AP: Pse është rritur inflacioni në SHBA dhe kur mund të tkurret?
Inflacioni ka filluar të duket si miku i paaftuar dhe i padëshiruar i shtëpisë që thjesht nuk do të largohet.
Për muaj të tërë, shumë ekonomistë amerikanë kishin ngritur alarmin shqetësues se një rritje e çmimeve konsumatore ishte diçka që kishte munguar në veprimet e SHBA-së për një brez që nuk do të qëndronte gjatë.
Do të rezultonte “tranzicionale”, sipas fjalëve zbutëse të kryetarit të Rezervës Federale, Jerome Powell dhe zyrtarëve të Shtëpisë së Bardhë, ndërsa ekonomia u zhvendos nga kaosi i lidhur me korona virusin në diçka më afër normalitetit.
Megjithatë, siç mund t’ju thotë çdo amerikan që ka blerë një kuti qumështi, një gallon me gaz ose një makinë të përdorur, inflacioni tashmë është vendosur. Dhe ekonomistët tani po shprehin një mesazh më dekurajues: Çmimet më të larta ka të ngjarë të zgjasin edhe vitin e ardhshëm, nëse jo përtej kësaj.
Të mërkurën, qeveria tha se indeksi i saj i çmimeve të konsumit u rrit me 6.2% nga një vit më parë – rritja më e madhe 12-mujore që nga viti 1990.
“Është një goditje e madhe kundër narrativës tranzicionale,” tha Jason Furman, i cili shërbeu si këshilltari kryesor ekonomik në administratën e Obamës. “Inflacioni nuk po ulet. Po ruan një ritëm të nxehtë.”
Dhe goditja më e forte janë familjet ku priren ta ndiejnë më shumë këtë rritje. Në tryezën e mëngjesit, për shembull: çmimet e proshutës janë rritur 20% gjatë vitit të kaluar, çmimet e vezëve gati 12%. Benzina është rritur me 50%. Blerja e një lavatriçe ose një tharëseje do të shkonte 15% më shumë se sa një vit më parë. Makinat e përdorura? 26% më shumë.
Megjithëse pagat janë rritur ndjeshëm për shumë punëtorë, nuk është asnjëherë e mjaftueshme për të mbajtur hapin e çmimeve. Muajin e kaluar, rroga mesatare për orë në Shtetet e Bashkuara, pas llogaritjes së inflacionit, në fakt ranë 1.2% krahasuar me tetorin e vitit 2020.
Ekonomistët në Wells Fargo bëjnë shaka në mënyrë të zymtë se CPI i Departamentit të Punës – (Indeksi i Çmimeve të Konsumit) – në fakt duhet të jetë “Indeksi i dhimbjes së konsumatorit”. Fatkeqësisht për konsumatorët, veçanërisht për familjet me paga më të ulëta, gjithçka përkon me nevojat e tyre më të larta për shpenzime pikërisht mu përpara sezonit të festave.
Shtrëngimi i çmimeve po përshkallëzon presionin mbi Rezervat Federale për t’u larguar më shpejt nga politikat e vjetra të parave të lehta. Dhe përbën një kërcënim për presidentin Joe Biden, demokratët në Kongres dhe planet e tyre ambicioze të shpenzimeve.
ÇFARË E SHKAKTOI RRITJEN E ÇMIMEVE?
Pjesa më e madhe e kësaj rritjeje është ana tjetër e lajmeve më të mira. Ekonomia amerikane e goditur nga COVID-19, u rrëzua në pranverën e vitit 2020 pasi masat e COVID-19 hynë në fuqi, bizneset u mbyllën ose U shkurtuan orët dhe konsumatorët qëndruan në shtëpi si një masë paraprake shëndetësore. Punëdhënësit shkurtuan 22 milionë vende pune. Prodhimi ekonomik ra me një normë vjetore rekord 31% në tremujorin e prill-qershorit të vitit të kaluar.
Të gjithë u përgatitën për më shumë mjerim në atë kohë. Kompanitë reduktuan investimet. Rimbushja e rezervave u shty. Dhe një recesion brutal vijoi më tutje.
Megjithatë, në vend që ekonomia të zhytej në një rënie të zgjatur, u arrit një rikuperim i papritur nxitës, e këtu nxitur nga shpenzimet masive të qeverisë dhe një sërë lëvizjesh emergjente nga Rezervat Federale. Deri në pranverë, shpërndarja e vaksinave i kishte inkurajuar konsumatorët të kthehen në restorante, bare dhe dyqane.
Befas, bizneset u detyruan të luftonin për të përmbushur kërkesën. Ata nuk mund plotësonin numrin e lartë të punësimeve aq shpejt sa për të mbyllur vendet e punës – një rekord prej 10.4 milionësh në Gusht – ose të blinin furnizime të mjaftueshme për të plotësuar nevojat e konsumatorëve. Ndërsa biznesi pësoi rënie, portet dhe oborret e mallrave nuk mund ta përballonin dot trafikun. Zinxhirët e furnizimit global u rrënuan në këtë pikë.
Kostot u rritën. Dhe kompanitë zbuluan se ato mund t’i kalonin ato kosto më të larta në formën e çmimeve më të larta tek konsumatorët, shumë prej të cilëve kishin arritur të hiqnin një ton me kursime gjatë pandemisë.
“Një pjesë e konsiderueshme e inflacionit që po shohim është rezultati i pashmangshëm i daljes nga pandemia,” tha Furman, një ekonomist në Shkollën Kennedy të Harvardit.
Megjithatë, Furman sugjeroi se politika e gabuar luajti një rol po ashtu. Politikëbërësit kishin synimet për të shmangur një kolaps ekonomik, saqë ata “nënvlerësuan sistematikisht inflacionin”, tha ai.
“Ata i hodhën zjarrin benzinës.”
Një dyndje e shpenzimeve qeveritare – duke përfshirë edhe paketën e ndihmës për koronavirusin prej 1.9 trilion dollarësh të Presidentit Joe Biden, me kontrollet e saj prej 1,400 dollarësh për shumicën e familjeve në Mars – e mbistimuloi ekonominë, tha Furman.
“Inflacioni është shumë më i lartë në Shtetet e Bashkuara sesa në Evropë,” vuri në dukje ai. “Evropa po kalon të njëjtat goditje në furnizim si Shtetet e Bashkuara, të njëjtat çështje të zinxhirit të furnizimit. Por ata nuk krijuan aq shumë stimul.”
Në një deklaratë të mërkurën, Biden pranoi se “inflacioni po dëmton xhepat e amerikanëve dhe ndryshimi i këtij trendi është një përparësi kryesore për mua”. Por ai tha se paketa e tij e infrastrukturës prej 1 trilion dollarësh, duke përfshirë shpenzimet në rrugë, ura dhe porte, do të ndihmonte në lehtësimin e pengesave të furnizimeve.
SA DO TË ZGJASË?
Inflacioni i çmimeve të konsumit ka të ngjarë të zgjasë për sa kohë që kompanitë luftojnë për të vazhduar me kërkesën e jashtëzakonshme të konsumatorëve për mallra dhe shërbime. Një treg pune i rimëkëmbur – punëdhënësit kanë shtuar 5.8 milionë vende pune gjatë këtij viti – që do të thotë se amerikanët mund të vazhdojnë të mburren në çdo gjë, nga mobiljet e deri tek veturat e reja. Dhe bllokimet e zinxhirit të furnizimit nuk shfaqin asnjë shenjë pastrimi.
“Ana e kërkesës së ekonomisë amerikane do të vazhdojë të jetë diçka për t’u vëzhguar,” thotë Rick Rieder, shefi i investimeve për të ardhurat fikse globale në Blackrock, “dhe kompanitë do të vazhdojnë të kenë luksin e kalimit të çmimeve”.
Megan Greene, kryeekonomiste në Institutin Kroll, sugjeroi se inflacioni dhe ekonomia e përgjithshme do të kthehen përfundimisht në diçka më afër normales.
“Unë mendoj se do të jetë ‘kalimtare’,” u shpreh ajo në lidhje me inflacionin. “Por ekonomistët duhet të jenë shumë të sinqertë në lidhje me përcaktimin e këtij kalimi dhe mendoj se kjo mund të zgjasë edhe një vit lehtësisht.”
“Ne duhet të flasim me përulësi për zgjatjen e këtij inflacioni,” tha Furman. “Mendoj se do të jetë për disa kohë. Norma e inflacionit do të ulet nga ritmi i vrullshëm i këtij viti, por do të jetë ende shumë, shumë i lartë në krahasim me normat historike me të cilat jemi mësuar.”
A DO TË VUAJMË NJË KTHIM TË ‘STAGFLACIONIT’ TË STILIVE TË VITIT 1970?
Rritja e çmimeve të konsumit ka ngritur spektrin e një rikthimi në “stagflacionin” e viteve 1970. Kjo ishte kur çmimet më të larta përkonin me papunësinë e lartë në kundërshtim me atë që ekonomistët konvencionale mendonin se ishte e mundur.
Megjithatë, situata e sotme duket shumë më ndryshe. Papunësia është relativisht e ulët dhe familjet në përgjithësi janë në gjendje të mirë financiarisht. Bordi i Konferencës, një grup kërkimor biznesi, zbuloi se pritjet e konsumatorëve për inflacionin në muajin e kaluar ishin më të lartat që kishin qenë që nga Korriku i vitit 2008. Por konsumatorët nuk dukeshin aq të shqetësuar: indeksi i besimit të bordit u rrit gjithsesi mbi optimizmin e tregut të punës.
“Për momentin, ata mendojnë se përfitimet janë më të mëdha se anët negative,” tha Lynn Franco, drejtoreshë e lartë për treguesit ekonomikë e Bordit të Konferencës.
Rritja ekonomike mendohet se do të rikthehet në tremujorin e fundit të 2021, pas ngadalësimit nga Korriku në Shtator por edhe prej faktit të variantit Delta
“Shumica e ekonomistëve presin që rritja të përshpejtohet në tremujorin e katërt,” tha Greene. “Pra, kjo nuk sugjeron që ne po përballemi me një ulje të rritjes dhe inflacion më të lartë. Ne thjesht po përballemi me inflacion më të lartë.”
ÇFARË DUHET TË BËJNË POLITIKBËRËSIT?
Presioni është mbi Rezervat Federale, e cila është e ngarkuar të mbajë një taban mbi inflacionin, në mënyrë që të kontrollojë çmimet.
“Ata duhet të ndalojnë së na thënuri se inflacioni është kalimtar, e të fillojnë dhe të shqetësohen më shumë për inflacionin edhe më pas të veprojnë në përputhje me të qenurit i shqetësuar,” tha Furman. “Ne kemi parë pak nga kjo, por vetëm pak.”
Powell ka njoftuar se Rezervat Federale do të fillojnë të zvogëlojnë blerjet mujore të bonove që filluan vitin e kaluar si një masë emergjente në përpjekje për të nxitur ekonominë. Në Shtator, zyrtarët e Rezervave Federale parashikuan gjithashtu se ata do të rrisnin normën bazë të interesit të tyre nga niveli rekord i ulët afër zeros deri në fund të 2022 shumë më herët se sa kishin parashikuar disa muaj më parë.
Nëse ky inflacion shumë më i lartë vazhdon, mund të detyrojë Rezervat Federale të përshpejtojnë këtë plan kohor; investitorët presin të paktën dy rritje të normës së Rezervave Federale vitin e ardhshëm.
“Ne kemi luftuar inflacionin joekzistent që nga vitet 1990,” tha Diane Swonk, kryeekonomiste në firmën e kontabilitetit dhe konsulencës Grant Thornton, “dhe tani po flasim për të luftuar një inflacion që është real.”
Assosiated Press