Energjia nukleare bashkoi Evropën. Tani po ndan atë
Para euros, Shengenit, “Odës së Gëzimit” dhe traktatit të Mastrihitit, ishte atomi. “Atomi paqësor”, shkruante Jean Monnet, shitësi i konjakut, i kthyer në themelues të BE-së, do të ishte “maja e shtizës për Bashkimin e Evropës”. Evropa ishte një projekt nuklear, përpara se të ishte shumëçka tjetër. Në vitin 1957, antarët themelues të BE-së nënshkruan Traktatin e Romës, për të formuar Komunitetin Ekonomik Evropian, paraardhësin e organizatës.
Në të njëjtën kohë, ata i vendosën emrat e tyre një organizate më pak të njohur:Euratom, e cila do të mbikëqyrte energjinë bërthamore në kontinent. Ideja e tregut të përbashkët ishte e mjegullt; potenciali i energjisë bërthamore ishte i qartë.
Aty ku energjia bërthamore dikur ishte një burim uniteti për Evropën, sot është një burim mosmarrëveshjesh. Tregu i përbashkët u modifikua në BE-në e sotme, ndërsa Euroatom u shëndërrua në ujë të mbetur. Nga 27 vendet e BE-së, vetëm 13 prodhojnë fuqi nukleare.
Disa e ndalojnë. Franca dhe Gjermania, dy vendet që dominojnë politikbërjen e BE-së, e gjejnë veten drejtpërdrejt të kundërta. Franca gjeneron 70% të energjisë së saj nga reaktorët nuklearë.
Gjermania është zotuar të mbyllë të gjithë termocentralet e saj nukleare deri në vitin 2022. Për Francën dhe aleatët e saj atomik, energjia nukleare ka një të ardhme të ndritur. Për Gjermaninë dhe të afërmit e saj skeptikë, teknologjia është një e kaluar e pashëndetëshme.
Ky është sfondi dhe BE-ja duhet ti përgjigjet një pyetjeje. A është energjia nukleare e gjelbërt (pasi lëshon shumë pak dioksid karboni) apo jo (sepse aksidentet bërthamore, megjithëse jashtëzakonisht të rralla, janë të rrezikshme)? Industritë e gjelbërta përballen me një jetë të subvencioneve dhe kapitalit të lirë, ndërsa qeveritë shtrëngojnë rregullat e invesitmeve diku tjetër. Homologët e tyre të ndryrë përballen me një jetë më të vështir. Se si BE po e menaxhon vendimin zbulon shumë për klubin.
Merrni politikën e saj. Me motorrin franko-gjerman që spikat në politikën nukleare, aleanca të pamundura janë krijuar. Franca dhe vende si Polonia dhe Republika Çeke janë zakonisht partnerë luftarakë. Politikanët francezë përgjithësisht e shohin rajonin si një shtojcë të shtrenjtë dhe një burim pune që i nënvlerëson puntorët francezë. Vendet në Evropën Lindore i shohin francezët si proteksionistë që thithin Rusinë. Megjithatë, kur bëhet fjalë për energjinë nukleare, të dy janë miq të fortë. Është joshëse të gdhendësh BE-në në blloqe të thjeshta, qofshin Club Med apo Frugals. Realiteti i politikës evropiane është kaleidoskopik. Energjia nukleare nuk bën përjashtim.
Në këtë debat Gjermania ka të ngjarë të jetë në anën e humbur. Ajo hoqi dorë nga energjia nukleare pas katastrofës së Fukishimës në vitin 2011, kur një tërmet dhe cunami shkaktuan nje shkrirje në Japoni. Angela Merkel u zotua ta ndalojë atë në pothuajse një dekadë. Vendet nga Belgjika në Bullgari, pasuan duke hequr dorë nga planet për të ndërtuar centrale nukleare, duke u zotuar për të fikur të tjerët. Megjithatë, opinionet kanë ndryshuar. Gjermania e di se nuk i ka votat për të ndaluar që energjia nukleare të vlerësohet si e gjelbërt. Austria dhe Luksemburgu ndoshta do t’i bashkoheshin asaj në barrikadë, por pak të tjerë do ta bëjnë këtë. Për një hegjemoni të supozuar, Gjermania nuk është veçanërisht hegjemoniste.
Në të njëjtën kohë, Franca është gjithnjë e më me ndikim. Evropa që bie sërish në dashuri me energjinë nukleare, është vetëm një shembull i shumë debateve politike që shkojnë në drejtimin francez. Për çdo gjë, nga politika industriale, ku klubi tani është i entuziazmuar, deri te retorika e shtrirë mbi politikën e jashtme, BE-ja po flet frëngjisht. (Edhe pse përpjekjet e Francës për ta bërë klubin të përdorë më shumë gjuhën frënge po dështon.) Fuqia nukleare është një tjetër debat në të cilin Parisi merr rrugën e vet.
Cilado qoftë tema, BE-ja është një makinë marrëveshjesh me konsensus të krijuar nëpërmjet një përzierje ryshfeti, shantazhi dhe gërvishtjeje. Energjia e gazit po kalon të njëjtat lloje debatesh si energjia nukleare. Ndërsa gazi gjeneron emetime karboni, ai është më i pastër se qymyri, argumentojnë mbështetësit e tij. Disa vende janë pro nukleares dhe kundër gazit; të tjerët janë e kundërta. Disa i kundërshtojnë të dyja, ndërsa disa i kërkojnë të dyja. Me sa duket temat janë të ndara. Në realitet, ato janë të lidhura në mendjet e qeverive kombëtare dhe deputetëve që kanë miratimin përfundimtar. Interesat e mbivendosura luhen kundër njëri-tjerit në një kompromis që, në rastin më të mirë, do t’i lërë pothuajse të gjithë njëlloj të pakënaqur.
Nëse politika është e lidhur, janë edhe pasojat e politikës. Merrni një tjetër debat nevralgjik: reforma e rregullave të shpenzimeve të BE-së. Një kompromis i mundshëm është se ndërsa rregullat e ashpra mund të mbeten për shpenzimet e përditëshme, vendet mund të jenë në gjendje të shpenzojnë më lirshëm në emër të tranzicionit të gjelbër. Nëse energjia bërthamore është etikuar e gjelbër në sektorin privat, bëhet më e vështirë të shmanget një emërtim i ngjashëm kur bëhet fjalë për paranë publike. Votuesit gjermanë mund të përfundojnë duke parë përtej Rhein dhe duke parë fqinjët e tyre francezë, duke spërkatur para për energjinë që ata e shohin si të rrezikshme.
Politika përshkon çdo insitutcion të BE-së. Në letër, Komisioni Evropian, i cili merr vendimin fillestar për mënyrën e trajtimit të energjisë nukleare, është plot me nënpunës civilë që ofrojnë përgjigje teknokratike. Në praktikë, ata e dinë se jeta do të jetë më e lehtë nëse i përgjigjen shpejt, mundësisht përpara se të formohet një qeveri e re gjermane që përmban një parti të Gjelbër e cila është mjaft e ashpër ndaj fuqisë nukleare. Zonja Merkel mund të largohet nga detyra me një tjetër kompromis për emrin e saj; Të Gjelbërit e ardhshëm mund të vijnë në pushtet dhe të fajsojnë qeverinë e mëparshme për një fakt të kryer. Në fund të fundit, Makiaveli ishte nënpunës civil.
Energjia e pastër kërkon marrëveshje të pista
Politika nukleare është një kujtesë se fatet në BE janë të lidhura së bashku, pavarësisht nëse tema është energjia, mjedisi apo ekonomia. Ndërsa tregu energjitik i BE-së integrohet, ato vende që krenohen me përdorimin e vetëm të energjisë më të pastër, do të përfitojnë nga ato që mbështeten në burime më të diskutueshme. BE-ja është një bishë gjithnjë e më homogjene, me më pak gërmues, për ata që duan t’i bëjnë gjërat ndryshe. Vendimet kolektive kanë rezultate kolektive. “Ti qasemi veçmas të ardhmes sonë atomike…do të ishte çmenduri”, shkroi Monnet. BE-ja do ti afrohet të ardhmes së saj atomike, pavarësisht nëse disa vende e pëlqejnë atë apo jo.
© Rruga Press