që Serbia po shkon drejt autoritarizmit të plotë…në qeverisje, kontrolli mbi median, në sjelljen e saj ndaj politikave të jashtme derisa në anën tjetër, Kosova po shkon drejt një sjelljeje krejt tjetër…ka mbajtur procese më të mira zgjedhore, nuk ka kapje të medias dhe natyrisht është më e qartë në rreshtimin e saj karshi BE-së dhe Amerikës. Ky kontrast është shumë i qartë dhe amerikanët duhet t’i bëjnë më shumë presion Serbisë që ta ndërrojë qasjen e saj autoritare.
KOHA: Dhe shumë në Kosovë në fakt e kanë pritur këtë pas ardhjes në pushtet të Joe Bidenit, duke ditur se Bideni ka qenë i përfshirë në çështjet e regjionit dhe e ka më se të qartë se çfarë ka ndodhur këtej gjatë të 90-ave në Ballkan, presin më shumë më shumë nga SHBA-ja: a janë pritje këto vetëm iluzione apo besoni se këto pritshmëri janë reale dhe se administrata Biden është më e afërt me çështjen e Kosovës dhe më pro shqiptarëve?
Serwer: Unë nuk mendoj se është çështje të jesh më shumë pro kosovarëve apo shqiptarëve dhe kjo është shumë e rëndësishme të kuptohet. SHBA-ja përkrah një Kosovë demokratike, një që i trajton të gjithë qytetarët e saj korrektësisht, nuk është në pyetje e të qenit pro shqiptarëve, por është në pyetje mbajtja e anës së demokracisë brenda së cilës duhet të jenë të përfshirë edhe serbët. Edhe nëse zgjedhin anësimin politik që nuk i kënaq shqiptarët ju nuk duhet të prisni që SHBA-ja të jetë pro shqiptarëve, porse pro demokracisë. Dhe…nuk e di nëse pritshmëritë që rëndojnë mbi çështjen e Beogradit mund të jenë të realizueshme ose jo unë nuk e kam parë planin me të cilin administrata Biden synon të arrij suksesin e saj. Duhet të kujtoheni se presidenti Biden luajti fuqishëm rolin e avokatit që ta shtynte Beogradin drejt Bashkimit Evropian.
KOHA: Edhe një pyetje të fundit z. Server, pra ju nuk prisni që Bideni ta ketë një rol më aktiv sesa Trumpi, sa u përket çështjeve që i takojnë Ballkanit Perëndimor e veçanërisht me çështjet rreth Kosovës ?
Serwer: Unë mendoj se administrata Biden do të jetë më aktive, koherente dhe do të jetë më pozitive në qasjen e saj krahasuar me administratën Trump që ishte tmerrësisht konfuze dhe e hallakatur, do ta quaja njëjtë sikurse njerëzit që e ndoqën atë lloj politike. Jo, unë pres që administrata Biden të bëjë shumë më mirë, por nuk e kam parë ende planin që do të doja ta shihja se si do të kalojmë prej këtu ku jemi tek integriteti dhe sovraniteti territorial, anëtarësimi në NATO dhe BE për të gjitha ato vende të Ballkanit që ende nuk janë anëtarësuar.
Rruga Press