Ngritja e fashizmit në Evropë/ Totalitarizmi nuk ka qenë kurrë kaq i lehtë

A mund ta krahasojmë në mënyrë legjitime Britaninë e Brexit me Republikën e Weimarit? Rrethanat janë shumë të ndryshme, por ka paralele të qarta.

Nga John Elsom për Yorkshire Bylines, përktheu nga origjinali Rruga Press

Njerëzit pro-Brexit ankohen për krahasimet që bëhen shpesh midis kaosit aktual të Brexit dhe rënies së Republikës së Vajmarit. Ata kanë të drejtë ta bëjnë këtë. Historia rrallë përsëritet. Rrethanat nuk janë kurrë të njëjta.

Referendumi gjerman i vitit 1929

Partia Kombëtare Socialiste e Punëtorëve Gjermane (Partia Naziste) u ngrit në pushtet pas një referendumi në 1929, i cili kërkonte të hiqte dorë në mënyrë të njëanshme nga Traktati i Versajës (1918) i pasluftës. Ajo donte të hiqte dorë nga kushtet për kompensimin financiar dhe të kriminalizonte ata që kërkuan të pajtoheshin me kushtet e Fuqive Aleate. Kërkesat e tij u konsideruan si shumë poshtëruese për t’i pranuar nga një komb krenar.

Edhe pse pjesëmarrja e votuesve ishte e ulët, vetëm 14.9 për qind, referendumi u miratua me një shumicë të madhe, megjithëse nuk u ratifikua kurrë nga parlamenti federal në Reichstag. Nacional-socialistët mendohej të ishin një parti me një çështje, më tepër si UKIP, me shumë pak ndikim (ata mbanin vetëm 23 vende në parlament), por brenda tre viteve partia ishte bërë partia më e madhe e vetme.

Pasuan referendume të mëtejshme, të cilat u zhvilluan krahas zgjedhjeve federale si shprehje e Vullnetit të Popullit (Volk), duke anashkaluar ngërçet midis së djathtës nacionaliste dhe të majtës bolshevike. Në këtë mënyrë, Volk votoi për t’u larguar nga Lidhja e Kombeve në 1933 dhe për të bashkuar rolet e Kryetarit të Shtetit (Kancelarit) dhe udhëheqësit ekzekutiv (Führer); personi i parë që mbajti këtë pozicion ishte Adolf Hitler. Kjo ishte për të shmangur çdo humbje të dëmshme të forcës dhe vendosmërisë në krye të qeverisë.

Fjalimi i Hitlerit pas shpërbërjes së Rajhstagut

Në vitin 1936, Hitleri ‘shpërndau’ (ose pezulloi) Rajhstagun, në mënyrë që, sipas tij, «populli gjerman të jepte verdiktin e tij për udhëheqjen time». Kam një kopje të fjalimit të tij në një broshurë të vjetër, të përkthyer në anglisht dhe të botuar nga M Műller & Sohn në Berlin. U shpërnda gjerësisht dhe e gjeta në një tezgë bric-à-brac në qytetin universitar të Lviv në Ukrainë.

Traktati i Versajës, theksoi Hitleri, ishte një poshtërim kombëtar nga i cili ai dëshironte të “ndante Gjermaninë”. Shkaku i fajit të traktatit, i cili fajësoi Gjermaninë për shpërthimin e Luftës së Parë Botërore (WWI), vendosi kufizime mbi prodhimin e vendit në Rheinland, në qendrën të tij industriale, tani një zonë neutrale dhe e çmilitarizuar. Mbretëria e Bashkuar dhe Italia ishin garantuesit e përbashkët.

Hitleri tha:

“Unë i vura vetes detyrën për të zgjidhur këtë problem, jo sepse kam ndonjë dëshirë për t’i bërë keq Francës, apo ndonjë shteti tjetër, por sepse Volk gjerman nuk mund, nuk do dhe nuk do të përballojë gabimet që i janë bërë në afatgjatë.“

Ai tha se barazia ishte “një parakusht për ekzistencën e këtij kontinenti, i cili në fund të fundit i detyrohet veçantisë së tij, diversitetit të kulturave të tij, që është e paimagjinueshme pa praninë e shteteve kombëtare të lira dhe të pavarura”.

Pas tre vjetësh si udhëheqës i kombit, Hitleri premtoi të rivendoste praninë e Gjermanisë brenda “bashkëpunimit kolektiv evropian” dhe të drejtonte vëmendjen ndërkombëtare drejt kërcënimit bolshevik nga “mobilizimi gjigant i Lindjes kundër Evropës Qendrore”.

“Ne gjithashtu shpresojmë që inteligjenca njerëzore do të bashkëpunojë në zbutjen e vuajtjeve të shkaktuara nga këto kushte dhe në pakësimin e tensioneve të tensionuara me anë të një zhvillimi të ngadalshëm evolucionar në bashkëpunim miqësor”, tha ai.

Ripushtimi i Rheinland

Me këto fjalë, Hitleri urdhëroi trupat e tij të marshonin në Rheinland në kundërshtim me Traktatin e Versajës dhe Paktin e Lokarnos, marrëveshjen e mëvonshme, më të moderuar territoriale. Ai i kërkoi popullit gjerman “të më mbështesë në luftën time për të sjellë paqen e vërtetë”.

Pa mundësinë e tanishme që ta shohim në retrospektivë, ky fjalim është sigurisht bindës. Pas Luftës së Parë Botërore, në përputhje me Traktatin e Versajës, Rheinland u pushtua nga francezët. Por Rheinland u pranua përgjithësisht të ishte pjesë e Gjermanisë dhe në vitin 1936, pothuajse 17 vjet pas ratifikimit të traktatit, kishte një ndjenjë në rritje se ishte koha për të ecur përpara. Hitleri premtoi një “ringjallje kulturore” dhe ishte vetëm një çështje besimi.

Duke tërhequr ngjashmëri me Brexit

Është gjithashtu e lehtë të shihet se si mund të hiqen paralele të rreme me Brexit. A ishin Komuniteti Ekonomik Evropian dhe Bashkimi Evropian thjesht një përpjekje për të shëruar ndarjet në Evropë pas Luftës së Dytë Botërore? A ishte Referendumi i 2016 një justifikim për të anashkaluar parlamentin në emër të popullit? A është përpjekja e Boris Johnson për të heshtur Dhomën e Komunave një version britanik i shpërbërjes së Reichstag? A është populizmi ynë nacionalist një version i “shteteve të lira dhe të pavarura” të Hitlerit? A nuk tha Margaret Thatcher diçka të ngjashme në fjalimin e saj në Bruges?

Por, sigurisht, rrethanat janë krejt të ndryshme. Bota në vitet 1930 ishte në agimin e epokës bërthamore. Ne nuk kishim mësuar se si të bënim bomba atomike apo nëndetëse bërthamore. Ne nuk kishim dërguar satelitët tanë të parë. Ne dinim shumë pak për ndryshimin e klimës. Në ato ditë, qeveria gjermane u përpoq të siguronte që shtetasit gjermanë të ishin regjistruar sipas prejardhjes së tyre etnike; por metodat ishin primitive.

Tani ne mund të përpilojmë dosje për qytetarët britanikë duke lidhur informacione nga departamentet qeveritare, në mënyrë që të kemi algoritme të sjelljes së tyre. Totalitarizmi nuk ka qenë kurrë kaq i lehtë.

Le të mos kemi frikë nga vitet 1930. Ne duhet të mendojmë për të ardhmen tonë dhe të tmerrohemi.

Rruga Press