Kroaci: 30 vjet pas fillimit të luftës, përkujtimoret mbeten kontroverse

Ndërsa Kroacia përkujtoi një seri 30-vjetoresh të ngjarjeve të dhimbshme të kohës së luftës, mosmarrëveshjet e brendshme dhe të jashtme të pazgjidhura rreth historisë së fundit të vendit vazhduan të shkaktojnë polemika.

Përkujtimoret e ngjarjeve të kohës së luftës këtë vit, tre dekada pas shpërthimit të konfliktit në 1991, kur Kroacia u përpoq të fitonte pavarësinë nga Jugosllavia, vazhduan të shkaktojnë polemika brenda dhe jashtë vendit.

Një nga incidentet më famëkeqe të konfliktit të viteve 1991-1995, i njohur në Kroaci si Lufta për Atdhe, ndodhi në kryeqytetin Zagreb në dhjetor 1991, kur oficerë kroatë të policisë vranë civilët Marija dhe Mihajlo Zec dhe vajzën e tyre 12-vjeçare Aleksandra. Dy autorët e dyshuar, të cilët fillimisht e pranuan fajin, u nxorën në gjyq, por më pas u shpallën të pafajshëm pasi gjykata dyshohet se iu nënshtrua presionit politik.

Në dhjetor të këtij viti, kryetari i ri i bashkisë së Zagrebit, Tomislav Tomaseviç, mori pjesë në përkujtimin e 30-vjetorit të vrasjes së familjes Zec.

Ishte hera e parë që ndonjë kryetar bashkie merr pjesë në përkujtimoren e mbajtur në malin Sljeme, ku u vranë viktimat, dhe të organizuar nga Lidhja Antifashiste e Kroacisë, Këshilli Kombëtar Serb, i cili përfaqëson interesat e pakicës serbe të Kroacisë dhe OJQ-ja Documenta.

Por ndërsa veprimet e Tomaseviçit tërhoqën lavdërime, komentet shumë ndryshe të presidentit Zoran Milanoviç në përvjetorin e vrasjes së familjes Zec tërhoqën kritika të ashpra.

I pyetur për përkujtimoren dhe nëse Kroacia kishte vepruar siç duhet në këtë rast, presidenti Milanoviç u përgjigj se dy anëtarët e mbijetuar të familjes Zec ishin ftuar në ndërtesën e qeverisë kur ai ishte kryeministër dhe ishin dëmshpërblyer. Dusan dhe Gordana Zec në vitin 2004 morën një kompensim prej rreth 200,000 eurosh.

“Çfarë duhet bërë tjetër?” pyeti Milanoviç, duke shtuar: “Aleksandra Zec është një histori e tmerrshme. Por unë di histori dhe më të këqij sesa ajo nga koha e luftës.”

Zoran Pusiç, kreu i Lidhjes Antifashiste të Kroacisë, i përshkroi komentet e Milanoviçit si “të turpshme”, duke thënë se një nga arsyet që përkujtohet vrasja e familjes Zec është sepse “sjellja e politikës kroate dhe sistemit të drejtësisë në atë kohë e futi atë krim në themelin e shtetit kroat”.

Disa OJQ kroate i dërguan gjithashtu një letër të hapur presidentit, duke e akuzuar atë se “ka shkuar në anën e errët”.

“Në vend që të jeni aktiv në mbrojtjen tuaj të të drejtave dhe lirive themelore të njeriut, ju po bëheni gjithnjë e më shumë folës me një program të ashpër nacionalist”, thuhej në letrën e hapur.

Milanoviç u kritikua gjithashtu në maj, kur i ktheu medaljet ushtarake ish-gjeneralit Branimir Glavas, i cili po rigjykohet për krime të dyshuara kundër civilëve serbë në qytetin e Osijekut në vitin 1991.

Milanoviç i mbrojti veprimet e tij: “Këtë e kërkoi Glavas, ai dërgoi një kërkesë, sepse ka pesë vjet që nuk është dënuar formalisht. Nëse nuk do të më kishte pyetur, nuk do të kisha ndërhyrë”, tha ai për mediat.

“Nëse ai dënohet përsëri, unë do të vazhdoj atë që filloi ish-presidenti Ivo Josipoviç”, shtoi ai.

Glavasit iu hoq medaljet ushtarake dhe grada e gjeneralit nga Josipoviç pasi u dënua fillimisht nga Gjykata e Lartë e vendit në 2010. Megjithatë, çështja maratonë vazhdon dhe rigjykimi i Glavasit u hap në Gjykatën e Qarkut të Zagrebit në korrik.

Në fillim të vitit, dy organizata vendase për të drejtat e njeriut kritikuan Kroacinë për “përpunimin e ngadaltë të krimeve të luftës” – një prej atyre që ishte procesi ligjor dhjetëvjeçar e gjysmë në rastin kundër Glavasit, i cili është gjithashtu një politikan i djathtë dhe ish-deputet.

Turma të mëdha shënojnë përvjetorin e rënies së Vukovarit

Presidenti Andrej Plenkoviç merr pjesë në përkujtimoren në Vukovar në nëntor. Foto vlada.gov.hr.

Pavarësisht pandemisë, dhjetëra mijëra kroatë u mblodhën në nëntor në Vukovar për të përkujtuar 30-vjetorin e rënies së qytetit lindor kroat pas një rrethimi shkatërrues tre-mujor nga trupat e Ushtrisë Popullore Jugosllave dhe paraushtarakët serbë.

“Vukovari është Kroacia dhe Kroacia është Vukovari. Kjo mund të shihet sot me njerëz të shumtë që mbërrijnë këtu nga e gjithë Kroacia dhe nga jashtë për të bërë nderimet e tyre”, tha kryeministri Andrej Plenkoviç.

Plenkoviç shprehu kënaqësinë që në përkujtimore mori pjesë edhe Boris Miloseviç, serb i cili është zëvendëskryeministër në qeverinë kroate.

Miloseviç e shpjegoi vendimin e tij për të marrë pjesë si një lëvizje drejt pajtimit: “Unë pajtohem që ka ndarje dhe fakti që unë vijë sot këtu është një hap drejt kapërcimit të këtyre ndarjeve”, tha ai. “Ne do të jemi gjithmonë të gatshëm të bëjmë hapin shtesë, për të kapërcyer ndarjet, në mënyrë që si kroatët ashtu edhe serbët të jetojnë më mirë.”

Ndërkohë, një tjetër përkujtimore e profilit të lartë, e cila është ndjekur shpesh nga mijëra kroatë, duket se nuk do të mbahet këtë vit.

Një grup ekspertësh që punojnë për Ministrinë e Brendshme austriake u paraqitën një raport zyrtarëve të qeverisë në Vjenë, duke propozuar një ndalim të plotë të një tubimi të përvitshëm të kroatëve pranë Bleiburgut në Austrinë jugore, i cili përkujton dhjetëra mijëra trupa ustashe kroate dhe civilë që u vranë nga partizanët jugosllavë në fund të Luftës së Dytë Botërore në 1945.

Eventi i përvitshëm në Fushën Loibacher pranë Bleiburgut është akuzuar si një pikë grumbullimi për ekstremistët nacionalistë kroatë, sepse disa pjesëmarrës shfaqin simbole të lëvizjes ustashe aleate nazise, e cila vrau hebrenj, serbë, romë dhe të tjerë gjatë Luftës së Dytë Botërore nën sundimin e Shtetit të Pavarur të Kroacisë, një shtet kukull i mbështetur nga nazistët.

Raporti i grupit të ekspertëve të Ministrisë së Brendshme austriake tha se përkujtimoret e Bleiburgut shkelin detyrimet e vendit sipas traktatit që rivendosi pavarësinë e tij në 1955. Traktati ndalon organizatat naziste dhe fashiste.

Në fillim të dhjetorit, qeveria austriake ndaloi edhe ekspozimin e simboleve të Forcave Kroate të Mbrojtjes, HOS, që përmbajnë sloganin e lëvizjes fashiste ustashe.

Megjithatë, në të njëjtin muaj në Kroaci, një komision parlamentar për çështjet e veteranëve të luftës miratoi një propozim për të krijuar një varrezë ushtarake në Zagreb për ushtarët që luftuan për Shtetin e Pavarur të Kroacisë 1941-1945.

Ushtarët e forcave ustashe fashiste të Luftës së Dytë Botërore dhe të Gardës duhet të përshkruhen në varrezat e reja përkujtimore si anëtarë të “Ushtrisë Kroate”, sugjeroi komiteti – një propozim që tërhoqi kritika të forta nga shoqatat antifashiste.

Tekstet shkollore serbe shkaktojnë shqetësime gjuhësore

Ministri i veteranëve të luftës Tomo Medved gjatë gërmimit të një varri masiv në nëntor. Foto: Ministria kroate e veteranëve të luftës.

Në tetor, formulimi i një teksti shkollor serb për nxënësit e shkollave kërcënoi të shkaktonte tensione të reja midis qeverive në Zagreb dhe Beograd, të cilat kanë pasur prej kohësh një marrëdhënie jo të lehtë.

Kryeministri kroat Plenkoviç i tha presidentit serb Aleksandër Vuçiç se ai dëshiron që të korrigjohet një tekst shkollor që përshkruan gjuhën kroate, boshnjake dhe malazeze si versione të serbishtes.

“I thashë ta zgjidhte këtë çështje në lidhje me tekstin shkollor që praktikisht mohon ekzistencën e gjuhës kroate… Ai tha se do të shihte se çfarë mund të bënte”, tha Plenkoviç.

Gjatë këtij viti, kërkimi për të zhdukurit e mbetur nga lufta vazhdoi të jetë një problem midis dy shteteve fqinje.

Në fund të nëntorit, eshtrat e të paktën dhjetë personave, të dyshuar si viktima të konfliktit të viteve 1991-1995 në Kroaci, u gjetën të varrosura në një landfill midis fshatrave Pacetin dhe Bobota, afër Vukovarit.

Ministri i Veteranëve të Luftës, Tomo Medved i bëri thirrje Serbisë që të zbulojë informacione rreth vendndodhjes së varreve të tjera të pazbuluara – duke përsëritur shqetësimet e shprehura më parë nga presidenti Milanoviç.

Në prill, Milanoviç tha se çështja e ushtarëve dhe civilëve kroatë që kanë mbetur të zhdukur që nga lufta duhet të zgjidhet përpara se Serbia të bashkohet me Bashkimin Evropian.

“Ne e dimë se fqinjët tanë dinë dhe duhet të dinë shumë më tepër për të zhdukurit sesa po bëjnë për këtë çështje”, tha ai.

Sipas Ministrisë së Veteranëve të Luftës, Kroacia është ende në kërkim të 1,853 personave të zhdukur gjatë konfliktit.

Rruga Press