Çfarë fshihet pas protestave që po trondisin Kazakistanin? Si u shpërbë feneri i stabilitetit
Ndërsa bashkia në Almaty, qyteti më i madh i Kazakistanit, u gjend e përfshirë nga flakët dhe protestuesit rrëzuan statujën e presidentit të parë të vendit Nursultan Nazarbayev, imazhi i vendit post-sovjetik si një fener stabiliteti në rajonin e paqëndrueshëm u shpërbë.
Protestat janë të rralla në Kazakistan dhe Viti i Ri është një kohë edhe më e pamundur për demonstrata pasi njerëzit përfitojnë nga festat publike për t’i kaluar me familjet e tyre dhe temperaturat gjatë natës mund të bien nën zero.
Megjithatë, këtë vit, 2 janari shënoi fillimin e protestave më të mëdha në Kazakistan që nga pavarësia e vendit në vitin 1991, shkruan Al Jazeera.
Atë ditë, një protestë u zhvillua në qytetin perëndimor të Zhanaozen kundër dyfishimit të çmimit të gazit LPG, të cilin shumica e kazakëve e përdorin si karburant makinash.
Rritja e çmimit erdhi pasi vendi i dha fund një tranzicioni gradual në tregtimin elektronik të LPG-së për të ndalur subvencionet shtetërore për karburantin dhe për të lënë tregun të diktojë çmimet.
Dhe gjatë ditëve në vijim, demonstratat janë shtrirë në qytete dhe fshatra të tjera kazake – duke shkaktuar protestën më të përhapur gjeografikisht në historinë e vendit.
Edhe pse qeveria njoftoi të martën se çmimet e karburantit do të ulen në një nivel edhe më të ulët se përpara rritjes, dhe të mërkurën presidenti Kassym-Jomart Tokayev shkarkoi kabinetin e tij, protestat vazhduan.
“Tokayev dhe qeveria mund të diskutojnë situatën sociale dhe ekonomike në vend dhe ata mund të vendosin të rrisin pagat dhe pagesat sociale me shpresën se kjo do të lehtësojë tensionet. Por në fund, të gjithë e kuptojnë se reformat nuk do të jenë reale”, tha Daniyar Khassenov, një aktivist politik kazak me qendër në Kiev.
“Pleqtë duhet të shkojnë”
Thirrja “Shal ket!” (“Pleqtë duhet të shkojnë!”) ka qenë e pranishme nga protestuesit anembanë Kazakistanit. Dhe nuk është sekret se kë kanë në mendje kazakët.
Nazarbayev zyrtarisht dha dorëheqjen si president në vitin 2019 dhe u zëvendësua nga aleati i tij Tokayev.
Nazarbayev më pas mori detyrën si kreu i Këshillit të Sigurimit dhe u bë e qartë se sundimtari i vjetër nuk ishte i etur të hiqte dorë nga pushteti i tij.
“Të gjithë në vend e kuptojnë se Tokayev është vetëm një i nominuar dhe se ai nuk ka ndonjë fuqi dhe ndikim politik brenda vendit. Thirrjet i referohen të gjithë sistemit që ndërtoi Nazarbayev – regjimit të tij”, tha Bota Jardemalie, një avokate kazake, avokate e të drejtave të njeriut dhe aktiviste politike, e cila mori azil politik në Belgjikë në vitin 2013.
“Do të thotë anëtarët e familjes së tij, vajzat e tij, dhëndri i tij Timur Kulibayev që ka monopolin në çdo sektor të ekonomisë, veçanërisht naftën dhe gazin, dhe të gjithë e kuptojnë se është monopoli që qëndron pas rritjeve në çmimet e [gazit]”.
Që nga pavarësia e tij, Kazakistani ka qenë një nga historitë e pakta të suksesit të transformimit post-sovjetik.
I pasur me burime natyrore, duke përfshirë naftën, gazin, bakrin, qymyrin dhe uraniumin, dhe me një nga dendësitë më të ulëta të popullsisë në botë, ai ishte në gjendje të lulëzonte pa “ish-patronin e tij, Bashkimin Sovjetik”.
Ndërkohë, vë në pah Al Jazeera, qeveria ka kufizuar liritë individuale dhe të drejtat civile.
Gazetarët dhe kundërshtarët politikë janë heshtur ose burgosur, ndërsa qeveria zhvilloi fushata shpifëse kundër kritikëve të saj, duke iu drejtuar ndalimeve arbitrare dhe përdorimit të Interpolit për të ndjekur ata që u larguan nga vendi.
Ndërsa Kazakistani pa protesta në të kaluarën, më së shumti në 2016 dhe 2019, këtë herë analistët thonë se demonstruesit në dukje pa liderë duken të vendosur për të rrëzuar atë që ata e shohin si regjimi i Nazarbayev.
“Çmimet e karburantit ishin një katalizator që shkaktoi protesta masive për ankesat e gjata në një vend të rrënuar nga korrupsioni, mungesa e zgjedhjes politike dhe liritë civile dhe ku njerëzit e zakonshëm shpesh luftojnë për të përballuar jetesën ndërsa elita bën jetë luksoze”, tha Marius Fossum, një përfaqësues rajonal i Komitetit Norvegjez të Helsinkit me seli në Almaty.
“Ne mund të ndryshojmë sistemin”
Ndërsa presidenti Tokayev njoftoi se Nazarbayev do të largohet si kreu i Këshillit të Sigurimit, pak njerëz besojnë se kjo do të kënaqë protestuesit. Retorika zyrtare gjithashtu mbetet konfrontuese.
Një gjendje e jashtëzakonshme është vendosur në disa vende, përfshirë Almaty, dhe lidhja e internetit është bllokuar në qytetet e Kazakistanit, gjë që e bën të vështirë për botën ndjekjen e zhvillimeve në terren, shkruan tutje Al Jazeera.
Është e qartë megjithatë se policia ka përdorur gaz lotsjellës dhe granata trullosëse për të shuar protestat ndërsa demonstruesit kanë filluar të pushtojnë ndërtesat publike dhe se të paktën 190 persona janë plagosur në përleshje.
E Tokayev ka fajësuar “komplotistët e motivuar financiarisht” për nxitjen e protestave.
“Mos iu nënshtroni provokimeve nga brenda dhe jashtë vendit”, tha Tokayev të mërkurën.
“Nxitja për të sulmuar objektet civile dhe ushtarake është absolutisht e paligjshme. Ky është një krim që do të dënohet. Ne nuk kemi nevojë për konflikt, por më tepër besim dhe dialog reciprok”.
Më vonë të mërkurën, Tokayev tha se kishte kërkuar ndihmë nga Organizata e Traktatit të Sigurisë Kolektive (CSTO), një aleancë sigurie e mbështetur nga Moska, për ndihmë në shuarjen e protestave që ai tha se udhëhiqeshin nga “terroristët”.
“Sot u bëra thirrje krerëve të shteteve të CSTO-së për të ndihmuar Kazakistanin në tejkalimin e këtij kërcënimi terrorist”, tha ai në televizionin shtetëror.
Ndërsa fjalët e Tokayevit mund të tingëllojnë ogurzi, protestuesit dhe viktimat e regjimit jashtë vendit ruajnë një optimizëm të kujdesshëm.
“Unë besoj se Kazakistani nuk është një shtet i dështuar, se ne mund të ndryshojmë sistemin dhe se rënia e regjimit është çështje kohe. Regjimi aktual nuk do të jetë në gjendje të zgjidhë krizën, ai mund të zgjasë vetëm ekzistencën e tij”, thotë Jardemalie.
“Por ata nuk mund ta zgjidhin problemin sepse janë në origjinën e tij. Problemi nuk mund të zgjidhet vetë”./DW
Rruga Press