Janusz Bugajski: Serbia ndërmjet revolucionit dhe konfliktit rajonal

Shkruan Janusz Bugajski, përshtatur në shqip nga Rruga Press

Demonstratat masive në Beograd dhe reagimet e frikshme të qeverisë Vuçiq tregojnë se Serbia mund të jetë në prag të një revolucioni politik. Pas viteve të kontrollit të ashpërsimit të regjimit, korrupsionit masiv zyrtar dhe gjuhës së vazhdueshme të urrejtjes mediatike, publiku serb më në fund po zgjohet nga hutimi i tij. Megjithatë, rezultatet e revoltës paqësore publike mbeten të pasigurta dhe mund të përshpejtojnë dhunën si në Serbi ashtu edhe në rajon më gjerë.

Regjimet jodemokratike janë në thelb të paqëndrueshme. Regjimet kuazi-autoritare kanë rezultuar të jenë më të brishtët, siç kemi filluar të dëshmojmë në Serbi. Demokracitë vërtet pluraliste mund të rrotullojnë partitë dhe liderët, ndërsa sistemet plotësisht autoritare ose totalitare mund të shtypin të gjitha mospajtimet, të paktën për një periudhë të gjatë kohore, siç shohim në Rusi dhe Bjellorusi. Por sistemi gjysmë-autoritar që ende lejon partitë rivale dhe shoqërinë civile të funksionojnë janë më të prekshëm ndaj kryengritjeve siç e pamë në Ukrainë përpara reformës demokratike në 2014.

Protestat masive në Serbi kundër regjimit të Vuçiqit zbulojnë një rrymë të thellë kundërshtimi ndaj politikës shtetërore që po bllokon përparimin e vendit. Por në vend që të adresojë problemet thelbësore, qeveria po prodhon koka turku për trazirat aktuale. Qytetarët e Serbisë kanë një mundësi historike për të organizuar një revolucion demokratik duke mbajtur zgjedhje, por votimi duhet të jetë plotësisht i lirë dhe i drejtë, me akses të barabartë për të gjitha palët në media dhe monitorim të gjerë ndërkombëtar. Për më tepër, tubimet duhet të zhvillohen nga thjesht shprehja e ankesave antiqeveritare në një program konkret politik nën një udhëheqje koherente kombëtare. Ata gjithashtu duhet të shmangin rrëmbimin nga ultra-nacionalistët.

Skenari aktual ose mund të mbetet paqësor ose të kthehet i dhunshëm, në varësi të faktit nëse Vuçiqi është i gatshëm të sakrifikojë njerëzit për pushtet. Në një revolucion demokratik paqësor, vrulli publik për dorëheqjen e regjimit intensifikohet, numri i mbështetësve rritet në mbarë vendin, forcat e sigurisë nuk janë të gatshme të sulmojnë civilët e paarmatosur dhe qeveria tërhiqet dhe bën thirrje për zgjedhje. Transformime të tilla janë quajtur “revolucione me ngjyra” për shkak të simboleve shumëngjyrëshe të përdorura nga protestuesit. Më saktë, ato duhet të portretizohen si revolucione demokratike kundër intensifikimit të autoritarizmit dhe manipulimit elektoral. Ato fillojnë pa ndryshim në mënyrë spontane ndërsa grupet qytetare dhe lëvizjet politike luajnë një rol në rritje në kanalizimin e ankesave publike kundër një regjimi të diskredituar.

Rezultati përfundimtar i revolucioneve të tilla mund të gërryhet apo edhe të përmbyset me kalimin e kohës, por ato japin shpresë se sektorë më të gjerë të shoqërisë mund të kenë një zë në procesin politik. Serbia përjetoi një kryengritje të tillë popullore gjatë “revolucionit të buldozerit” që zëvendësoi Millosheviçin në tetor të vitit 2000. Rezultatet dështuan gjatë dekadës së ardhshme njësoj si revolucioni portokalli i Ukrainës në 2004. Megjithatë, kryengritja e Majdanit e Ukrainës në fillim të 2014-s rrëzoi një qeveri gjithnjë e më të korruptuar dhe abuzive dhe çoi në zgjedhje të ndershme presidenciale dhe parlamentare. Ai ofroi sigurimin e sundimit të ligjit, kontrolleve dhe balancave institucionale dhe komponentëve të tjerë të një sistemi demokratik. Serbia tani përballet me një mundësi të ngjashme.

Qeveria mund të përpiqet të shterojë dhe të shpërndajë protestat, por nëse ato zgjerohen me kërkesa konkrete politike, mund të ndodhë edhe një skenar i dhunshëm. Kjo bëhet më e mundshme nëse regjimi refuzon të përgatitet për zgjedhje konkurruese dhe ruan mbështetjen e aparatit të sigurisë dhe policisë. Revolta fillimisht paqësore e Ukrainës në shkurt 2014 u përball me dhunën shtetërore dhe mbi njëqind protestues u vranë nga forcat e sigurisë. Vuçiq tani po përpiqet me dëshpërim të provojë se ai është ende popullor duke organizuar mitingjet e tij masive në një kopje të kohës komuniste kur punëtorët nuk kishin zgjidhje tjetër veçse të merrnin pjesë. Ai gjithashtu po nxit armiqësi dhe po përpiqet të diskreditojë opozitën demokratike duke pretenduar se “shërbimet e huaja të inteligjencës” qëndrojnë pas protestave.

Mitingjet e Vuçiqit mund të bëhen të ngjashme me ato të Millosheviçit në fillim të viteve 1990, ku fjalimet e zemëruara nxitën ndarjet etnike që kontribuan në rënien e dhunshme të Jugosllavisë dhe vrasjet masive të civilëve. Në plejadën aktuale rajonale, Vuçiqi posedon disa mjete për të provokuar konflikte brenda Kosovës, Malit të Zi dhe Bosnje-Hercegovinës dhe për të mobilizuar publikun kundër armiqve të huaj të pretenduar. Dhuna e fundit nga bandat e organizuara kundër policisë së Kosovës dhe trupave të NATO-s në veri të Kosovës mund të jetë një pararojë për një konflikt më të gjerë të krijuar nga Beogradi nëse Vuçiqi merr një përgjigje të dobët nga Uashingtoni.

Moska gjithashtu do të luante një rol në krizën që po shpaloset. Për zyrtarët rusë revolucionet popullore janë fenomen negativ i imponuar nga shërbimet speciale amerikane. Dhe nëse rezultatet kërcënojnë të kulmojnë me reformat demokratike dhe integrimin perëndimor, atëherë kryengritja paqësore duhet të shuhet në mënyrë që Kremlini të mos humbasë një aleat tjetër. Çdo qeveri që është miqësore me Rusinë, por sfidohet nga opozita e përhapur publike, përshkruhet automatikisht si viktimë e “Perëndimit kolektiv” dhe duhet të ndihmohet për t’u kapur në pushtet.

Ndryshe nga Ukraina, Serbia nuk përballet me një ndërhyrje të mundshme ushtarake ruse për të shtypur demokratizimin dhe integrimin evropian. Megjithatë, shërbimet ruse dhe përfaqësuesit e tyre lokalë, duke përfshirë grupe të ndryshme radikale nacionaliste, mund të organizojnë provokime për të destabilizuar vendin. Kaosi i brendshëm në Serbi dhe konfliktet e armatosura në Kosovë, Bosnjë dhe Mal të Zi do të ishin zgjidhja e dytë më e mirë për Kremlinin nëse një regjim miqësor në Beograd rrezikohet të zëvendësohet. Do të ndihmonte gjithashtu në largimin e vëmendjes nga lufta e dështuar në Ukrainë dhe përshkallëzimi i trazirave të brendshme në vetë Rusinë.

Për të parandaluar një spirale të dhunës rajonale, një mesazh i qartë duhet të dërgohet nga Uashingtoni se ai mbështet aspiratat e popullit serb dhe do të mbrojë plotësisht integritetin e fqinjëve të Serbisë. Mbështetja e fortë ndërkombëtare për zgjedhje të ndershme në Serbi mund të ndihmojë në sigurimin e një qeverie properëndimore që do të ndërpresë lidhjet korruptive të Beogradit me Moskën dhe do të revokojë çdo ambicie rajonale ekspansioniste. Pa një revolucion të suksesshëm demokratik në Serbi, Ballkani do të përballet me perspektivën e përshkallëzimit që nuk mund të de-përshkallëzohet më.

(Janusz Bugajski është një anëtar i lartë në Fondacionin Jamestown në Washington DC. Ai sapo ka bërë një turne në Ukrainë me përkthimin ukrainas të libri i tij “Russia Rupture”)

Rruga Press