Rindizni qytetet: Jeta urbane në epokën e COVID-19

Nga REUTERS

Qendra e qytetit është e shkretë dhe ora e lumtur është histori – pandemia ka shkatërruar jetën urbane për miliarda dhe futurologët presin që një skenë e ndryshuar e qytetit të shfaqet në botën post-virale.

Nga shtëpia në zyrë, parku në pijetore – të gjitha cepat e jetës së qytetit i janë nënshtruar një lloj ristartimi gjatë COVID-19.

Më shumë se 43 milion njerëz janë infektuar nga virusi dhe numri i të vdekurve arrin 1.1 milion, sipas një numri global të Universitetit Johns Hopkins.

Pas muajsh në bllokim, valët e dyta të koronavirusit kanë detyruar ulje të reja udhëtimesh dhe një mozaik të çrregullt të ligjeve të bllokimit nga Madridi në Melburn.

Ekspertët pajtohen që qytetet nuk do të duken kurrë më njësoj.

Si ndryshojnë ato – dhe nëse për të mirë – është pyetja e madhe për shtatë në 10 njerëz, që pritet të jetojnë, bërryl më bërryl, ndërsa banorët e qytetit vijnë në vitin 2050.

“COVID-19 ka hedhur linja ekzistuese të defekteve në qytete që është e pamundur të injorohen,” i tha Ani Dasgupta, drejtori global i Qendrës WRI Ross, për Qytetet e Qëndrueshme me bazë në Sh.B.A, për Fondacionin Thomson Reuters.

“Ne e kemi ditur që pabarazia në rritje është një problem real, për shëndetin ekonomik dhe shoqëror të qyteteve – si në qytete të pasura, por edhe në qytete me rritje të shpejtë, të jugut global. Por efektet e pandemisë po përkeqësojnë ndarjet.”

Robotët e skanimit të temperaturës, dornët e shpërndarjes së ushqimit dhe ilaçeve, njohja e fytyrës: këto janë vetëm disa nga zgjidhjet hi-tech, futuristike që qytetet tashmë janë mbështetur për të përmbajtur përhapjen e virusit.

Nëse e kaluara është një udhëzues, epidemitë krijojnë një rregullim të përgjithshëm, duke sjellë inovacione të reja, të guximshme, që bëhen zakonshmëri. Sistemet e ujërave të zeza të qytetit, rregullat e transportit publik dhe strehimit, të gjitha i’a detyrojnë ekzistencën e tyre dëmtuesve dhe plagëve të kaluara.

Dhe disa nga zgjidhjet e vjetra po kthehen.

Në Firence, restorantet kanë rivendosur “dritaret e verës” tradicionale – të përdorura për t’u shërbyer klientëve gjatë murtajës bubonike të shekullit të 17-të, për të shërbyer pije dhe meze të lehtë edhe një herë.

Me virusin që nuk tregon shenja të pakësimit, politikanët po paralajmërojnë banorët për një periudhë të gjatë për shërim.

Si mund të duken qytetet tona?

Qeveritë kanë garuar për të strehuar rreth 1.8 miliardë njerëz të cilët janë të pastrehë ose jetojnë në banesa të papërshtatshme dhe janë në mënyrë unike në rrezik të infektimit.

“Pandemia ka nxjerrë në pah, më shumë se kurrë më parë, sa është e lidhur integralisht strehimi me shëndetin dhe jetën,” tha Shivani Chaudhry, drejtore ekzekutive e grupit të avokatisë, Rrjeti i Strehimit dhe i të Drejtave të Tokës (HLRN) në Delhi.

“Ajo ka theksuar rëndësinë e “shtëpisë” – gjithashtu si një vend i sigurisë, punës, arsimit dhe sigurisë,” shtoi ajo.

Masa si,  ndalimet e dëbimeve, ngrirjet e qirave dhe pushimet e hipotekave, kanë kërkuar të mbrojnë qiramarrësit dhe pronarët e shtëpive – por vendet si Kenia, India dhe Brazili megjithatë kanë kryer dëbime në të gjithë pandeminë, tha Chaudhry.

Njerëzit e pastrehë janë veçanërisht të rrezikuar të infektohen dhe të infektojnë të tjerët gjatë pandemisë, për shkak të sistemit të dobësuar imunitar dhe aksesit të dobët në strehim dhe kanalizime, tha David Ireland, kreu i bamirësisë globale World Habitat.

Zyrtarët kërkuan qytete, për hapësira të lira ose ndërtesa të papërdorura, për t’u kthyer në strehimore dhe shtëpi të improvizuara.

Mumbai ka rivendosur faqet ikonike, duke shndërruar një hipodrom në një lagje të sëmurë, ndërsa kompania me qira Airbnb ka lidhur mjekët në Francë dhe Itali me banesa falas.

Qytetarët madje po kërkojnë vetë hapësira të braktisura, ndërsa mega të pasur bëjnë komisione luksoze.

Në Gjeorgji, inxhinieri Lekso Charkviani ka qenë duke bredhur rrugëve malore në ish republikën Sovjetike duke kërkuar shtëpi të shkreta me karakter dhe pak tokë – dhe duke gjetur pronarë të rinj për to.

“Pas pandemisë, shumë njerëz nga qyteti kuptuan se kishin nevojë për një shtëpi fshati si strehë, një vend ku ju jeni gjithmonë të mirëpritur, për të shpëtuar në rast nevoje,” tha ai.

Shpërthimi ka nxitur një bum në tërheqjet e mbijetesës ose pronat e “bugout” – bunkerë të largët, prej betoni të mbushur me furnizime ushqimore.

Firma amerikane Fortitude Ranch, e cila e quan veten një “komunitet mbijetese” me moton “Përgatituni për më të keqen, shijoni të tashmen”, raporton një bum në interesin e anëtarëve.

Por për ata që janë të detyruar të qëndrojnë më afër shtëpisë, arkitektët po rimendojnë infrastrukturën urbane për të promovuar një jetë më lokale.

Në Roterdam, arkitekti Harm Timmermans krijoi një model të thjeshtë, rrjeti 16 katrorë për një treg të vogël, që mund të mblidhet shpejt dhe me çmim të ulët në sheshet publike, duke i lejuar njerëzit të bëjnë dyqane në vend dhe në një distancë të sigurt.

Kryebashkiaku i Parisit Anne Hidalgo dëshiron një “qytet 15 minutësh”  ku nevojat ditore të shumicës së njerëzve janë një shëtitje e shkurtër, biçikletë ose udhëtim larg.

Nga Singapori në Estoni, biznesi po shfrytëzon teknologjinë për të ndihmuar njerëzit të rifillojnë punën dhe udhëtimet, me aplikacione, skanues, sisteme check-in dhe të ashtuquajturat pasaporta të imunitetit.

Në Indi, një aplikacion celular, për gjurmimin e kontakteve Aarogya Setu është i detyrueshëm për punonjësit e shpërndarjes së ushqimit, qeverinë dhe disa punonjës të sektorit privat.

Për shumë njerëz, shtëpia është vendi i ri i punës.

Pothuajse katër në pesë shefa ekzekutivë presin që pandemia të vendosë punën në distancë, sipas firmës së kontabilitetit PwC, dhe kompani të tilla si Twitter kanë thënë tashmë se disa nga stafi do të punojnë nga shtëpia për një kohë të pacaktuar.

Lockdown-i gjithashtu ka nxitur arkitektët të rikonfigurojnë banesat “bijou” për një jetë të re të dyfishtë, rrëshqitjen e mureve dhe tavolinat e sekretimit.

“Nëse njerëzit tani do të jenë në gjendje të punojnë nga shtëpia mbi një bazë shumë më të rregullt, ata duhet të kenë aftësinë të kenë një hapësirë ​​dhe strukturë reale të jetës në punë,” tha Greg Verabian, drejtor i projektimit në firmën e arkitekturës HKS në Los Angjelos.

Projektimet e reja të firmës së tij përfshijnë një hapësirë ​​të rregullueshme nga lartësia që punon, për CEO, lojë për fëmijë ose adoleshentë me libra shkollorë.

Puna në distancë ka ngritur shqetësime mbi privatësinë, kryesisht mbi mjetet e gjurmimit të krijuara për të rritur produktivitetin.

Ndërsa legjionet e punëtorëve të sapo-bazuar në shtëpi, shqetësohen për mbajtjen e një pune në pandemi, aktivistët e të drejtave dixhitale, thonë se punëdhënësit kanë fuqi më të mëdha për të imponuar monitorim.

Andrew Pakes, i sindikatës britanike Prospect, sheh një “interes në rritje për teknologjinë e re dhe të ashtuquajturat, analitikë të njerëzve, për të mbajtur kontrollin dhe monitorimin e punëtorëve në shtëpi”.

Qoftë ndjekja e goditjeve të tastierës, për të regjistruar aktivitetin në internet kompanitë e programeve tani ofrojnë një sërë mjetesh monitorimi.

Punonjësit duhet të përgatiten për një “botë të re të drejtuar nga të dhënat, ku bisedat në lidhje me të dhënat dhe privatësinë, janë po aq thelbësore sa shqetësimet tradicionale rreth pagave dhe kushteve”, tha Pakes.

“Sfida tani është të sigurojmë që rimëkëmbja post-pandemike, të bazohet në përfitimet e punës fleksibël, sesa te fijeve të forta në pabarazi,” shtoi ai.

Ndërsa bllokimet u lehtësuan, mobiljet e shpërfillura të qytetit,  trotuaret e ndyra, parkingjet dhe rrugët me gropa – u ngritën papritmas në bizhuteritë bashkiake.

“Një ndikim i COVID është që banorët urbanë të kenë nevojë për më shumë hapësirë ​​në natyrë – për të udhëtuar, për të ngrënë, për t’u shoqëruar dhe për të ushtruar”, tha Michael Berkowitz, një drejtues themelues i katalizatorit të Qyteteve të Qëndrueshme,  këshillim jofitimprurës.

“Dhe në përgjigje të kësaj ne kemi parë një valë rrugësh të hapura, të cilat janë të mbyllura për, ose duke kufizuar ndjeshëm makinat”, tha ai, duke i quajtur “objektiva të dukshëm” pasi ato zënë rreth 80% të hapësirës publike në shumë qytete.

Qyteti i Braga në Portugalinë veriore, ka hapur sheshe publike, trotuare, parqe dhe më shumë për restorantet dhe bizneset që kërkojnë t’u shërbejnë klientëve me distancë sociale.

“Rrugët e hapura dhe aktive, do të ndihmojnë në sjelljen e trafikut në zona që përndryshe do të ndiheshin të braktisura dhe të shkreta,” tha Berkowitz.

Përveç nxitjes ekonomike, qytetet gjithashtu shohin një përfitim shëndetësor, në shfrytëzimin e hapësirës së gjelbër, ndërsa banorët që ndajnë qytete të ngushta nxitojnë në parqe për stërvitje dhe hapësirë, shoqëri dhe mirëqenie.

Në qershor, Bangkok hapi një park të ri, të ndërtuar në një linjë hekurudhore të ngritur, që qëndronte e papërdorur për dekada, e cila shpreson të shërbejë si një model për “gjelbërimin” e hapësirave të braktisura.

Jeta në park në një pandemi, ka ekspozuar gjithashtu një pabarazi të fshehur, mbi atë se kush e merr atë, me të varfrit shpesh të mbyllur nga hapësirat publike.

“Shumë lagje kanë pak nga këto lehtësira, nëse ka,” tha Dasgupta. “Në Mexico City, lagjet më të pasura kanë 35 herë më shumë mundësi hyrje në hapësirën publike, brenda një udhëtimi 20-minutësh, sesa më të varfërit.”

Në Afrikën e Jugut, një studim i botuar në korrik zbuloi se lagjet “e bardha” ishin 700 m më afër parqeve publike, kishin gati 12% më shumë mbulesë pemësh dhe 9% më shumë bimësi sesa kryesisht zonat e “zeza”.

Një në tre amerikanë, nuk ka një park brenda 10-minutave në këmbë nga shtëpia, sipas Trust for Public Land.

Duke njohur kërkesat e reja, konfliktuale për hapësirën e jashtme, disa qytete u japin banorëve më shumë premtime, për komoditetet e tyre.

Në Ulaanbaatar, qindra mijëra mongolë zgjodhën përparësitë e tyre – qofshin terrenet e lojërave apo dritat e rrugëve – përmes një aplikacioni celular edhe kur bllokimi i mbante ata në shtëpi.

Rrjetet e transportit të qytetit janë shkatërruar pasi kanë humbur miliona udhëtarë dhe turistë në bllokim.

“Sistemet e tranzitit janë në një situatë shumë të pasigurt me rrëzimin e makinës,” tha Dasgupta. “Dhe pa transport publik, qytetet nuk mund të mbijetojnë në afat të gjatë.”

Kalimi i autobusëve dhe trenave u tkurr 75% në New York City dhe 90% në San Francisco Bay Area në Prill, sipas Transit një aplikacion celular që mbledh të dhëna globale të transportit – edhe pse numrat janë rikuperuar disi.

Për të joshur kalorësit, Delhi dhe Seoul prezantuan aplikacione për celularë, kioska për kontrollin e temperaturës dhe strehimore të zgjuara të autobusëve për ta bërë tranzitin publik më të sigurt, ndërsa zyrat dhe bizneset u rihapën pas bllokimit.

Menaxhimi i turmës është thelbësor, me një aplikacion Transport, për Londrën, që u tregon përdoruesve se cilat stacione janë më të mbushura me njerëz, kur distancimi është i mundshëm dhe cilat alternativa ekzistojnë për biçikletë ose në këmbë.

Jetesa më e gjelbër po merr gjithashtu një rritje të COVID-19.

Dhjetëra qytete instaluan stacione të karikimit të makinave elektrike, ose u dhanë vende parkimi çiklistëve, duke shpresuar të kursenin para dhe të ndërtonin qëndrueshmëri duke luftuar klimën dhe virusin.

Në Hong Kong, qeveria po subvencionon instalimin e pikave të karikimit elektrik në parqet e makinave, të banesave private.

“Më shumë njerëz janë duke ecur në këmbë, biçikletë në të gjithë botën, nga Kampala në New York,” tha Dasgupta. “Në Filadelfia, çiklizmi u rrit me më shumë se 150% gjatë pandemisë.”

Pasi u bashkëpunua për muaj të tërë, banorët e qytetit duhet të mësojnë sërish të shoqërohen. Një kafene gjermane shpërndau kapele të fryra, të bëra nga “petë” për të notuar, për të zbatuar distancën. Bangkok u ofroi klientëve të saj, që ishin vetëm, lodra panda, si shoqëruesit e darkës.

Gjigandi i shitjes me pakicë të SHBA Walmart, shndërroi 160 parkime të tij në “makina verore”, me fansa të tifozëve nga Festivali i Filmit Tribeca.

Shumica e shoqërimeve janë kthyer në virtuale, nga kuize në internet për një gotë pune dhe madje edhe takime përmes platformave të videokonferencave.

Në Azi, popullariteti i tyre i ka dhënë shkas një fenomeni japonez të quajtur “on-nomi”, ose pirja në internet.

Muzetë, teatrot dhe sallat e koncerteve kanë lëvizur koleksione në internet, me disa të ndërtuara plotësisht për një botë virtuale.

Muzeu Virtual Online i Artit u hap në shtator, duke nxjerrë Mjeshtrat e Vjetër së bashku me origjinalet vetëm dixhitale.

“Pa kufizimet e një vendndodhje fizike, qasja në një muze është e mundur për këdo me një lidhje interneti,” tha drejtori i muzeut Lee Cavaliere.

Por shumë vende mund të mos rikuperohen pa një audiencë të drejtpërdrejtë, thonë ekspertët, duke bërë që Britania të premtojë investimin e saj më të madh ndonjëherë për sektorin e kulturës, me 2 miliard dollarë.

“Unë dua që të gjitha institucionet tona kulturore të kthehen në normalitet,” tha ministri Oliver Dowden.

Sido që të duket versioni tjetër i normales, shumë ndryshime janë këtu për të qëndruar, tha Berkowitz i Resilient Cities Catalyst.

Ajo që mund të ketë filluar si masa emergjente, si rrugët e hapura ose transporti alternativ, do t’i ndihmojë qytetet të planifikojnë goditjen tjetër, tha ai – “pavarësisht nëse ky është ndryshimi i klimës, trazirat civile, apo një goditje ekonomike”.

Për Dasgupta të WRI, “nëse ka ndonjë rresht argjendi në këtë tragjedi, është mundësia që qytetet të rivendosen rreth çështjeve të barazisë”.

“Nëse jemi të zgjuar për këtë, përçarja nga kriza mund të ndihmojë në ofrimin e investimeve dhe zgjidhjeve të reja.”

Prodhuesit: Claudio Accheri dhe Amber Milne

Ilustrimet: Carol Rollo

Dizenjuesit grafikë: Tereza Astilean dhe Nura Ali

Redaktimi i tekstit: Lyndsay Griffiths

©RrugaPress Të gjitha të drejtat të rezervuara