Privatizimi i Butrintit/ Courrier des Balkans: “Si Shqipëria shet trashëgiminë e saj arkeologjike”

Butrinti është një nga vendet më prestigjioze arkeologjike në Shqipëri. Megjithatë, qeveria ka vendosur t’ia besojë menaxhimin e saj një fondacioni privat, duke rrezikuar të vërë në pikëpyetje klasifikimin e tij në listën e trashëgimisë botërore të UNESCO-s. Deshifrimi.

Shkruan Ilda Mara për Courrier des Balkans, përshtatur në shqip nga Rruga Press

Vendi arkeologjik i Butrintit, i listuar si një zonë e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s që nga viti 1992, është një thesar i paçmuar i Shqipërisë dhe këtë vit festoi njëqindvjetorin e zbulimit të tij. I themeluar nga Kaonët, një fis i lashtë grek, Butrinti ishte radhazi një polis, një qytet grek, një koloni romake më pas një seli peshkopale bizantine, falë pozicionit të tij strategjik pranë kanalit të Vivarit.

Vendi është shtëpia e shumë monumenteve historike, si një teatër antik dhe një bazilikë paleokristiane, e zbuluar nga arkeologu italian Luigi Ugolini, dërguar në 1924 në gjurmët e Eneas. Musolini e konsideronte veten të fundit në një varg të gjatë heronjsh romakë, nga Enea te Romulus dhe Augustus. I bindur se Enea kishte kaluar atje, ai e quajti atë “Porta Skea” dhe pretendoi se heroi trojan ishte ndalur atje. Ky zbulim u përdor si mjet propagande në vitin 1931, me rastin e 2000-vjetorit të Virgjilit, me botimin e një pulle që tregon Portën e Skeas, e lidhur me përshëndetjen fashiste.

Megjithatë, pavarësisht rëndësisë historike dhe kulturore të këtij vendi, qeveria shqiptare ka vendosur që ta transferojë menaxhimin e saj tek Fondacioni Shqiptaro-Amerikan për Zhvillim (AADF), duke shkaktuar shqetësim serioz te mbrojtësit e trashëgimisë. Këta të fundit kanë frikë se ky vendim do të rrezikojë integritetin historik të Butrintit dhe do të çojë në një menaxhim të errët që nuk përputhet me standardet ndërkombëtare të ruajtjes.

Privatizimi i menaxhimit të aseteve

Në vitin 2018, qeveria shqiptare miratoi një ligj për trashëgiminë kulturore dhe muzetë, të miratuar nga shumica socialiste në Parlament, duke lejuar fondacionet private, përfshirë ato të huaja, të menaxhojnë objektet kulturore shtetërore. Pikërisht në këtë kontekst AADF mori menaxhimin e zonës së Butrintit, duke krijuar kështu një konflikt të dukshëm interesi. Në fakt, qeveria shqiptare ka vendosur t’i besojë menaxhimin e Parkut Kombëtar të Butrintit një fondacioni të krijuar bashkërisht nga Ministria e Kulturës dhe AADF: Fondacioni i Menaxhimit të Butrintit (BMF), i cili ka një qira dhjetëvjeçare me mundësi rinovimi.

Ministri i ri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja, njoftoi tetorin e kaluar një rritje mbresëlënëse të të ardhurave të faqes, duke shkuar nga 800.000 euro në një vit në 800.000 euro në vetëm 71 ditë… Kjo ngre pikëpyetje për menaxhimin e ish-ministrave. , Mirela Kumbaro dhe Elva Margariti, dhe evidenton joefikasitetin e administrimit të tyre. Në vetëm 71 ditë, ekipi i Blendi Gonxhjës tregoi se parku mund të menaxhohej me efektivitet nga ekipet shqiptare.

Michael Granoff, president i AADF, njoftoi se Fondacioni i tij do të kontribuojë me pesë milionë dollarë, dyfishin e kontributit të qeverisë shqiptare, duke marrë të drejtën për të nxjerrë biletat dhe për të mbledhur të gjitha të ardhurat dytësore nga faqja për dhjetë vjet. Sipas Auron Tare, ish-drejtor i kantierit, nëse Butrinti gjeneron të paktën 1.5 milionë euro në vit, BMF mund të mbledhë 15 milionë euro në dhjetë vjet. Pra, a i duhen vërtet shtetit shqiptar pesë milionë dollarët nga fondacioni privat, kur tashmë mund të gjenerojë shumë më tepër falë të ardhurave nga vizitat?

Për më tepër, AADF po përballet me kritika për veprimet e saj në lidhje me zonën arkeologjike të Butrintit dhe zona të tjera të trashëgimisë në Shqipëri. Ajo akuzohet se ka shpenzuar më shumë se 300,000 dollarë për të mbështetur kandidaturën e saj për Butrintin, si dhe 50,000 dollarë për të ndikuar në legjislacionin e trashëgimisë kulturore që lehtëson marrjen e saj. Për më tepër, AADF dyshohet se ka përdorur fondet publike amerikane për të mbrojtur pozicionin e saj përpara Gjykatës Kushtetuese të Shqipërisë.

Shqetësimet e UNESCO-s

AADF është gjithashtu e përfshirë në menaxhimin e zonave të tjera në Shqipëri, si Liqeni i Ohrit dhe zonat e Beratit dhe Gjirokastrës. Kjo përfshirje shihet si shkelje e Konventës së UNESCO-s të vitit 1972 për Mbrojtjen e Trashëgimisë Botërore, e cila ka çuar në kritika indirekte ndaj AADF nga UNESCO, veçanërisht në lidhje me Liqenin e Ohrit, i cili mund të përfshihet në listën e vendeve të rrezikuara.

Transferimi i menaxhimit të Butrintit i heq Shtetit Shqiptar rolin qendror në menaxhimin e zonës, duke rrezikuar ruajtjen e kësaj trashëgimie botërore, e cila duhet të mbetet nën përgjegjësinë e tij të drejtpërdrejtë sipas detyrimeve ndërkombëtare. Kjo marrëveshje mund të shkelë parimet themelore të Konventës së Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s të vitit 1972, e cila thotë se shtetet palë janë përgjegjëse për mbrojtjen dhe menaxhimin e vendeve të tyre të listuara. Mund të jetë gjithashtu në kundërshtim me nenin 101 të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit (MSA) ndërmjet Shqipërisë dhe Bashkimit Evropian, i cili e detyron Shqipërinë të respektojë standardet në lidhje me ruajtjen e trashëgimisë kulturore dhe zhvillimin e qëndrueshëm. ASA kërkon gjithashtu që Shqipëria të harmonizojë politikat e saj kombëtare me rregullat evropiane, përfshirë edhe mbrojtjen e trashëgimisë.

Sipas UNESCO-s, shteteve palë, përfshirë Shqipërinë, u kërkohet të sigurojnë menaxhimin dhe mbrojtjen e vendeve të tyre të listuara, si Butrinti. Ky transferim mund të shihet si një devijim nga pritshmëritë e Bashkimit Evropian në lidhje me bashkëpunimin kulturor dhe ruajtjen e trashëgimisë, duke rrezikuar angazhimet e Shqipërisë për mbrojtjen e trashëgimisë së saj dhe bashkëpunimin e saj me Bashkimin. Mbrojtja e Butrintit duhet të jetë një përgjegjësi kombëtare, nën kontrollin e shtetit shqiptar, në bashkëpunim me ekspertë të institucioneve ndërkombëtare.

Qendra e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s dhe organet këshilluese kanë shprehur shqetësimin për një fragmentim të menaxhimit, një model që mund të rrezikojë integritetin e Butrintit. Pavarësisht kësaj, qeveria shqiptare duket e vendosur për të vazhduar këtë model. Gjykata Kushtetuese shqiptare e vuri marrëveshjen, edhe nëse disa gjyqtarë shprehën mosmarrëveshjet e tyre, duke evidentuar rreziqet për ruajtjen e zonës. Sipas avokatit Agron Alibali, “marrëveshja mes qeverisë dhe Fondacionit të Menaxhimit të Butrintit (BMF) mund të prishet, për shkak të mospërmbushjes së kushteve të vendosura”. Ai kërkon që Butrinti të mbetet nën menaxhimin e qeverisë deri në përfundimin e një marrëveshjeje të re në përputhje me rekomandimet e UNESCO-s.

Një hotel dhe 600 hektarë të humbur

Transferimi i menaxhimit të kantierit, i planifikuar fillimisht për në fund të tetorit 2024, nuk është bërë ende, për shkak të vonesave administrative, siç është inventarizimi i kryer nga Ministria e Kulturës dhe kompleksiteti i diskutimeve mes palëve të interesuara. Kjo ofron një mundësi për të rimenduar këtë vendim strategjik, veçanërisht përballë shqetësimeve të UNESCO-s dhe BE-së.

UNESCO ka shprehur shqetësime serioze për heqjen e rreth 600 hektarëve nga Parku Kombëtar i Butrintit, ku një kompleks hotelesh është në ndërtim e sipër. Ish-ministrja e Kulturës, Mirela Kumbaro, tashmë ministre e Turizmit dhe Mjedisit, ka vijuar të reduktojë zonën e mbrojtur të parkut përmes legjislacionit për zonat e mbrojtura. Më 22 shkurt 2024, Kuvendi i Shqipërisë miratoi Ligjin 21/2024, për ndryshimin e Ligjit të vitit 2017 për Zonat e Mbrojtura. Kjo reformë hasi në kundërshtime nga shoqatat mjedisore, aktorë të caktuar politikë dhe përfaqësuesi i Bashkimit Evropian në Shqipëri.

UNESCO i bën thirrje shtetit shqiptar të paraqesë një plan urgjent për mbrojtjen e kësaj zone dhe të sigurojë menaxhimin e koordinuar të të gjithë parkut kombëtar dhe zonës së tij tampon, për të shmangur çdo copëzim të menaxhimit të tij. Kjo situatë nxjerr në pah tensionet midis zhvillimit ekonomik dhe ruajtjes së trashëgimisë botërore. Raporti i UNESCO-s thekson gjithashtu se menaxhimi i zonës dhe rrethinave të tij duhet të jetë koherent dhe i mbikëqyrur nga një autoritet qendror, me mjete të mjaftueshme për të garantuar ruajtjen e vlerës së tij të jashtëzakonshme universale. Shqetësimet në lidhje me qartësinë e kufijve të zonës dhe zonës së tij tampon duhet gjithashtu të zgjidhen shpejt, gjë që mund të lejojë rishikimin e vendimit në lidhje me transferimin e menaxhimit.

Duket sikur shteti francez u ndje i paaftë për të menaxhuar Pallatin e Versajës dhe vendosi t'ia besonte një subjekti privat.

Kjo vonesë ofron kështu një mundësi për të forcuar koordinimin ndërmjet autoriteteve lokale, kombëtare dhe ndërkombëtare dhe për t’u angazhuar në një dialog më gjithëpërfshirës me komunitetet lokale për të garantuar menaxhimin më të mirë të mundshëm të zonës. Shteti duhet t’i paraqesë më në fund Qendrës së Trashëgimisë Botërore, brenda datës 1 shkurt 2025, një raport të përditësuar mbi gjendjen e ruajtjes së pronës, me një plan të detajuar veprimi dhe një afat kohor për zbatimin e rekomandimeve të misionit të vitit 2022. do të shqyrtohet nga Komiteti i Trashëgimisë Botërore në sesionin e tij të 47-të.

Zona e Butrintit, si një vend i trashëgimisë botërore, duhet të mbetet imperativisht nën menaxhimin e shtetit shqiptar për të garantuar ruajtjen e tij. Transferimi i drejtimit te BMF rrezikon këtë mision dhe cenon angazhimet ndërkombëtare të Shqipërisë. Është thelbësore që shteti të mbajë kontrollin e vendndodhjes dhe të bashkëpunojë me autoritetet ndërkombëtare për të siguruar mbrojtjen e qëndrueshme të tij. Duket sikur shteti francez u ndje i paaftë për të menaxhuar Pallatin e Versajës dhe vendosi t’ia besonte një subjekti privat.

Rruga Press