Bosnjë: Liderët serbë intensifikojnë krizën politike pas ndalimit të mohimit të gjenocidit

Ndryshimet ligjore që ndalojnë mohimin e gjenocidit, të imponuara nga zyrtari më i lartë ndërkombëtar i Bosnje dhe Hercegovinës, bënë që lidershipi serb i Bosnjës të kërcënonte të tërhiqej nga sistemi i taksave, ai gjyqësor dhe ushtria e vendit.

Mohimet publike të gjenocidit të Srebrenicës duket se janë zvogëluar në media dhe në mesin e politikanëve në Bosnje dhe Hercegovinë që kur Përfaqësuesi i Lartë Valentin Inzko, mbikëqyrësi ndërkombëtar i zbatimit të marrëveshjes së paqes të vendit të vitit 1995, imponoi ndryshime në ligj në korrik të këtij viti duke kriminalizuar mohimi ose glorifikimi i gjenocidit dhe krimeve të luftës në Bosnje dhe Hercegovinë.

Por në të njëjtën kohë, kriza politike në vend është intensifikuar pasi entiteti i dominuar nga serbët e vendit, Republika Srpska, ka kërcënuar të largohet nga administrata tatimore, gjyqësori dhe ushtria në nivel shtetëror nëse ndryshimet ligjore të Inzkos nuk anulohen. Udhëheqësit politikë serbë të Bosnjës refuzojnë të pranojnë se masakrat e Srebrenicës përbënin gjenocid, pavarësisht vendimeve të gjykatave ndërkombëtare.

Menjëherë pas hyrjes në fuqi të ndryshimeve në Kodin Penal, anëtari serb i presidencës trepalëshe shtetërore të Bosnjës, Milorad Dodik, i cili ka qenë prej kohësh politikani më i fuqishëm serb i Bosnjës, tha se vetëm tërheqja e amendamenteve të Inzkos do të shmangte përshkallëzimin e mëtejshëm të krizës.

“Përndryshe, Republikës Srpska nuk i mbetet zgjidhje tjetër dhe askush nuk duhet të habitet me hapat që do të ndërmarrim më vonë”, tha Dodik, i cili në të kaluarën ka kërcënuar vazhdimisht se do të shkëputet nga Bosnja dhe Hercegovina.

Ndërsa Serbia dhe Rusia shihen të dyja si mbështetëse të forta të Dodikut, fuqitë perëndimore kanë paralajmëruar kundër çdo lëvizjeje secesioniste nga Republika Srpska dhe kanë thënë se vendimet e gjykatës, përfshirë ato që i klasifikojnë krimet e Srebrenicës si gjenocid, duhet të respektohen.

“NATO mbështet fuqimisht integritetin e Bosnjës dhe Hercegovinës”, tha sekretari i përgjithshëm i NATO-s, Jens Stoltenberg. “Sigurisht që ne jemi të shqetësuar për retorikën shumë agresive të zotit Dodik”, shtoi ai.

Analisti politik Sead Turcalo, një profesor i asociuar në Fakultetin e Studimeve të Sigurisë dhe Paqes të Universitetit të Sarajevës, argumentoi se nuk duhet të ketë kompromis mbi ndalimin e mohimit të gjenocidit.

“Çdo glorifikim i kriminelëve të luftës është një sfidë sigurie që kërcënon të ketë breza të rinjsh, veçanërisht në entitetin e Republikës Srpska, të edukuar mbi bazën e një ‘të vërtete’ se ata që kryen gjenocidin dhe krimet ishin çlirimtarë”, tha Turcalo për BIRN.

Ai tha se ligji për mohimin e gjenocidit ka rritur presionin ndaj shtetit jo vetëm nga Dodikut dhe partia e tij Bashkimi i Social Demokratëve të Pavarur, por edhe nga kroatët e Bosnjës, të cilët po bëjnë presion për entitetin e tyre të dominuar nga kroatët në vend.

“Bashkimi Demokratik Kroat, HDZ, duke vepruar si aleat i Bashkimit të Social Demokratëve të Pavarur, po përdor presionin për të bërë ndryshime në ligjin zgjedhor, gjë e cila nga ana tjetër po çon drejt një etnizimi të shtetit. Duke qenë se tashmë kemi dy entitete jofunksionale, nuk mund të presim që të krijojmë një shtet funksional bërë edhe një të tretë”, paralajmëroi Turcalo.

Vendimi për Mlladiçin shkakton përçarje të njohura

Ish-lideri serb i Bosnjes Ratko Mlladiç në Gjykatën e Hagës për vendimin e tij përfundimtar në qershor. Foto: EPA-EFE/Jerry Lampen.

Njerëzit gjithashtu u ndanë sipas linjave etnike në qershor të këtij viti kur Mekanizmi i OKB-së për Gjykatat Penale Ndërkombëtare në Hagë dha vendimin e tij të shkallës së dytë që konfirmoi dënimin me burgim të përjetshëm të dhënë për Ratko Mlladiçin.
Komandanti i Ushtrisë Serbe të Bosnjës u dënua për gjenocidin e boshnjakëve nga Srebrenica në vitin 1995, për persekutimin e boshnjakëve dhe kroatëve në të gjithë vendin gjatë luftës, terrorizim të popullsisë së Sarajevës gjatë rrethimit të qytetit dhe marrjen peng të anëtarëve të forcave paqeruajtëse të OKB-së.

Por Mlladiç u lirua nga një tjetër akuzë në aktakuzë që e akuzonte atë për gjenocid në pesë komuna të tjera – Prijedor, Sanski Most, Kotor-Varos, Foca dhe Vlasenica – në vitin 1992.

Menjëherë pas shpalljes së vendimit, lideri serb i Bosnjës, Dodik, tha se ky ishte një tjetër konfirmim që Gjykata e Hagës “vinte në zbatim drejtësi selektive” sepse kishte liruar nga akuzat shefat ushtarakë boshnjakë dhe kroatë ndërsa kishte burgosur serbët.

“Ç’lloj drejtësie është kjo kur komandanti ushtarak boshnjak Naser Oriç, gjenerali kroat i kohës së luftës Ante Gotovina, gjenerali boshnjak Atif Dudakoviç dhe shumë të tjerë që kryen krime kundër serbëve po e ndjekin gjyqin ndërsa janë në liri. Ata mbrohen nga mekanizmi i padrejtësisë ndërkombëtare”, tha Dodik.

Por anëtari boshnjak i presidencës shtetërore trepalëshe, Sefik Dzaferoviç, tha se Mlladiç do të ishte gjithmonë një sinonim për krimet e luftës dhe “asgjë tjetër”.

“Ajo që ka rëndësi është se veprat e tij të liga janë quajtur ashtu siç janë para gjithë botës”, tha Dzaferoviç.

Që nga vendimi, grafitit dhe muralet që lavdërojnë Mlladiçin si hero janë shfaqur në mure në zonat e mbizotëruara nga serbët e Bosnjës dhe në Serbinë fqinje, ku një mosmarrëveshje mbi një mural në Beograd ka vazhduar për javë të tëra.

Eksperti ligjor boshnjak dhe ish-gjyqtari Vehid Sehiç tha se mospranimi i vendimeve për krime lufte bie ndesh me pajtimin e pasluftës.

“Për sa kohë kriminelët e luftës nga të tria anët konsiderohen si heronj, nuk mund të ketë progres. Duhet të kuptojmë se nuk ka luftë pa krime lufte, edhe nëse mbroni veten, edhe nëse veproni në mënyrë agresive. Jo në të njëjtën formë, sigurisht, por ne duhet të jemi më të sinqertë për faktet e së kaluarës”, tha Sehiç për BIRN.

Në një vendim tjetër të dhënë nga Mekanizmi për Gjykatat Penale Ndërkombëtare në Hagë në vitin 2021, ish-shefat e Sigurimit Shtetëror të Serbisë, Jovica Stanisiç dhe Franko Simatoviç u dënuan me nga 12 vjet burg secili pas një rigjykimi të çështjes.

Ata të dy u shpallën fajtorë për asistim dhe mbështetje për vrasje, dëbime, zhvendosje të dhunshme dhe persekutim nga një njësi e Shërbimit të Sigurimit Shtetëror Serb në Bosanski Samac në Bosnje dhe Hercegovinë gjatë luftës, por u liruan nga akuzat për krime gjetkë në Kroaci dhe Bosnjë dhe Hercegovinë midis vitit 1991 dhe 1995. Të dy burrat po e apelojnë vendimin ndaj tyre.

Vazhdon ritmi i ngadaltë i ndjekjeve penale

Gjykata shtetërore e Bosnjes. Foto: BIRN.

Fakti se vetëm dy aktakuza për krime lufte u ngritën nga prokuroria shtetërore e Bosnjës në gjysmën e parë të vitit 2021, shkaktoi pakënaqësi në familjet e viktimave.

“Pandemia nuk mund të jetë arsyeja e punës së ngadaltë në rastet e krimeve të luftës”, tha për BIRN Murat Tahiroviç, president i Shoqatës së Viktimave dhe Dëshmitarëve të Gjenocidit në Bosnjë dhe Hercegovinë.

“Ne kemi strategjinë e krimeve të luftës të miratuar nga Këshilli i Ministrave të Bosnjës dhe Hercegovinës, e cila përcakton qartë rastet më të vështira që duhet të trajtohen nga gjykata shtetërore e Bosnjës dhe se cilat duhet t’i referohen niveleve më të ulëta të gjyqësorit. Kjo ende nuk po ndodh”, tha ai.

Strategjia e rishikuar shtetërore, e miratuar në vitin 2020, e bëri të qartë se vendi ka një numër të madh rastesh krimesh lufte. Aty thuhej në atë kohë se prokuroria shtetërore kishte më shumë se 550 raste të pazgjidhura që përfshinin 4,500 autorë të njohur dhe po aq raste me autorë të panjohur.

Turcalo argumentoi se politizimi i krimeve të luftës, i shoqëruar me performancën e dobët të gjyqësorit, është përgjegjës për ritmin e ngadaltë të ndjekjeve penale.

“Problemi është se gjyqësori e sheh veten si shërbëtor të politikës, megjithëse ka burime dhe kapacitete për ta bërë më seriozisht punën e tij”, tha ai.

Tahiroviç përmendi lirimin në nëntor të këtij viti të pesë ish-shefave të policisë serbe të Bosnjës nga akuzat për përfshirjen në gjenocidin e Srebrenicës si një nga rastet e gjykuara keq në gjykatën shtetërore të Bosnjës.

Miodrag Josipoviç, Branimir Tesiç, Dragomir Vasiç, Danilo Zoljiç dhe Radomir Pantiç u liruan nga akuzat për shkak të mungesës së provave për të mbështetur akuzat se ata morën pjesë në shfarosjen e pjesshme të popullsisë boshnjake të Bosnjës lindore.

“Sigurisht që nuk mund të jemi të kënaqur, duke qenë se rasti dhe provat ishin të qarta. Megjithatë, me ndryshimin e lidershipit të prokurorisë shtetërore të Bosnjës, dua të besoj se gjërat do të fillojnë të përmirësohen tani”, tha Tahiroviç.

Gjykata vendosi se nuk kishte dyshim se ishte kryer gjenocid, por kishte dyshime për rolin e pretenduar të të pandehurve në të./balkaninsight/

Rruga Press