Pse Perëndimi është i butë ndaj Beogradit?
Qeveritë perëndimore duken të pavëmendshme ndaj kërcënimit në rritje dhe madje mbështesin iniciativa të tilla si “Ballkani i Hapur”, duke besuar se do të nxisë bashkëpunimin rajonal. Në praktikë, nisma të tilla janë të hartuara për të rritur rëndësinë e rolit të Serbisë në rajon dhe për të mundësuar depërtimin në ekonomi të Moskës, pa sjellë asnjë përfitim për qytetarët e zakonshëm.
Në Ballkan ka perceptime të përhapura se duke pajtuar Serbinë, qeveritë perëndimore kontribuojnë në fakt në destabilizimin e rajonit. Edhe pse presidenti Aleksandar Vuçiç ndjek axhendën e “Botës Serbe” dhe ngre armiqësi ndëretnike, ai trajtohet si një burrë shteti konstruktiv që mund të ndihmojë në garantimin e sigurisë rajonale. Ka dy arsye kryesore për këtë politikë perëndimore vetëdëmtuese: iluzioni i konvertimit dhe shmangia e rrezikut.
Udhëheqësit amerikanë dhe të BE-së duket se besojnë vërtet se liderët politikë si Vuçiç mund të shndërrohen në demokratë bashkëpunues. Kjo do të ndodhë përmes përfshirjes në takime dhe negociata të nivelit të lartë që do të krijojnë konfidencë dhe besim të ndërsjellë. Sipas këtij skenari, edhe një “ish” nacionalist dhe propagandist do të kuptojë se duhet të bëjë kompromise nëse Serbia do të anëtarësohet në Bashkimin Evropian dhe do t’i ofrohen fonde të konsiderueshme për anëtarësim.
Për fat të keq, një politikë e tillë e përfshirjes dështoi në mënyrë të neveritshme në rastin e presidentit rus Vladimir Putin. Për vite të tëra, qeveritë perëndimore u angazhuan në diskutime të pafundme, nënshkruan marrëveshje dhe mundësuan që energjia dhe paratë shtetërore ruse të depërtojnë në Evropë me shpresën e dëshpëruar se kjo do ta kthente Rusinë në një partner normal. Në vend të kësaj, depërtimi i Moskës në institucionet perëndimore pati efektin e kundërt, duke mundësuar shantazhin dhe zhvatjen nga Rusia, më të dukshme pas pushtimit të saj në shkallë të plotë të Ukrainës në shkurt.
Beogradi ka shfrytëzuar shpresat naive të Perëndimit për të parandaluar ndonjë pasojë të fortë për refuzimin e tij për të njohur Kosovën si shtet të pavarur. Ndërsa angazhohet në bisedime jopërfundimtare të ndërmjetësuara nga BE-ja, Vuçiçi kërcënon rregullisht Kosovën dhe kundërshton me vendosmëri pavarësinë e saj. Siç u dëshmua në mosmarrëveshjet e fundit mbi targat dhe pasaportat e veturave, Vuçiçi shpesh provokon konflikte për të provuar dhe diskredituar qeverinë në Prishtinë në mënyrë që të mund të vonojë pafundësisht çdo marrëveshje. duke çuar në njohjen e ndërsjellë ndërshtetërore.
Beogradit i lejohet gjithashtu të kontribuojë në destabilizimin e Bosnje-Hercegovinës dhe Malit të Zi pa asnjë pasojë. Edhe pse Vuçiçi dhe lideri i Republika Srpska, Milorad Dodik mund të mos e pëlqejnë njëri-tjetrin, politikat e tyre po përforcohen reciprokisht. Dodik e mban Bosnjën të paqëndrueshme, ndihmon në ringjalljen e pretendimeve nacionaliste kroate ndaj Hercegovinës perëndimore dhe ruan marrëdhënie të ngushta me Moskën. Kjo e ndihmon Vuçiqin të ndjekë programin e tij Bota Serbe duke e mbajtur Sarajevën jashtë ekuilibrit dhe duke e larguar fajin nga Beogradi drejt Banja Lukës.
Beogradi është bërë i pacipë se veprimet e tij nuk do të kenë ndonjë pasojë serioze nga kryeqytetet perëndimore. Në një shembull të fundit, Ministri i Jashtëm i Serbisë, Nikola Selakoviç dhe homologu i tij rus Sergei Lavrov nënshkruan një dokument mbi konsultimet dypalëshe në koordinimin e politikave të tyre të jashtme. Megjithëse Brukseli dhe Uashingtoni e denoncuan zyrtarisht masën, e cila shpërfill haptazi këmbënguljen e BE-së që kandidatët të kufizojnë marrëdhëniet e tyre me Moskën, Vuçiç ka llogaritur se fjalët e BE-së nuk do të pasohen nga vepra kuptimplota.
Një arsye e dytë për qasjen e butë ndaj regjimit të Serbisë është shmangia e rrezikut. Qeveritë perëndimore preferojnë të ruajnë status quo-në për aq kohë sa ajo nuk rrëshqet në dhunë, në vend që të ndjekin një politikë më rigoroze për të arritur objektiva specifike. Vuçiçi luan mbi këto frika dhe pohon se pa të, elementë më radikalë mund të ndezin një luftë të plotë në të gjithë rajonin. Ai llogarit se Perëndimi do të preferojë të luajë i sigurt në vend që të sfidojë supozimet e tij. Paradoksalisht, një qasje e dobët perëndimore që qetëson nacionalizmin ekspansionist ka më shumë gjasa të rezultojë në llogaritje të gabuara dhe dhunë sesa një politikë e fortë për konsolidimin e shtetit në Bosnjë, Mal të Zi dhe Kosovë dhe neutralizimin e të gjitha projekteve pan-nacionale.
Nëse Brukseli dhe Uashingtoni nuk përcaktojnë një afat kohor të qartë për njohjen e ndërsjellë ndërmjet Serbisë dhe Kosovës dhe nuk specifikojnë pasojat ekonomike dhe diplomatike të mosnjohjes, Vuçiçi do të vazhdojë të luajë me kartën e Kosovës për të mbledhur nacionalistët dhe për të krijuar pasiguri. Në mënyrë të ngjashme në Bosnje, nëse nuk ka një reagim të plotë kundër separatistëve serbë dhe kroatë dhe një vendosmëri për të reformuar strukturën shtetërore, vendi do të vazhdojë të jetë i prirë për paqëndrueshmëri të brendshme dhe të jashtme.
Nëse pan-serbizmi shihet se falet në kryeqytetet kryesore të BE-së, atëherë kjo do të nxisë projekte të tjera irredentiste, duke përfshirë pankroatizmin dhe panshqiptarizmin. Zagrebi shikon me kujdes se si Beogradi shfrytëzon dobësitë e SHBA-së dhe BE-së dhe kërkon të imitojë sukseset e tij. Kjo të kujton ditët e para të luftës së viteve 1992-1995, kur nacionalistët kroatë vendosën të krijonin shtetin e tyre Herzeg-Bosnjë, kur panë se qeveritë perëndimore po toleronin krijimin e dhunshëm të RS përmes vrasjeve masive dhe dëbimit të boshnjakëve.
Panshqiptarizmi dhe zgjerimi i shtetit gjithashtu mund të ringjallen nëse intensifikohen ankesat lokale dhe shihet se Serbia ka një dorë më të lirë në ndjekjen e agjendës së saj irredentiste. Në Kosovë ka pakënaqësi të kuptueshme, e cila për dallim nga Serbia ka ndjekur politika të jashtme në përputhje me atë të Brukselit, por nuk trajtohet me asnjë preferencë. Zhgënjimi i përhapur publik me kushtet ekonomike dhe agjencitë ndërkombëtare mund të shfrytëzohet dhe përkeqësohet nga politikanët ambiciozë për të premtuar bashkimin kombëtar si një formë shpëtimi. Nëse mbështetja popullore për bashkim rritet, atëherë një grup i gjerë politikanësh do të fillojnë të konkurrojnë në axhendën mbarëkombëtare.
BE-ja po e qetëson gjithashtu Vuçiçin pavarësisht politikës së tij pro-Kremlinit. Një politikë e vendosur do të ndërpriste çdo fond të para-anëtarësimit dhe do të pezullonte ofertën ndaj Serbisë për anëtarësim në BE, nëse qeveria nuk respekton konsensusin evropian për të sanksionuar Moskën për sulmin e saj ndaj Ukrainës. Edhe pse Parlamenti Evropian më në fund ka ndërmarrë një iniciativë të tillë, rezultatet mbeten të pasigurta. Serbia po bëhet një qendër për biznesin rus dhe sanksionet po anashkalohen pa asnjë pasojë. Qeveritë perëndimore duken të pavëmendshme ndaj kërcënimit në rritje dhe madje mbështesin iniciativa të tilla si “Ballkani i Hapur”, duke besuar se do të nxisë bashkëpunimin rajonal. Në praktikë, nisma të tilla janë të dizajnuara për të rritur rolin rajonal të Serbisë dhe depërtimin ekonomik të Moskës pa asnjë përfitim për qytetarët e zakonshëm.
Qeveritë perëndimore përballen me një zgjedhje të ashpër në trajtimin e nacionalizmit ekspansionist në Ballkan. Ata mund të vazhdojnë të besojnë se do t’i kthejnë radikalët në të moderuar ose mund të vendosin kushte dhe afate të rrepta për zbatimin e marrëveshjeve dhe të ndalojnë çdo përfitim financiar dhe ekonomik nëse nuk ka përputhje. Në fund të fundit, nuk ka rrugë të mesme.
Janusz Bugajski është Senior Fellow në Jamestown Foundation në Washington DC. Libri i tij i ri, Failed State: A Guide to Russia’s Rupture, sapo është publikuar.
Burimi: Istraga.ba
Rruga Press