De Waal: Nagorno Karabaku, de facto një enklavë ruse

Pas luftimeve të fundit për Nagorno Karabakun, Azerbajxhani ka rimarrë kontrollin mbi të shtatë rajone përreth Karabakut që ishin okupuar nga forcat armene, që nga fillimi i viteve 1990.

Forcat azerbajxhanase gjithashtu rimorën disa pjesë të vetë territorit në Nagorno Karabak.

Një marrëveshje armëpushimi e ndërmjetësuar nga Rusia mundësoi vendosjen e gati 2.000 paqeruajtësve rusë për të garantuar sigurinë në enklavë dhe lidhjen e vetme tokësore me Armeninë – të ashtuquajturin korridor Lachin përmes Azerbajxhanit jugperëndimor.

Përpjekjet për të zgjidhur konfliktin nga Grupi i Minskut i OSBE-së – i bashkëkryesuar nga Rusia, Franca dhe Shtetet e Bashkuara – nuk kanë sjell ndonjë rezultat që nga viti 1992 dhe tre armëpushime të mëparshme të nënshkruara që kur luftimet shpërthyen përsëri më 27 shtator, dështuan të sjellin rezultate.

Grupi i Minskut nuk ishte i përfshirë në arritjen e marrëveshjes së armëpushimit më 9 nëntor.

Në një intervistë me drejtorin e shërbimit armen të Radios Evropa e Lirë, Harry Tamrazian, eksperti i nga organizata Carnegie Europe, Thomas de Waal, flet rreth perspektivave të rajonit pas këtyre zhvillimeve dhe ndryshimin e gjeopolitikës së saj.”Azerbajxhani nuk e konsideron Francën si një ndërmjetëse të ndershme”.

Radio Evropa e Lirë: Që nga vitet 1990, Grupi i Minskut i Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE) ka qenë ndërmjetësues midis Armenisë dhe Azerbajxhanit në negociatat për Nagorno Karabakun. Tani, pasi Azerbajxhani ka rimarrë shtatë rajonet rreth Nagorno Karabakut, si dhe vetë disa pjesë të Nagorno Karabakut, a është shuar Grupi i Minskut? Apo ka ende një rol për bashkëkryesuesit e saj – Shtetet e Bashkuara, Franca dhe Rusia – në mënyrë që të kenë një ndikim domethënës në proces?

Thomas de Waal: Mendoj se tash jemi në një fazë tërësisht tjetër të këtij konflikti. Tash, kemi një armëpushim. Por, ne jemi shumë larg një marrëveshjeje politike. Mendoj se çështja e statusit të Karabakut, është ende më e vështirë për t’u zgjidhur. Sa i takon palës azerbajxhanase, kjo çështje (e një statusi të veçantë për Nagorno Karabakun) tani është jashtë tryezës. Nuk është më për diskutim.

Por, negociata për normalizimin e ardhshëm të marrëdhënieve midis Armenisë dhe Azerbajxhanit duhet të vazhdojnë. Supozoj se për momentin Grupi i Minskut është formati i vetëm ku ky proces është i mundur. Por, kjo do të jetë shumë e vështirë.

Unë mendoj se Grupit të Minskut i është dëmtuar reputacioni në rajon – veçanërisht Francës në Azerbajxhan. Nuk mendoj se Azerbajxhani e konsideron Francën si një ndërmjetëse të ndershme.

Kontrollin tani e ka Rusia. Ekzistojnë pyetje të shumta nëse Shtetet e Bashkuara dhe Franca mund të luajnë ende një rol të rëndësishëm si ndërmjetësuese. Por, diçka duhet bërë.

Personalisht, unë do të doja të shoh disa përmirësime (në Grupin e Minskut). Do të doja të shihja një fuqi tjetër evropiane e cila ka më shumë ndikim në Baku. Do të ishte mirë, sipas mendimit tim, nëse ajo fuqi evropiane do të zëvendësonte Francën. Mbase Gjermania. Ky nuk është një reflektim në lidhje me ndërmjetësuesit francezë. Është vetëm një reflektim i faktit se politika e brendshme franceze nuk gëzon më aq respekt në Azerbajxhan.

Së dyti, mendoj se Kombet e Bashkuara duhet të luajnë një rol. Do të ishte e dobishme nëse do të kishte një rezolutë të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara. OKB-ja po dërgon agjenci tani në Azerbajxhan – në Karabak. Do të ishte mirë nëse kjo organizatë do të përfshihej. Dhe, gjithashtu do të doja të shihja një rol të Bashkimit Evropian, të cilit 30 vjet më parë i mungonte një profil politik, por tani mendoj se duhet të luajë një rol.

Megjithatë, le të jemi të sinqertë. Është e vështirë tani të zhvillohen negociata. Kjo luftë i ka bërë marrëdhëniet midis dy vendeve edhe më të vështira.

Radio Evropa e Lirë:Armenët shpresojnë se marrëveshja e armëpushimit e nënshkruar nga Rusia, Armenia dhe Azerbajxhani më 9 nëntor është vetëm hapi i parë. Ata presin që gjithçka të zgjidhet brenda kornizës së Grupit Minskut. Për shembull, statusi i Karabakut nuk përmendet askund në këto dokumente të nënshkruara më 9 nëntor.

Thomas de Waal: Në deklaratën e bashkëkryesuesve të Grupit të Minskut nga Tirana thuhej se ata duan të shohin zhvillimin e negociatave thelbësore. Ata përmendën gjithashtu parimet themelore, që do të thotë se ata janë ende duke shqyrtuar statusin e Nagorno Karabakut.

Unë mendoj se në lidhje me Azerbajxhanin, ata nuk po e shikojnë më Nagarno Karabakun (ish-rajoni autonom i Nagorno Karabakut NKAR) si një njësi territoriale. Për shembull, njësitë e Azerbajxhanit janë në jug të Nagorno Karabakut, ose në rajonin e Hadrutit. Kështu që do të jetë shumë e vështirë, mendoj, të flasim për autonominë territoriale të Karabakut. Por, padyshim që, derisa armenët janë të shqetësuar dhe derisa Grupi i Minskut është i shqetësuar, atëherë ka bazë për negociata. Le të shohim se si do të shkojnë gjërat.

E rëndësishme është që nëse edhe Baku edhe Jerevani vendosin se është e rëndësishme të ketë një normalizim të plotë të marrëdhënieve ku përfshihen marrëdhëniet diplomatike, kufijtë e hapur, etj. Nëse të dyja vendet vendosin se ky është një qëllim strategjik që ato e dëshirojnë, atëherë unë mendoj se është e mundur të fillojnë negociatat. Por, nëse secila palë mendon se është më mirë të jetosh me status quo-në, me kufij të mbyllur dhe pa ndonjë interesim për marrëdhëniet dypalëshe, atëherë unë e shoh si shumë të vështirë negocimin.

Radio Evropa e Lirë: Çfarë po ndodh në terren në Nagorno Karabak? Duket se Armenia ka humbur statusin e saj si një sponsore ose garantuese e sigurisë së Nagorno Karabakut. Rusët e kanë kontrollin e plotë nga njëra anë. Por, nga ana tjetër, rusët pranojnë që Nagorno Karabaku është pjesë e Azerbajxhanit – siç tha edhe zëdhënësi i presidentit rus, Vladimir Putin, Dmitry Peskov. Cili është interpretimi juaj për gjithë këtë situatë?

Thomas de Waal: Është e vërtetë që Rusia tani thekson se zona de-jure e Nagorno Karabakut është pjesë e Azerbajxhanit. Por, de facto, tani është një enklavë ruse. Atje ka paqeruajtës rusë. Rusia tani është bërë mbrojtëse e sigurisë, jo Armenia. Madje, ata po flasin për ta bërë rusishten gjuhë të Karabakut. Unë mendoj që njerëzit në Karabak veçse flasin rusisht. Kështu që po, në thelb Karabaku tani është nën kontrollin e Rusisë. Dhe, për Rusinë, është një aset strategjik në Kaukaz të cilin ata nuk duan ta humbin – edhe pse thonë se teknikisht, natyrisht, është pjesë e Azerbajxhanit.

Radio Evropa e Lirë: A mendoni se Shtetet e Bashkuara dhe shtetet e tjera sikurse Franca, mund të kenë një ndikim në procesin e negociatave – nëse do të ketë fare negociata? Duket se administrata e ardhshme e presidentit të zgjedhur të SHBA-së, Joe Biden është e gatshme të shtyjë përpara çështjen e statusit të Nagorno Karabakut. Pastaj, dy dhomat e Parlamentit francez i bënë thirrje qeverisë që të njohë Deklaratën e Pavarësisë së Nagorno Karabakut nga Azerbajxhani. Por, Qeveria franceze ka thënë se nuk do ta bëjë këtë.

Thomas de Waal: Franca dhe Shtetet e Bashkuara tash kanë më pak ndikim sesa kishin disa muaj më parë. Rusia është shumë në epiqendër. Dhe, sigurisht, mendoj se Rusia mund të jetë e interesuar për një paqe të paqëndrueshme, mirëpo e cila justifikon praninë e paqeruajtësve rusë në terren.

Kështu që, mendoj se një situatë: jo paqe, jo luftë, mendoj se u konvenon më shumë rusëve sesa një paqe e plotë – e cila do të ishte një argument që rusët të largohen nga rajoni. Jam i sigurt që administrata e re e Bidenit dëshiron të bëjë diçka. Por, ata po fillojnë nga një pozicion i të dobëtit.

Radio Evropa e Lirë: Çfarë mendoni për korridorin e transportit përmes Armenisë jugore që përmendet në marrëveshjen e armëpushimit të 9 nëntorit? Me sa duket do të kontrollohet nga Ushtria ruse. Ata do të vendosin pika kontrolli në atë rrugë. A është kjo një shkelje e sovranitetit armen?

Thomas de Waal: Unë mendoj se do të jetë tepër e vështirë për armenët, të cilëve u kërkohet të lehtësojnë përdorimin e një korridor nëpër territorin e tyre nga turqit dhe azerbajxhanasit. Me sa duket do të ketë gjithashtu një rrugë veri-jug që lidh Armeninë dhe Iranin. Por, mendoj se për Armeninë do të jetë tepër e vështirë të pranojë këtë. E them sërish, kjo është një arsye më shumë, mendoj se pse është e rëndësishme të kesh negociata për një marrëveshje të plotë politike midis Armenisë dhe Azerbajxhanit – për ta bërë atë korridor funksional.

Radio Evropa e Lirë: Cila është këshilla juaj për qeverinë e kryeministrit armen Nikoll Pashinian? A duhet të japë dorëheqjen? A duhet fajësuar vetëm Pashiniani, apo edhe qeveritë e mëparshme armene duhet fajësuar për humbjet e Armenisë?

Thomas de Waal: Mendoj se ky është dështimi më i madh për 20 vjet. Dështimi vlen për të dyja palët – (Armenia dhe Azerbajxhani) – në negocimin e paqes dhe të kompromisit. Por, sigurisht, pala armene dhe Pashinian gjithashtu nuk kanë folur për kompromis.

Unë mendoj se ishte një gabim i madh për Pashinianin të vazhdonte të fliste për këto territore azerbajxhanase rreth Nagorno Karabakut si territore “të çliruara”, jo territore të okupuara. Bota i konsideronte ata si territore të okupuara.

Ish-kryeministri armen, Սերժ Sarkisian, pati thënë një herë se rajoni Agdam “nuk është atdheu ynë”. Kështu që ai e pranoi atë. Por, ka pasur një miratim shumë të vogël nga ana e publikut në Armeni. Ky është një dështim strategjik për të folur për paqen, gjë që ka ndodhur edhe në palën azerbajxhanase. Ka pasur një gjuhë shumë agresive nga Azerbajxhani. Mendoj se është një tragjedi e madhe. Dhe sigurisht që është një tragjedi më e madhe tani për Armeninë, sepse ata kanë humbur kaq shumë në këtë luftë. Unë nuk kam ndonjë këshillë, por të jem realist për të ardhmen – që nëse jetoni në një fqinjësi të vështirë duhet të ndërtoni një politikë jashtëzakonisht realiste se si ta bëni këtë. Mos jetoni me ëndrrat tuaja, por jetoni me realitetet tuaja. Kam frikë se ky është fati i armenëve./REL/