Vdekja e një kryeministri: Sistemi i kalbur i Serbisë mundësoi vrasjen e Zoran Djindjiçit

Njëzet vjet më parë, operativët e shërbimit të sigurimit shtetëror komplotuan me gangsterë dhe policë për të vrarë kryeministrin liberal-demokrat të Serbisë Zoran Djindjiç – dhe dokumentet e gjykatës tregojnë se si një sistem i korruptuar i zbatimit të ligjit e bëri të mundur këtë.

Më 19 shkurt 2003, tre burra u takuan në një kafene pranë Teatrit të famshëm Atelje 212 në qendër të qytetit të Beogradit.

Njëri prej tyre ishte 33-vjeçari Dejan ‘Bagzi’ Milenkoviç, anëtar i Klanit të Zemunit, një bandë e drejtuar nga Dusan Spasojeviç, i cili ishte një kriminel famëkeq në atë kohë.

I dyti ishte Zoran Vukojeviç, një ish-polic që punonte si roje sigurie në shtëpinë e kreut të bandës Spasojeviç.

I treti ishte Branislav Bezareviç, i cili punonte për Agjencinë e Informacionit të Sigurisë, BIA, agjencinë kombëtare të inteligjencës së Serbisë, dhe ishte shoku i Vukojeviçit nga shkolla e policisë.

Vukojeviç e organizoi takimin. “Gjatë asaj bisede, Bagzi e pyeti Bezareviçin nëse do të dëshironte të jepte informacione në lidhje me lëvizjet e kryeministrit”, kujtoi ai më vonë në dëshminë në Gjykatën e Qarkut në Beograd.

“Bezareviçi më pa, i thashë të fliste lirshëm. Dhe aty ranë dakord që ai dëshiron të japë informacione.”

Në takim, u ra dakord që Klani i Zemunit do t’i paguante Bezareviçit 50,000 euro për informacione në lidhje me lëvizjet e kryeministrit Zoran Djindjiç.

“Branko e pyeti pse ju duhet ai informacion dhe Bagzi tha: “Do ta godasim, por çfarë të intereson? Kjo nuk ka ç‘të duhet”, tha Vukojeviç.

“Atëherë mësova për herë të parë për këtë. Më vonë në atë bisedë me Dusanin, ai tha se ata kishin vendosur të vrisnin Djindjiçin.”

Zoran Djindjiç ishte kryeministri i parë demokratik, postkomunist i Serbisë dhe kishte qenë një nga udhëheqësit e lëvizjes politike që rrëzoi Sllobodan Millosheviçin në tetor 2000. Ai u bë kryeministër në janar 2001.

Ai trashëgoi një vend që ishte shkatërruar nga sanksionet dhe krimi i organizuar dhe në të njëjtën kohë duhej të përballej me sfidën e ndjekjes penale të kriminelëve të luftës dhe gangsterëve.

Koha e tij e shkurtër në detyrë ishte e mbushur me kërcënime dhe kriza. Në kohën kur Bezareviç u takua me Vukojeviçin dhe Milenkoviçin në shkurt të vitit 2003, Djindjiç tashmë i kishte mbijetuar politikisht një rebelimi nga Njësia e Operacioneve Speciale të Shërbimit të Sigurimit Shtetëror, JSO, dhe i kishte mbijetuar fizikisht një atentati në janar të po atij viti.

Dy ditë pas takimit, pati një tjetër tentativë të dështuar për ta vrarë. Më pas, më 12 mars, Zvezdan Jovanoviç, një anëtar i JSO-së, qëlloi dhe vrau Djindjiçin në mes të ditës në hyrje të ndërtesës së qeverisë serbe. Vrasja ishte një operacion i përbashkët nga JSO-ja dhe Klani Zemun – operativë të sigurimit të shtetit dhe gangsterë të dhunshëm që punonin së bashku.

Njëzet vjet më vonë, një ekzaminim i dokumenteve nga çështjet e mëvonshme gjyqësore tregon se si i gjithë sistemi i policisë, sigurimi shtetëror dhe prokuroria ishin korruptuar nga përfshirja kriminale nën regjimin e Millosheviçit dhe qartësisht kishin pushuar së mbështeturi sundimin e ligjit shumë kohë përpara se Djindjiçi të bëhej kryeministër. Në një mjedis të tillë, tregojnë procesverbalet e gjykatës, nuk ishte aq e vështirë të organizohej atentati ndaj një kryeministri.

“Ky është thjesht një tregues i lidhjes së thellë midis pushtetit ekzekutiv, sektorit të sigurisë dhe krimit të organizuar, i cili përjetoi metastazën e tij gjatë sundimit të Sllobodan Millosheviçit në vitet nëntëdhjetë”, tha Filip Ejdus, një profesor i asociuar në Fakultetin e Shkencave Politike të Beogradit.

“Kriminelët punonin për Millosheviçin”

Kur Djindjiçi u vra, ai po shkonte në ndërtesën e qeverisë për të takuar Sinisa Nikoliçin, këshilltarin e tij, i cili në atë kohë ishte kreu i Agjencisë Publike për Zhvillimin e Tokës në Beograd, dhe po priste në zyrën e kryeministrit. Nikoliç dhe Djindjiç kishin punuar së bashku që nga viti 1997, kur Nikoliç, një avokat nga Beogradi, u bë shef i stafit të Djindjiçit pasi ai u bë kryetar i bashkisë së Beogradit.

Pas mandatit të shkurtër të Djindjiçit si kryetar bashkie, ai vazhdoi të punojë si kryetar i Partisë Demokratike në opozitë me regjimin e Millosheviçit dhe Nikoliçi vazhdoi të ishte shefi i kabinetit të tij.

“Ajo periudhë opozitare ishte shumë intensive, e stuhishme dhe problematike për sigurinë e tij dhe mjedisit të tij dhe për ne personalisht që punuam me të”, tha Nikoliç për BIRN përpara 20 vjetorit të vrasjes së kolegut dhe mikut të tij.

“Atëherë ishte sekret publik që kriminelët dhe bota e krimit po punonin për Millosheviçin dhe se ata ishin të gatshëm të bënin çfarëdo që të thoshte ai”, shtoi ai.

Një nga detyrat e Nikoliçit ishte të mbante kontakte me një zyrtar të lartë në Shërbimin e Sigurimit Shtetëror, i cili “rrezikoi kokën e tij” duke u transmetuar ndonjëherë atyre informacione, të cilat Nikoliç tha se i kishin siguruar mbijetesën deri në atë pikë Djindjiçit.

Më pas ata morën informacione se selia e Partisë Demokratike në Beograd ishte përgjuar.

“Zorani kur duhet të fliste me mua ose një bashkëpunëtor të ngushtë për diçka që nuk duhej të dëgjuar, na thërriste në tualete dhe e hapte rubinetin, dhe pastaj ne e përdorim atë zhurmë si mbulim për të folur në mënyrë që ata të mos na dëgjonin”, kujton Nikoliç.

Një paralajmërim serioz u dha në pranverën e vitit 1999, gjatë bombardimeve të NATO-s në Jugosllavi, kur pati një fushatë të ashpër në mediat serbe kundër “tradhtarëve” të brendshëm – Djindjiçi ishte kryesori. Kontakti i Shërbimit të Sigurimit Shtetëror i tha Nikoliçit se Djindjiçi duhet të largohej nga vendi.

“Unë vij dhe ia jap këtë informacion Zoranit, nën zhurmën e ujit, ai thotë se është konfirmim. E kam tashmë një informacion të tillë, ndaj kështu do të bëhet”, kujton Nikoliç.

Djindjiç shkoi në Mal të Zi, por jo shumë kohë pas kësaj, Nikoliç mori një shtytje tjetër.

“Një ditë më telefonon një shok nga Sigurimi i Shtetit dhe më thotë: ‘Telefonoji shokut tënd dhe thuaji të mos dalë më për vrap, nuk është e shëndetshme’”, tha Nikoliç.

Ai shkoi në një kabinë telefonike publike që e dinte se ishte e sigurt nga përgjimet, telefonoi një numër të rënë dakord që më parë dhe kërkoi Djindjiçin.

“Zorani përgjigjet pa frymë. Unë them, ‘Nuk është e shëndetshme të vraposh.’ Nga ana tjetër – pati heshtje, ai e kuptoi se çfarë kishte ndodhur menjëherë”, tha Nikoliç. Sigurimi i Shtetit serb e kishte gjetur; ai qëndroi brenda për të shmangur sulmin derisa mendoi se ishte e sigurt të kthehej në Serbi.

Pas përfundimit të bombardimeve të NATO-s në qershor 1999, filloi një periudhë e re turbulencash politike, pasi opozita serbe u përpoq të rritë fushatën e saj për të rrëzuar një Millosheviç gjithnjë e më autokratik.

Kjo më në fund ndodhi në vjeshtën e vitit 2000, kur lideri i opozitës Vojisllav Koshtunica mundi Millosheviçin në zgjedhjet e parakohshme presidenciale federale jugosllave. Zgjedhjet parlamentare serbe ishin në dhjetor dhe në janar 2001, Djindjiç u bë kryeministër.

Nikoliç shpjegoi se ai dhe Djindjiçi vazhduan të punonin së bashku, edhe pse në një format të ndryshëm, dhe shiheshin dy ose tre herë në javë.

Në vjeshtën e vitit 2002, Nikoliç shkoi në rezidencën e Djindjiçit për t’i dhënë atij një mesazh. Ai filloi të fliste, por Djindjiçi e ndërpreu.

“Ai thotë ‘ndal’, më çon në kuzhinë dhe hap rubinetin, qëndron pranë rubinetit dhe thotë, ‘Çfarë të thanë?’”, kujton Nikoliç.

“E pyes, duke treguar rubinetin, nëse është e nevojshme ta hapim rubinetin dhe ai më thotë: ‘Po, po, po, është e nevojshme.’ Dhe pastaj e kuptoj se ai, kryeministri, është nën përgjim… E kuptoj që ka një problem.”

“Askush nuk guxoi të na shihte në fytyrë”

Në vitin 1995, tetë vjet para takimit të tij me Milenkoviçin dhe Bezareviçin, Zoran Vukojeviç ishte një oficer policie në komunën e Zemunit të Beogradit. Ai arrestoi një kriminel të atëhershëm pak të njohur të quajtur Dusan Spasojeviç për posedim të një arme të paregjistruar.

Vukojeviç e lejoi Spasojeviçin të ikte i lirë. Më pas Spasojeviç i dha atij informacione për vendndodhjen e rreth dy kilogramëve heroinë. Në vitin 1997, Spasojeviç ishte shoqërues nderi në dasmën e Vukojeviçit.

Vukojeviç ndërkohë u largua nga policia dhe filloi të punojë si roje private sigurie. Në vitin 2000, ai u angazhua si shef sigurie në shtëpinë e Spasojeviçit në Zemun, e cila ishte selia e klanit. Ai e mbajti kartën e tij si polic.

Në atë kohë, Spasojeviçi dhe zëvendësi i tij Mile ‘Kum’ Lukoviç punonin ngushtë me Milorad ‘Legija’ Ulemekun, komandant i JSO-së. Kjo përzierje e brutalitetit të rrugës dhe pushtetit shtetëror bëri që Klani i Zemunit të bëhej praktikisht forca më e fortë në vend.

“Askush nuk guxonte të na afrohej. Policia ikte prej nesh… Askush nuk guxonte të na shikonte në fytyrë”, tha Vukojeviç në Gjykatën e Qarkut në Beograd.

Fakti që Legija më pas bëri një marrëveshje me Djindjiçin se JSO-ja nuk do të ndërhynte në protestat që rrëzuan Millosheviçin në tetor 2000, e rriti më tej statusin e njësisë si një forcë kryesore në vend. Qeveria e Djindjiçit reagoi gjithashtu butësisht kur JSO-ja organizoi një kryengritje në nëntor 2001.

Sipas Ejdus, pas vitit 2000, Sigurimi i Shtetit dhe JSO-ja ishin “domen i rezervuar”, pra një pjesë e pushtetit ekzekutiv jashtë kontrollit të përfaqësuesve të qeverisë së zgjedhur në mënyrë demokratike.

“Ky departament ose pjesët e tij, përveç mbrojtjes së interesave të tyre, u instrumentalizuan gjithashtu nga mafia dhe ndoshta nga përfaqësues të qeverisë së mëparshme”, tha Ejdus për BIRN.

Kjo ndodhi veçanërisht pasi Milorad Bracanoviç, “njeriu që lidhi JSO-në dhe klanin e Zemunit”, u emërua si zëvendës shef i Sigurimit të Shtetit në nëntor 2001, pas rebelimit.

“Mund të supozojmë se ka pasur edhe një lidhje me politikën, por siç dihet, prapavija politike e vrasjes së kryeministrit Djindjiçit mbeti e pashpjegueshme”.

Por në vitin 2002, qeveria e Djindjiçit kishte filluar të përpiqej të luftonte krimin e organizuar dhe të përgatitej për të ndjekur penalisht anëtarët e bandave, dhe po kërkonte informatorë të brendshëm. Ata themeluan një me Ljubisa ‘Cume’ Buha, shoku i bandës së Spasojeviçit.

Spasojeviçi më pas vendosi të vriste Buhën. Vukojeviçi e dinte këtë dhe foli për këtë me mikun e tij nga policia, Bezareviçin, duke i kërkuar atij informacione për lëvizjet e Buhas. “Ai na e dha atë informacion”, i tha Vukojeviç gjykatës më vonë.

Një ditë pas takimit me Milenkoviçin më 19 shkurt 2003, Vukojeviçi dhe Bezareviçi u takuan përsëri. Bezareviçi solli informacione se Djindjiçi do të udhëtonte për në Banja Luka në Bosnje të nesërmen.

“Ai më shpjegoi se cila makinë nga eskorta e Djindjiçit po shkonte dhe në cilën drejtim”, tha më vonë Milenkoviçi.

Vukojeviçi tha se Bezareviçi gjeti një njoftim në lidhje me udhëtimet e planifikuara të Djindjiçit në Institutin e Sigurisë së Ministrisë së Brendshme Serbe.

“Dhe ai tha gjithashtu se ata kanë disa monitorë në atë qendër, dhe ata monitorë shohin nga rezidenca e kryeministrit, dhe më pas ai vëzhgoi lëvizjet e Djindjiçit nga atje”, tha Vukojeviç.

Vukojeviç ia kaloi këtë informacion Spasojeviçit dhe të nesërmen, banda u përpoq të vriste Djindjiçin në autostradën Beograd-Zagreb, por dështoi.

Policët bashkëpunëtorë në krimet e bandës

Menjëherë pas vrasjes së Djindjiçit, u vendos një gjendje e jashtëzakonshme dhe policia filloi një goditje në shkallë të gjerë. Gjatë Operacionit Sabre, gjithsej 11,665 persona u ndaluan dhe 3,946 prej tyre u akuzuan përfundimisht.

Kishte dy gjyqe të mëdha të Klanit të Zemunit dhe disa anëtarëve të JSO-së: një për vrasjen e Djindjiçit dhe tjetri për 17 vrasje të tjera, një tentativë vrasje, katër rrëmbime dhe akte të tjera kriminale. Dymbëdhjetë persona u burgosën në vitin 2009 për vrasjen e Djindjiçit.

Gjatë gjykimeve, u konstatua se Dusan Spasojeviç kishte një tjetër mik, Slobodan Pazin, inspektor në Policinë e Beogradit, i cili po ashtu ndihmonte Klanin e Zemunit.

Pazin së bashku me 32 persona të tjerë u dënua në rastin e dytë. Sipas vendimit, Pazin “me vetëdije nuk ka raportuar veprat kriminale për të cilat ka mësuar gjatë kryerjes së detyrave të tij”.

Vendimi thoshte se Pazin e dinte se kush vrau gjashtë nga viktimat e bandës midis viteve 2000 dhe 2002, por “nuk i raportoi autorët e këtyre krimeve” të kryera nga Klani i Zemunit dhe Legija. Pazin u dënua me shtatë vjet e pesë muaj burg.

Një tjetër polic që po ndihmonte Klanin e Zemunit në këmbim të parave ishte Toni Gavriç. Ai mori informacione nga një punonjës i Sigurimit të Shtetit për vendndodhjen e informatorit Ljubisa Buha dhe ia dha Dejan Milenkoviçit, “i cili i dha atij 700 euro për atë informacion”, thuhej në vendim.

Banda gjithashtu mori informacione për lëvizjet e Buhas nga një prokuror, Milan Sarajliç, sipas Milenkoviçit, i cili më vonë u bë dëshmitar në këtë rast. Sarajliç u dënua me tre vjet burg në një rast të veçantë.

Përpara 20-vjetorit të vrasjes së Djingjiçit, miku i tij Nikoliç tha se ai ende mendon se kishte mundësi që kryeministri të mund të ishte shpëtuar, por do të duhej më shumë për ta mbrojtur atë sesa vetëm truprojat e tij, njëri prej të cilëve u plagos gjithashtu gjatë të shtënave më 12 mars 2003.

“Nuk e mendoj se ndoshta ai, si dikush që ishte me Djindjiiçin, mund t’i kishte shpëtuar jetën nëse rrethi i inteligjencës nuk do t’ia shpëtonte jetën, pasi nuk i informoi ata se një snajper mund të priste në dritare atë ditë”, tha Nikoliç.

“Dhe më vonë zbulojmë se të gjithë ata që ishin të përfshirë në një lloj sigurie e dinin se atë po përgatiteshin që ta vrisnin.”

Çfarë ndodhi me komplotistët?

Zoran Vukojeviç u bë dëshmitar i prokurorisë dhe dëshmoi për krimet e Klanit të Zemunit. Ai u vra në vitin 2006 para përfundimit të gjyqit.

Dëshmitar i prokurorisë u bë edhe Dejan Milenkoviç. Ai është ende gjallë dhe ka dëshmuar në një sërë rastesh të tjera të krimit të organizuar që datojnë në vitet 1990.

Branislav Bezareviç u dënua për përfshirje në vrasjen e Djindjiçit dhe tani po vuan dënimin.

Dusan Spasojeviç u vra nga policia teksa po përpiqeshin ta arrestonin në vitin 2003.

Milorad ‘Legija’ Ulemek, komandanti i JSO-së dhe organizatori i vrasjes së Djindjiçit, po vuan dënimin për këtë dhe krime të tjera.

Përveç Ulemekut dhe Bezareviçit, të dënuar ishin edhe: Zvezdan Jovanoviç, qitësi, Aleksandar Simoviç, Ninoslav ‘Nino’ Konstatinoviç, Vladimir ‘Vlada Budala’ Milisavljeviç, Sretko ‘Zver’ Kaliniç, Milos Simoviç, Milan ‘Jure’ Jurisiç, Dusan Krsmanoviç, Sasa Pejakoviç dhe Zeljko ‘Zmigi’ Tojaga.

Milisavljeviç është në burg në Spanjë, Jurisiç dhe Konstatinoviç u vranë. Tojaga, Pejakoviç dhe Krsmanoviç që atëherë janë liruar para kohe. /Balkan Insight/

Rruga Press