Analiza në “The Guardian”: Pakti Itali – Shqipëri të mos jetë model për Evropën

Disa liderë të kanë shprehur interes për marrëveshjen e Giorgia Melonit me Shqipërinë. Por a është vërtet një strategji humane dhe efektive?

*Nga Andreina De Leo dhe Marco Gerbaudo, “The Guardian”

Ka shumë interes për marrëveshjen e kryeministres italiane Giorgia Meloni për kryerjen e procedurave të azilit në “offshore”, pra në Shqipëri, të cilat filluan këtë javë, si një përpjekje për të trajtuar rritjen e migracionit të parregullt.

Gjermania, e cila ka shpallur rregulla të reja kufitare pas sulmeve të dyshuara islamike dhe rritjes së partive politike të ekstremit të djathtë kundër imigracionit, është veçanërisht e prirur të shohë se si do të funksionojë kjo marrëveshje. Gjatë një vizite në Romë muajin e kaluar, edhe kryeministri i Mbretërisë së Bashkuar, Keir Starmer, vlerësoi përpjekjet e Melonit për të reduktuar flukset e migracionit, duke thënë se “qeveria e tij e pragmatizmit” po kërkonte qasje të reja për menaxhimin e çështjes.

Vitin e kaluar, numri i kalimeve të parregullta kufitare në BE arriti në rreth 380 mijë. Unioni mori 1.1 milionë kërkesa për azil, 17% më shumë krahasuar me vitin 2022, një trend i qëndrueshëm rritës gjatë 3 viteve të fundit. Kjo rritje e kalimeve të parregullta kufitare dhe kërkesave për azil ka ringjallur debatin rreth transferimit të procedurave të azilit në vende të treta.

Por çfarë është “offshoring” dhe a do ta arrijë qëllimin e tij?

Kjo ide ka marrë shkas nga politika e diskutueshme e Australisë për azilin në fillim të viteve 2000, e quajtur “zgjidhja e Paqësorit”, e cila dërgoi azilkërkuesit e saj në Nauru dhe Papua Guinea e Re për përpunim duke kthyer mbrapsht varkat nga ujërat australiane.

Nëntorin e kaluar, qeveria e Melonit nënshkroi një protokoll me Shqipërinë për hapjen e dy qendrave të azilit në vendin fqinj ballkanik. Një qendër në portin e Shëngjinit do të kontrollojë dhe regjistrojë personat e shpëtuar nga anijet italiane në det të hapur dhe e dyta në Gjadër do të përpunojë kërkesat për azil të emigrantëve që vijnë nga vende të sigurta të origjinës në 28 ditë dhe që do të mbajë ata që pretendimet e tyre refuzohen në pritje të riatdhesimit. Të dyja qendrat u hapën të hënën pasi 16 burra, 10 nga Bangladeshi dhe 6 nga Egjipti u kapën në det nga marina italiane.

Përpara vendosjes së kësaj skeme, Italia ka rritur në mënyrë të diskutueshme listën e saj të vendeve të sigurta ku azilkërkuesit mund të kthehen nga 16 në 22 vende, duke përfshirë edhe Egjiptin dhe Bangladeshin, dhe shumë të tjera me të dhëna të dobëta të të drejtave të njeriut, si Tunizia dhe Nigeria.

Shkarkimi “matanë bregut” shihet nga shumë në BE si një alternativë më humane se hedhja e emigrantëve në vendet në zhvillim. Shteti italian do të mbetet përgjegjës për shqyrtimin e kërkesave për azil dhe rimarrjen e refugjatëve që do të pranohen. Të dyja qendrat janë të pajisura me personel italian dhe do të funksionojnë nën juridiksionin italian, ndërsa roli i Shqipërisë, “shtetit të tretë”, kufizohet në dhënien me qira të territorit të saj dhe sigurimin e rojeve të jashtme të sigurisë.

Mbështetësit e modelit gjithashtu besojnë se është më humane sesa praktika aktuale e BE-së për të hedhur miliona euro në vendet e Afrikës së Veriut si Tunizia dhe Egjipti, apo dhe Mauritania, për të rritur kontrollet e tyre kufitare dhe për të bllokuar emigrantët që të arrijnë në BE. Në Libi, rojet bregdetare të financuara nga BE-ja janë akuzuar për brutalitet dhe kontrabandë njerëzish.

Por a është vërtet përpunimi i azilantëve në “offshore” një alternativë efektive dhe humane për të frenuar migrimin e parregullt? Ne kemi dyshimet tona. Italia është angazhuar të trajtojë azilkërkuesit në Shqipëri “sikur” të ishin në Itali. Megjithatë, është e dyshimtë nëse ky premtim mund të realizohet në praktikë.

Për shembull, protokolli dhe ligji i ratifikuar për të, sqarojnë se autoritetet që vlerësojnë aplikimet do të qëndrojnë në Itali dhe takimet personale me avokatët në Shqipëri do të lejohen vetëm nëse këshillimi në distancë rezulton i pamundur. Kjo, e kombinuar me sfidat e mbajtjes nën mbikëqyrje nga organizatat e shoqërisë civile, organet e pavarura monitoruese dhe anëtarët e parlamentit në një vend të tretë, ngre shqetësime serioze nëse përpunimi jashtë BE-së mund të sigurojë vërtet një trajtim të drejtë.

Meloni ka thënë se gratë shtatzëna, fëmijët dhe personat vulnerabël nuk do të transferoheshin në Shqipëri. Por Komisioneri i Lartë i OKB-së për Refugjatët (UNHCR), organi i të cilit nuk u konsultua përpara marrëveshjes Itali – Shqipëri, ka shprehur rezerva, veçanërisht kur bëhet fjalë për mënyrën e identifikimit të duhur të dobësive dhe mbrojtjen e të drejtave të azilkërkuesve.

OKB-ja ka rënë dakord të monitorojë skemën për 3 muajt e parë, pa sqaruar në mënyrë thelbësore se si do të kapërcehen këto çështje kritike. Mbetet për t’u parë nëse prania e saj do të jetë e mjaftueshme për të garantuar mbrojtjen e të drejtave themelore, apo nëse në vend të kësaj do të legjitimojë në mënyrë indirekte këto politika.

Marrëveshja Itali – Shqipëri vlerësohet se do të kushtojë deri në 985 milionë euro gjatë 5 viteve, duke devijuar burimet nga prioritetet kritike të brendshme si kujdesi shëndetësor, kultura dhe arsimi. Qendrat në Shqipëri mund të presin rreth 1000 emigrantë në muaj, me mundësi rritjeje në 3000. Një burg i vogël do të presë edhe 20 persona të tjerë. Duke pasur parasysh se rreth 157 000 migrantë zbarkuan në Itali në vitin 2023, a është kjo strategji e kushtueshme një përgjigje e qëndrueshme ndaj sfidave që kërkon të adresojë?

Përshtatja e modelit Itali – Shqipëri në nivelin që kërkon BE është gjithashtu një pikëpyetje që mbetet. Sipas ligjit të BE-së, kërkesat për azil duhet të trajtohen në BE sa herë që kërkohet azil në këtë territor, në kufi ose në ujërat territoriale të një shteti anëtar. Prandaj, procedurat e transferimit në një vend të tretë mund të kryhen vetëm nëse migrantët ndalen në det të hapur ose në kufijtë tokësorë jashtë BE-së, megjithëse edhe në atë rast, disa aspekte të tjera mund ta bëjnë këtë politikë të papajtueshme me ligjin e BE-së. Në Itali, për shembull, nga vendet që tani janë në “listën e saj të sigurt”, disa nuk konsiderohen të sigurta për disa kategori njerëzish, siç janë LGBTQ+. Kjo mund të bëjë që autoritetet gjyqësore të ndalojnë përpunimin e aplikantëve nga këto vende në Shqipëri. Në çdo rast, për vende të tilla si Gjermania, të cilat nuk përballen me kalime të parregullta kufitare nga kufijtë e jashtëm, zbatimi i skemave të tilla në “offshore” do të ishte i pamundur.

Është e vërtetë që po nevojiten dëshpërimisht zgjidhje alternative për t’iu kundërvënë obsesionit populist me kontrollet kufitare. Megjithatë, ka opsione më të mira dhe më humane për t’iu kundërvënë praktikave të dhunës në kufi dhe politikave të migracionit “me qiramarrës”, të cilat kanë tendencën e zhvendosjes së përgjegjësisë drejt vendeve të treta.

Investimi tek masat që sigurojnë qasje efektive në azil dhe që ofrojnë pritje dhe integrim dinjitoz brenda BE-së do të bënte një ndryshim. Menaxhimi i qetë dhe i suksesshëm i krizës humanitare të Ukrainës tregoi se sfida e migracionit në BE nuk është një çështje numerike. BE-ja ka qenë në gjendje të presë më shumë se 4 milionë refugjatë nga Ukraina kur ekzistonte një vullnet politik koheziv.

*Andreina De Leo është një studiuese PhD në Universitetin e Mastrihtit. Marco Gerbaudo është një studiues PhD në Universitetin Bocconi.

Rruga Press