Skandali i spiunazhit hungarez mund të trondisë BE-në në themel, i përfshirë komisioneri Varhelyi

Nga Daniel Bartha, BIRN

BE-ja dhe shtetet anëtare janë tronditur, megjithëse jo krejtësisht të habitur, nga një skandal spiunazhi hungarez, i cili duket se përfshin edhe komisionerin aktual nga Hungaria, Oliver Varhelyi.

Javën e kaluar, një raport investigativ i publikuar nga media hungareze Direkt36, në bashkëpunim me De Tijd nga Belgjika, Der Spiegel nga Gjermania dhe Der Standard nga Austria, dha detaje se si qeveria hungareze ka spiunuar institucionet e BE-së dhe ka tentuar të rekrutojë staf hungarez që punonin në Komisionin Evropian në Bruksel gjatë periudhës 2013-2018. Disa oficerë inteligjence dyshohet se kanë punuar në mbulim në ambasadën hungareze, dukshëm me dijeninë dhe ndihmën e ambasadorit të atëhershëm, Oliver Varhelyi vetë.

Që Hungaria nuk konsiderohet një aleat i besueshëm ka qenë prej kohësh diçka e pranuar nga shtetet anëtare të BE-së dhe NATO-s. Hungaria ka ndihmuar disa herë regjime autoritare ose është përfshirë në skandale, si kur ekstradoi kontrabandistë armësh rusë në Moskë në vend të SHBA-së, ku ata u liruan menjëherë pas mbërritjes. Shumë kujtojnë edhe rastin kur shërbimet inteligjente hungareze ndihmuan në kalimin e fshehtë me makinë të ish-kryeministrit të Maqedonisë së Veriut, Nikola Gruevski, përmes disa vendeve evropiane, pasi ai ishte nën akuza për korrupsion dhe rrezikonte arrestim.

Megjithatë, më interesante se sfondi i kësaj çështjeje është potenciali i saj për pasoja dhe rezultate.

Tre mënyra për të larguar një komisioner

Teksa spiunazhi i dyshuar ka ndikuar kryesisht në Belgjikë, edhe shtete të tjera anëtare si Gjermania janë po aq të shqetësuara.

Varhelyi, një mbështetës i ngushtë i kryeministrit hungarez Viktor Orbán, është parë me dyshim nga kolegët e tij evropianë që kur u emërua komisioner në 2019. Ai mori portofolin e fuqishëm të zgjerimit në Komisionin e parë të drejtuar nga Ursula von der Leyen (2019-2024), por pozicioni i tij u dobësua kur në Komisionin e dytë (2025-2030) mori portofolin politikisht më të margjinalizuar për shëndetin dhe mirëqenien e kafshëve.

Shumë mendojnë se në shumë raste Varhelyi ka përfaqësuar interesat e Orbánit më shumë sesa ato të BE-së, duke vepruar në kundërshtim me mandatet e tij. Prandaj, skandali është një mundësi e mirë për shumë që të turpërojnë si Orbánin, ashtu edhe Varhelyin.

Megjithatë, përgjegjësia e vërtetë mund të shndërrohet në një tjetër kapitull të luftës së pushteteve midis partive kryesore politike dhe institucioneve evropiane.

Edhe pse presidentja e Komisionit Ursula von der Leyen theksoi fillimisht se Komisioni do të nisë një hetim për shkak të seriozitetit të akuzave, ajo pothuajse menjëherë shtoi se nuk do të pezullonte komisionerin hungarez, i cili natyrisht mohon njohuri për spiunazhin.

Megjithatë, grupimet politike mund të ushtrojnë presion të madh mbi von der Leyen, e cila sapo ka kaluar dy mocione mosbesimi falë aleatëve të saj. Presidentja e grupit politik Renew Europe në Parlamentin Evropian, Valerie Hayer, deklaroi se von der Leyen kishte “si përgjegjësinë ashtu edhe fuqinë për të vepruar” mbi raportet që përfshijnë Varhelyin.

Ka tre mënyra të mundshme për largimin e një komisioneri evropian. Së pari, Gjykata e Drejtësisë së Bashkimit Evropian (ECJ) mund ta bëjë këtë sipas Nenit 247 të Traktatit mbi Funksionimin e Bashkimit Evropian (TFEU). ECJ mund, me kërkesë të Komisionit Evropian ose Këshillit të BE-së – një organ që përfaqëson qeveritë e shteteve anëtare – duke vepruar me shumicë të thjeshtë, të detyrojë pensionimin e komisionerit nëse ai “nuk përmbush më kushtet e nevojshme për kryerjen e detyrave të tij ose është fajtor për keqbërje të rëndë.”

Mënyra e dytë është nëse presidentja e Komisionit Evropian e kërkon këtë – një fuqi e dhënë sipas Nenit 17(6) të Traktatit të BE-së (TEU) – megjithëse von der Leyen duket qartë se nuk dëshiron ta marrë këtë hap tani.

Opsioni i tretë përfshin Parlamentin Evropian, dhe kjo shpjegon pse pakënaqësia e grupit Renew mund të jetë shqetësuese për von der Leyen. Parlamenti Evropian nuk ka fuqinë formale për të larguar një komisioner të vetëm; megjithatë, mund të kalojë një mocion mosbesimi sipas Nenit 234 TFEU që do të ndikojë në të gjithë Komisionin Evropian. Nëse ky mocion kalon me shumicë prej dy të tretave të votave të hedhura dhe shumicë të deputetëve, Komisioni Evropian në tërësi duhet të japë dorëheqjen.

Në të njëjtin varkë

Nga kjo situatë, si von der Leyen, ashtu edhe Viktor Orbán – dy persona që nuk i besojnë dhe nuk i duan njëri-tjetrit – ndodhen në një pozicion të vështirë, që do të thotë se mund të jetë në interes të përbashkët të bashkëpunojnë. Kjo është veçanërisht ironike duke pasur parasysh se vetëm javën e kaluar, Orbán ishte duke u ankuar me zë të lartë në çdo forum për faktin se forcat qendrore kishin shpëtuar presidenten e Komisionit Evropian në votat e besimit.

Për Orbán, nëse pret shumë dhe çështja zgjat, kjo mund të bëhet një problem i pakëndshëm për fushatën para zgjedhjeve të përgjithshme të Hungarisë në prill 2026. Më keq, në rast se partia e tij Fidesz humbet zgjedhjet, partia opozitare Tisza, e cila është pjesë e grupit të Partisë Popullore Evropiane (EPP) në Parlamentin Evropian, mund të propozojë komisionerin e ardhshëm hungarez në BE. Nga ana tjetër, nëse Varhelyi jep dorëheqjen, kjo do të shihej si një pranueshmëri faji dhe do të izolojë më tej Orbánin në BE dhe do të forconte kundërshtarët e tij politikë.

Fatmirësisht për kryeministrin hungarez, sfiduesi i tij kryesor, partia Tisza, nuk ndodhet në një pozicion të lehtë. Partia nuk është integruar plotësisht në strukturat e EPP-së, ku një sulm frontal ndaj presidentes së Komisionit Evropian padyshim nuk do të mirëpritej – edhe pse ata e dinë që, duke pasur parasysh zgjedhjet e ardhshme hungareze, nuk mund ta humbin këtë mundësi.

Von der Leyen, ndërkohë, ndodhet në një pozicion po aq delikat. Nëse minimizon hetimin dhe dalin më shumë detaje, ajo rrezikon një mocion tjetër mosbesimi për mbrojtjen e një personi që nuk e deshi kurrë në Komisionin Evropian, duke alienuar mbështetësit e saj në Parlamentin Evropian.

Ndoshta presidentja e Komisionit do të presë edhe disa ditë, por zgjedhja duket e qartë: është e vështirë të imagjinohet që Këshilli i BE-së të mos gjejë shumicën e thjeshtë për të paraqitur çështjen në Gjykatën e Drejtësisë, nëse akuzat mbështeten me prova. Politikisht, transferimi i shpejtë i çështjes nga Komisioni Evropian te Gjykata e Drejtësisë do të ishte skenari më i favorshëm për të. Në atë rast, lëvizja e ardhshme do t’i takojë kryeministrit hungarez, i cili deri tani ka qëndruar i heshtur për këtë çështje.

Një gjë është e sigurt: ky skandal i fundit hungarez do të vazhdojë të dominojë titujt për javët që vijnë.

Dániel Bartha është Drejtues i Qendrës për Integrim Euro-Atlantik dhe Demokraci (CEID).

Rruga Press