Lufta në Ukrainë dhe krïmï i agrēsionit: Si të plotësohen boshllëqet në sistemin juridik ndërkombëtar
[Shënim i redaktorit: Ky artikull është pjesë e një serie nga Just Security, Ndjekja e Krimit të Agresionit kundër Ukrainës. Të gjithë artikujt në seri mund të gjenden këtu.]
“Hapi përfundimtar në shmangien e luftërave periodike, të cilat janë të pashmangshme në një sistem të paligjshmërisë ndërkombëtare, është t’i bësh shtetarët përgjegjës ndaj ligjit. Dhe më lejoni të bëj të qartë se ndërkohë që kjo zbatohet për herë të parë kundër agresorëve gjermanë, ligji përfshin, dhe nëse do t’i shërbejë një qëllimi të dobishëm, ai duhet të dënojë, agresionin e kombeve të tjera, duke përfshirë edhe ata që janë këtu tani për të gjykuar.”
Ky është një citim nga fjalimi hapës i Robert Jackson më 21 nëntor 1945 përpara Gjykatës Ndërkombëtare Ushtarake të Nurembergut, një fjalim shumë i famshëm dhe i paharrueshëm i mbajtur pas tmerreve të luftërave agresive gjermane. Duke pasur parasysh luftën e Rusisë kundër Ukrainës, premtimi i Xheksonit, i bërë duke iu referuar drejtpërdrejt asaj që ishte në atë kohë – dhe pas shpikjes së termit nga profesori i drejtësisë i Bashkimit Sovjetik, Aron Trainin – i quajtur “krime kundër paqes”, rezonon më fort se kurrë. Është sigurisht e vërtetë se ndalimi i përdorimit të forcës, me të cilin hartuesit e Kartës së OKB-së konfirmuan dhe zhvilluan ndalimin e luftës të Traktatit Briand-Kellogg të vitit 1928, tashmë kishte vuajtur nga shkeljet, duke përfshirë edhe shtetet nga Perëndimi. Por duke marrë së bashku qartësinë e paligjshmërisë, intensitetin e dhunës shkatërruese dhe qëllimin e përgjithshëm për të aneksuar territorin e huaj, serioziteti i shkeljes së ndalimit të përdorimit të forcës nga Rusia duket të jetë pa precedent. Prandaj, është e një rëndësie qendrore që përpjekjet ndërkombëtare të llogaridhënies për mohimin e këtij rregulli themelor të sjelljes së rendit juridik ndërkombëtar nga Rusia përfshijnë një përgjigje të drejtësisë penale ndërkombëtare ndaj dyshimit se janë kryer dhe po kryhen “krime kundër paqes”.
Pikërisht një përgjigje e tillë, megjithatë, aktualisht përballet me një pengesë: nuk mund të ketë dyshim se presidenti Putin dhe ata, të cilët së bashku me të, supozohet se janë në gjendje të ushtrojnë efektivisht kontrollin ose të drejtojnë veprimet politike ose ushtarake të Federatës Ruse, dhe të planifikojnë, përgatisin, iniciojnë dhe ekzekutojnë luftën e agresionit të këtij shteti kundër Ukrainës, janë nën dyshimin se kanë kryer krimin e agresionit, siç quhet sot “krimi kundër paqes”, i Nurembergut. Megjithatë, në bazë të nenit 15 (4) dhe (5) të Statutit të GJNP-së, duart e Karim A. Khan, Prokurorit të Gjykatës Ndërkombëtare Penale (GJNP), janë aktualisht të lidhura: Në rast të një akti agresioni, të kryer nga një shtet, i cili, si Federata Ruse, nuk ka aderuar në Statutin e GJNP-së, fillimi i një hetimi nga Prokurori i GJNP-së varet nga fakti që Këshilli i Sigurimit i OKB-së i referon situatën përkatëse Gjykatës në përputhje me nenin 15, në në lidhje me nenin 13 (b) të Statutit të GJNP-së. Për sa kohë që presidenti Putin do të qëndrojë në detyrë dhe rrjedhimisht në kontrollin e ushtrimit të të drejtës së vetos së Rusisë në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, një referim i tillë nuk do të jetë i afërt.
Gjërat janë të ndryshme në lidhje me gjenocidin, krimet kundër njerëzimit dhe krimet e luftës, si rezultat i nenit 12 (2) dhe (3) të Statutit të GJNP-së. Këtu, prokurori mund të ushtrojë juridiksionin e gjykatës edhe mbi shtetasit e një pale joshtetërore, nëse krimet përkatëse pretendohet se janë kryer në territorin e një shteti palë ose të një pale joshtetërore që, siç është rasti me Ukrainën, ka pranuar ushtrimin e juridiksionit të Gjykatës. Prandaj, prokurorit Khan nuk i mbetet gjë tjetër veçse të përmbahet nga shqyrtimi i pretendimeve se janë kryer krime agresioni. Kjo do të thotë se ai është i detyruar t’i kryejë hetimet e tij në një mënyrë të shtrënguar.
Trajtimi special i krimit të agresionit në situatën e Ukrainës, pasqyron ndjenjën e artikuluar shpesh të ndjeshmërisë së veçantë politike që i bashkëngjitet kësaj vepre penale. Në lidhje me këtë, përbën një ironi historike që Franca, Britania e Madhe dhe Shtetet e Bashkuara, ato tre fuqi perëndimore që kontribuan në mënyrë vendimtare, në kriminalizimin ndërkombëtar të agresionit, janë shfaqur skeptikë në lidhje me ndjekjen ndërkombëtare të këtij krimi. Një arsye për këtë ngurrim ka të ngjarë të jetë ndërgjegjësimi brenda udhëheqjes së atyre shteteve, disa raste të përdorimit të forcës nga ana e tyre në të kaluarën, ku kanë rënë brenda zonës gri që rrethon ndalimin e përdorimit të forcës. Kjo është një arsye e rëndësishme pse, në Konferencën e Romës të vitit 1998 mbi themelimin e GJNP-së, krimi i agresionit hyri nën juridiksionin e Gjykatës vetëm në momentin e fundit dhe në formën e një mbajtësi të thjeshtë, shoqëruar me një mandat për negociata të mëtejshme. Vetëm në Konferencën e parë të Rishikimit mbi Statutin e GJNP-së, të mbajtur në Kampala në verën e vitit 2010, ato negociata rezultuan në një marrëveshje për përkufizimin e krimit dhe, me një përjashtim, mbi kushtet për ushtrimin e juridiksionit të Gjykatës mbi krimin. Duhet të duhen edhe nja dy vite derisa, pas një raundi përfundimtar negociatash të vështira, Asambleja e Shteteve Palë të GJNP-së të aktivizojë juridiksionin e Gjykatës mbi krimin e agresionit që nga 17 korriku 2018.
Megjithëse, duke marrë parasysh të drejtën zakonore ndërkombëtare ekzistuese, elementët e krimit ishin të përcaktuara ngushtë, duke përjashtuar, më e rëndësishmja, zonën gri ekzistuese të ndalimit të përdorimit të forcës, Franca dhe Britania e Madhe nuk shfaqën asnjë frymë entuziazmi kur iu bashkua konsensusit fjalë për fjalë në momentin e fundit. Së paku pjesërisht, kjo ka të ngjarë për faktin se këto dy shtete nuk fituan me kërkesën e tyre, të paraqitur së bashku me tre anëtarët e tjerë të përhershëm të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, për t’i nënshtruar çdo procedimi përpara GJNP-së për krimin e agresionit, për një autorizim nga Këshilli i Sigurimit dhe si rrjedhim për mospërdorimin e të drejtës së tyre të vetos. Si të veprohet në mungesë të dritës jeshile nga Këshilli i Sigurimit, u bë objekt negociatash të ashpra. Shumica e shteteve palë, mes tyre shumica e shteteve afrikane dhe të Amerikës së Jugut, preferuan zbatimin e të njëjtave kushte për ushtrimin e juridiksionit të Gjykatës si në rastin e gjenocidit, krimeve kundër njerëzimit dhe krimeve të luftës. Kjo do t’i kishte lejuar Prokurorit të fillonte një hetim për një krim të dyshuar agresioni, në rast të një akti të supozuar agresioni kundër një shteti palë që kishte pranuar amendamentet e Kampalës. Gjithashtu, një palë jo-shtetërore që ishte bërë shënjestër e një akti agresioni mund të kishte lejuar Gjykatën të ushtronte juridiksionin e saj mbi krimin e agresionit nëpërmjet një deklarate, për pranimin e juridiksionit të GJNP-së. Por një grup shtetesh kryesisht perëndimore, të udhëhequr nga Franca dhe Britania e Madhe, këmbëngulën me sukses në kërkesën e pëlqimit të dyfishtë për ushtrimin e juridiksionit të Gjykatës, në rast të një akti të supozuar agresioni të një shteti palë kundër një shteti tjetër. Për të shmangur një trajtim asimetrik të shteteve aleatë, nga njëra anë, dhe palëve jo-shtetërore, nga ana tjetër, kompetenca e Gjykatës për të ushtruar juridiksion në rast të akteve të supozuara të agresionit të kryera nga Palët joshtetërore u përjashtua krejtësisht. Është ky kufizimi i fundit i fushës së veprimit të Gjykatës, një kufizim i kërkuar jo më pak nga Shtetet e Bashkuara, që aktualisht përfiton të dyshuarit rusë në situatën e Ukrainës.
Për një numër arsyesh, kjo situatë është më për të ardhur keq: në Luftën e Ukrainës, fillimi i agresionit përbën ‘mëkatin origjinal’ që hapi derën për mijëra mizori që kanë shkaktuar pretendime se krimet e luftës mund të jenë kryer në një shkallë sistematike si dhe krimet kundër njerëzimit, që në raste të caktuara kanë nxitur edhe një diskutim për kryerjen e gjenocidit. Për më tepër, në shumë raste krimi i agresionit është baza e vetme për t’i dhënë përgjegjësi penale individuale për shënjestrimin e ushtarëve ukrainas dhe për dëmtime të caktuara ndaj civilëve ukrainas. Vënia në shënjestër e luftëtarëve ukrainas gjatë luftimeve nuk përbën një krim lufte, krim kundër njerëzimit apo gjenocid, dhe e njëjta gjë është e vërtetë për shkaktimin e dëmeve të rastësishme ndaj civilëve ukrainas në kontekstin e një sulmi ushtarak të drejtuar kundër një objekti ushtarak, përveç nëse kalohet pragu. Dhe më pas, janë fjalët e Xheksonit nga Nuremberg: Lufta e agresionit të Rusisë e ka nënshtruar ndalimin e përdorimit të forcës, një gur themeli i Kartës së OKB-së sipas fjalëve të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë (GJND), ndaj një rreziku të shtuar të erozionit. Për të shmangur një rrezik të tillë përbën një qëllim qendror të kriminalizimit ndërkombëtar të agresionit.
Duke pasur parasysh të gjitha këto, kohët e fundit ka pasur shenja të një ndryshimi të dukshëm të mendimit në politikën ndërkombëtare. Fillimisht, pika e dobët e mbetur në arkitekturën e drejtësisë penale ndërkombëtare për krimin e agresionit nuk ishte bërë realisht një çështje serioze. Si për të shmangur një konsideratë të tillë, krimi i agresionit, pavarësisht nga aktivizimi i juridiksionit të Gjykatës, u anashkalua plotësisht. Në këtë drejtim, Bashkimi Evropian, në një sërë deklaratash zyrtare në lidhje me GJNP-në edhe pas 17 korrikut 2018, thjesht shmangu përmendjen e krimit të agresionit dhe as Shtetet e Bashkuara nuk treguan ndonjë interes. Si rezultat, krimi i agresionit nuk u bë një problem në skenën ndërkombëtare edhe pas përdorimit të paligjshëm të forcës nga Rusia kundër Ukrainës në Krime në pranverën e vitit 2014. Asgjë nuk ndryshoi gjatë gjithë periudhës së fillimit të luftës së Rusisë, agresioni kundër Ukrainës më 24 shkurt 2022 dhe shumica e qeverive gjithashtu nuk ndryshuan drejtim edhe gjatë disa muajve në vijim.
Ekziston një sfond më i gjerë për këtë indiferencë mbizotëruese: në vitet 1990, kur ideja e drejtësisë ndërkombëtare përjetoi ringjalljen e saj, krimi i agresionit kishte humbur vendin e keq në kulmin e kriminalitetit ndërkombëtar, të cilin aktgjykimi i Nurembergut i kishte dhënë, duke e quajtur kryerja e një lufte agresioni “krimi suprem ndërkombëtar”. Në atë kohë, ishte bërë e përhapur konsiderimi i krimit të agresionit si sjellje e drejtuar ekskluzivisht kundër sovranitetit të shtetit të huaj dhe kjo vlerë juridike ndërkombëtare e kishte humbur disi tërheqjen e saj për mjaft vëzhgues në një moment kur mbrojtja e të drejtave të njeriut kishte lulëzuar në rendin juridik ndërkombëtar. Si rrjedhojë, lufta kundër mosndëshkimit u përqendrua në “krimet mizore” dhe, sipas përdorimit mbizotërues të këtij termi, vetëm gjenocidi, krimet kundër njerëzimit dhe krimet e luftës llogariten si të tilla.
Por menjëherë pas 24 shkurtit 2022, diplomacia ligjore e Ukrainës e vendosi krimin e agresionit në qendër të debatit. Pak a shumë paralelisht, interesi për krimin e agresionit është rritur edhe në studimet juridike ndërkombëtare. Në këtë kontekst, më shumë vëmendje i është kushtuar edhe deklaratës bindëse të miratuar nga Komiteti i OKB-së për të Drejtat e Njeriut në vitin 2018, se shtetet palë të përfshira në akte agresioni siç përcaktohet në të drejtën ndërkombëtare, që rezulton në privim nga jeta, shkelin ipso facto të drejtën për jetë, sipas Paktit për të Drejtat Politike dhe Civile.
Gjatë vitit të kaluar, qeveritë filluan të pranojnë se heshtja në lidhje me krimin e agresionit është seriozisht problematike. Më 2 mars, Asambleja e Përgjithshme e OKB-së miratoi rezolutën historike mbi “Agresionin kundër Ukrainës”. Më 2 nëntor, Asambleja e Përgjithshme e OKB-së miratoi, me konsensus, një rezolutë në të cilën aktivizimi i juridiksionit të GJNP-së mbi krimin e agresionit përmendet për herë të parë në një rezolutë të Asamblesë së Përgjithshme dhe në të cilën fuqia e Këshillit të Sigurimit, ka vërejtur se procedura para GJNP-së të katër krimet nën juridiksionin e Gjykatës. Më pas, në Asamblenë e Shteteve Palë të Statutit të GJNP-së (ICC-ASP) të vitit të kaluar, prokurori Khan vuri në dukje një fokus të ripërtërirë në krimin e agresionit, dhe më 15 dhjetor 2022, Këshilli i Bashkimit Evropian e drejtoi vëmendjen e tij në mënyrë specifike ndaj luftës në Ukrainë dhe përshëndeti dhe inkurajoi përpjekjet e mëtejshme për të siguruar përgjegjësi për krimin e agresionit. Këshilli vazhdoi duke theksuar se ndjekja penale e krimit të agresionit është shqetësuese për komunitetin ndërkombëtar në tërësi.
Përfundimi i duhur që mund të nxirret nga ky vlerësim i saktë do të ishte korrigjimi i të metës në rrënjët e tij dhe përmirësimi i Statutit të GJNP-së. Sepse, kjo gjykatë penale ndërkombëtare tashmë ekzistuese, e përhershme, me një orientim të besueshëm universal, përbën institucionin më të përshtatshëm për procedimin në lidhje me krimet e pretenduara të agresionit. Në këtë drejtim, Prokurori Khan, në fjalimin e tij drejtuar ICC-ASP-së së fundit, deklaroi se “kur kuptojmë se ka një boshllëk në këtë arkitekturë, sipas mendimit tim, ne duhet të përpiqemi ta adresojmë atë nëpërmjet Statutit të Romës. ”
Tre opsione për një reformë janë aktualisht në shqyrtim. Dy prej tyre përbëhen nga një amendament i amendamenteve të Kampalës: Tani mund të merret propozimi, i cili ishte mbështetur nga shumica e shteteve afrikane dhe të Amerikës së Jugut, për të harmonizuar kushtet që rregullojnë ushtrimin e juridiksionit të Gjykatës, mbi krimin e agresionit, të zbatueshme për tre krimet e tjera ndërkombëtare nën juridiksionin e GJNP-së. Në planin e tyre të veprimit të Buenos Aires të nëntorit të vitit të kaluar, parlamentarët për Veprim Global, u kanë bërë thirrje qeverive të ecin në atë drejtim dhe, tashmë më parë, anëtarëve të Institutit Global për Parandalimin e Agresionit, me Benjamin B. Ferencz si Presidentin e tij. Emeritus, kishte bërë një apel të ngjashëm. Një alternativë më modeste, gjithashtu e denjë për t’u marrë në konsideratë, konsiston në lejimin e Gjykatës që të vazhdojë me një hetim në rast të një akti të supozuar agresioni nga një shtet palë që nuk është i detyruar nga amendamentet e Kampala-s, ose nga një palë jo-shtetërore kundër një shteti palë të detyruar. nga amendamentet e Kampala-s ose kundër një pale joshtetërore që ka pranuar juridiksionin e Gjykatës nëse Asambleja e Përgjithshme e OKB-së e rekomandon këtë. Opsioni i tretë për reformën konsiston në dhënien e Asamblesë së Përgjithshme një rol më gjithëpërfshirës brenda sistemit të ICC. Sipas këtij propozimi, Gjykata do të merrte kompetencën për të ushtruar juridiksion universal jo vetëm në rast të referimit të situatës përkatëse nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së, por edhe nëse Asambleja e Përgjithshme e OKB-së bën një referim të tillë në rastet kur Këshilli i Sigurimit i OKB-së pengohet nga ndërmarrja e veprimeve nga vetoja e një anëtari të përhershëm.
Në të gjitha rastet, është ligjërisht e imagjinueshme që të sigurohet rishikimi i Statutit të GJNP-së me efekt prapaveprues të paktën deri më 17 korrik 2018, datë e aktivizimit të juridiksionit të Gjykatës për krimin e agresionit. Amendamenti do të kishte të bënte vetëm me kushtet për ushtrimin e juridiksionit të GJNP-së, ndërkohë që krimi i agresionit si i tillë ishte pjesë e së drejtës ndërkombëtare zakonore shumë kohë përpara vitit 2018. Prandaj nuk është përtej imagjinatës përmirësimi i Statutit të GJNP-së në mënyrë që të kapërcehet statusi ligjor, pengesë që aktualisht lidh duart e prokurorit Khan në lidhje me krimet e supozuara të agresionit në situatën e Ukrainës. Pranohet lehtësisht se të gjitha opsionet e sapopërmendura për një reformë të Statutit të GJNP-së përfshijnë çështje komplekse ligjore, duke filluar nga kompetencat e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së deri te çështja e hyrjes në fuqi të një ndryshimi të një amendamenti (Kampala). Për më tepër, reforma e Statutit të GJNP-së me synimin për të forcuar regjimin juridiksional që rregullon krimin e agresionit do të kërkonte që një numër shtetesh kryesisht nga Perëndimi të ndryshonin pozicionin e tyre të marrë deri më tani. Megjithatë, serioziteti i situatës në të cilën ka shkaktuar Lufta e Ukrainës, kërkon përpjekjen e një nisme diplomatike kërkuese dhe ajo duhet t’i japë çdo shteti arsye të mjaftueshme për të rishqyrtuar preferencat e mëparshme.
Megjithatë, një pyetje e rëndësishme dhe komplekse politike që mbetet është nëse lufta e agresionit të Rusisë kërkon që mesazhi ligjor vendimtar i nënkuptuar në fillimin e hetimeve penale të dërgohet më herët se në atë moment kur një rishikim i Statutit të GJNP-së mund të realizohej realisht, të vihej në vend. Këtu vendoset kërkesa e Ukrainës, e frymëzuar nga një sugjerim i hershëm i Philippe Sands, për një Gjykatë Speciale për krimin e agresionit në situatën e Ukrainës. Është ideja për të korrigjuar hendekun ekzistues në arkitekturën e drejtësisë penale ndërkombëtare nëpërmjet ngritjes së një blloku ndërtimi kalimtar. Nisma për ngritjen e një Gjykate Speciale së shpejti u miratua nga Parlamenti Evropian dhe Asambletë Parlamentare të Këshillit të Evropës, OSBE-së dhe NATO-s. Ndërkohë, debati ka arritur edhe në nivel ndërqeveritar, veçanërisht kur Ursula von der Leyen, Presidentja e Komisionit të Bashkimit Evropian e kishte përqafuar në parim nismën në nëntor të vitit të kaluar. Nuk mund të vihet në dyshim se një Tribunal Special bie prapa standardeve më të rrepta të sundimit të ligjit dhe se shumë kushtetuta kombëtare përjashtojnë krijimin e një tribunali ex post facto. Megjithatë, duke pasur parasysh strukturën e saj shumë më të decentralizuar, situata ka qenë dhe vazhdon të jetë e ndryshme në nivel ndërkombëtar dhe, për rrjedhojë, gjykatat speciale kanë luajtur vazhdimisht një rol të rëndësishëm në historinë e drejtësisë penale ndërkombëtare. Përveç rolit themelor të luajtur nga Tribunalet Ushtarake Ndërkombëtare të Nurembergut dhe Tokios, duhet të kujtohet se Gjykatat Penale Ndërkombëtare me bazë në Këshillin e Sigurimit për ish-Jugosllavinë (ICTY) dhe Ruandën (ICTR) luajtën një rol themelor kur drejtësia penale ndërkombëtare ishte rilindur në gjysmën e parë të viteve 1990. Nuk duhet harruar gjithashtu kontributi i rëndësishëm i dhënë nga Gjykata Speciale për Sierra Leone në fillim të mijëvjeçarit të ri. Ndërkohë që është e vërtetë që krijimi i GJNP-së nënkupton vendosmërinë për të kaluar përtej epokës së gjykatave të posaçme penale ndërkombëtare, lufta e agresionit të Rusisë ka nxjerrë në pah se regjimi juridiksional për krimin e agresionit sipas Statutit të GJNP-së mbetet mjaftueshëm i fortë për të bërë thirrje për një gjykatë speciale është e tepërt. Përkundrazi, në këtë situatë, një gjykatë e tillë, nëpërmjet fillimit në kohë të hetimeve, mund të plotësojë punën e vazhdueshme të GJPN-së në ndjekjen e përbashkët të qëllimit të përgjithshëm për të dhënë një përgjigje bindëse në drejtim të drejtësisë penale ndërkombëtare ndaj akuzave, se krimet sipas ligjit ndërkombëtar, përfshirë krimet e agresionit janë kryer dhe po kryhen. Një marrëveshje e formuluar në mënyrë të përshtatshme ndërmjet GJNP-së dhe gjykatës speciale mund të sigurojë miratimin e një qasjeje të koordinuar.
Gjatë muajve të fundit, një sërë modelesh për ngritjen e një gjykate speciale kanë qenë në shqyrtim. Të hënën e javës së kaluar, Ministrja e Jashtme e Gjermanisë, Annalena Baerbock, në një fjalim të mbajtur në Akademinë e Hagës, shprehu mbështetjen për një gjykatë hibride, të ankoruar në ligjin penal të Ukrainës, por të veshur me një komponent ndërkombëtar që mund të marrë forma të ndryshme. Disa ditë më vonë, Mbretëria e Bashkuar doli publike me një deklaratë që tregonte të njëjtin qëndrim. Megjithatë, një qasje e tillë do të kishte dobësi serioze: ajo nuk do ta trajtonte krimin e agresionit si krim sipas ligjit ndërkombëtar dhe si rrjedhojë do të humbiste pikën se pse ndjekja penale e krimit të agresionit është shqetësuese për komunitetin ndërkombëtar në tërësi. Për më tepër, siç duket se e pranon edhe vetë ministrja Baerbock, ka të ngjarë që imunitetet personale sipas të drejtës zakonore ndërkombëtare do ta mbronin Presidentin Putin në procedurat para një gjykate të tillë. Prandaj duhet kërkuar një zgjidhje të vërtetë ndërkombëtare, ashtu siç ka sugjeruar tani Parlamenti Evropian në një rezolutë, të miratuar me shumicë të madhe javën e kaluar.
Kjo e çon njeriun në modelin qartësisht të preferuar që parashikon përfundimin e një marrëveshjeje ndërkombëtare midis OKB-së dhe Ukrainës, me Sekretarin e Përgjithshëm të OKB-së që vepron në emër të OKB-së me kërkesë të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së. Ky model është skicuar në terma të qartë, bashkë-sponsorizuesit aktualë të të cilit janë Shqipëria, Belgjika, Estonia, Guatemala, Letonia, Lihtenshtajni, Lituania, Luksemburgu, Ishujt Marshall, Maqedonia e Veriut, Polonia dhe Ukraina. Pa dyshim, nuk ka precedent ndërkombëtar në të gjitha aspektet thelbësore për një kurs të tillë veprimi. ICTY dhe ICTR u krijuan nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së; marrëveshja ndërkombëtare ndërmjet OKB-së dhe Sierra Leones, në bazë të së cilës u krijua Gjykata Speciale për Sierra Leone, pasoi një rekomandim për këtë qëllim nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së (duke vepruar në mungesë të autoriteteve të Kapitullit VII); dhe Dhomat e Jashtëzakonshme për Kamboxhia, ndërkohë që janë krijuar në bazë të një marrëveshjeje ndërkombëtare midis OKB-së dhe Kamboxhias, siç rekomandohet nga Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, janë përfshirë në sistemin gjyqësor të Kamboxhias në atë mënyrë që karakteri i këtyre Dhomave të mos jetë vërtet ndërkombëtar. Por mungesa e një precedenti që është drejtpërdrejt në pikën ku të gjitha aspektet thelbësore nuk përbëjnë një argument bindës kundër modelit në fjalë. Përkundrazi, ky model mbështetet në supozimin e fortë ligjor se Asambleja e Përgjithshme e OKB-së nuk do të krijonte juridiksion mbi krimin e agresionit, diçka që mund të shihet si një masë shtrënguese dhe kështu përtej kompetencave të Asamblesë, në dritën e këshillimit të GJND-së. Në vend të kësaj, Ukrainës si një nga shtetet territoriale të krimit dhe si viktimë e agresionit të Rusisë, i është dhënë një titull juridiksioni që mund t’ia besojë një gjykate ndërkombëtare për qëllime gjykimi.
Përtej kësaj, krimi i agresionit, duke qenë i ankoruar në të drejtën ndërkombëtare zakonore, bie brenda një juridiksioni penal ndërkombëtar që përfundimisht është i rrënjosur në komunitetin ndërkombëtar në tërësi. Për këto dy arsye, Asambleja e Përgjithshme e OKB-së nuk do t’i jepte juridiksion gjykatës speciale, ajo do të ndihmonte vetëm në aktivizimin e ushtrimit të duhur ndërkombëtar të një juridiksioni tashmë ekzistues. Sidoqoftë, Asambleja e Përgjithshme do t’i jepte gjykatës speciale një karakter të vërtetë universal. Kjo do të ishte e rëndësishme në një aspekt të rëndësishëm ligjor: do të nënkuptonte se përcaktimi i arritur nga Dhoma e Apelit i GJNP-së në çështjen kundër al-Bashir se imunitetet personale të së drejtës ndërkombëtare që gëzojnë kryetarët në detyrë të shteteve, krerët e qeverive dhe ministrat e jashtëm janë të pazbatueshme, para gjykatave penale ndërkombëtare do të zbatohej edhe në marrëdhëniet vertikale ndërmjet të dyshuarve përkatës rusë dhe gjykatës speciale. Kjo do të ishte pothuajse në të njëjtën mënyrë siç Dhoma e Apelit e Gjykatës Speciale për Sierra Leone e kishte gjetur të pazbatueshme të drejtën zakonore të Liberisë për imunitet personal në lidhje me presidentin e saj të atëhershëm në detyrë, Taylor. Miratimi nga Asambleja e Përgjithshme e OKB-së do t’i jepte gjithashtu gjykatës speciale pikërisht atë shkallë legjitimiteti që është shumë e dëshirueshme për bindshmërinë e mesazheve që do të synonte të dërgonte puna e gjykatës. Sepse, një votë pozitive nga Asambleja e Përgjithshme do të përbënte konfirmimin më të fuqishëm të mundshëm se hetimi mbi pretendimet se janë kryer krime agresioni dhe është me të vërtetë shqetësim për komunitetin ndërkombëtar në tërësi.
Megjithatë, ekziston një kritikë e vlefshme dhe me peshë e një aktivizimi selektiv të juridiksionit mbi krimin e agresionit në situatën e Ukrainës për sa kohë që shtetet e tjera, veçanërisht nga perëndimi, mbeten të papërgatitur për të trajtuar juridiksionin e GJNP-së mbi krimin e agresionit me po aq seriozisht sa merren me juridiksionin mbi gjenocidin, krimet kundër njerëzimit dhe krimet e luftës. Përgjigja bindëse ndaj kësaj kritike do të ishte që shtetet palë në Statutin e GJNP-së të mobilizojnë vullnetin e nevojshëm politik për të korrigjuar boshllëkun ekzistues ligjor për të ardhmen nëpërmjet një rishikimi të traktatit themelues të Gjykatës. Brenda një qasjeje të tillë me dy pista, gjykata speciale do të shënohej qartë si një bllok ndërtimi kalimtar brenda arkitekturës së drejtësisë penale ndërkombëtare.
Krejt e ngjashme me ICTY dhe ICTR, kjo gjykatë speciale jo vetëm që do të gjykonte krimet sipas ligjit ndërkombëtar në situatën e caktuar. , do të ndihmonte gjithashtu në përgatitjen e terrenit për të çuar përpara drejtësinë penale ndërkombëtare – duke i hapur terrenin që GJNP-ja të marrë në të ardhmen rolin e saj të duhur në gjykimin, por mundësisht në parandalimin e krimit të agresionit. Në fjalimin e saj të së hënës së kaluar, Ministrja Baerbock ka përqafuar një qasje të tillë me dy drejtime dhe ajo meriton shumë për t’u lavdëruar për kërkimin e saj të një kursi veprimi parimor. Sido që të jetë përgjigja politike ndaj pyetjes nëse një mesazh në kohë për sa i përket drejtësisë penale ndërkombëtare përballë luftës së vazhdueshme të agresionit të Rusisë kërkon krijimin e një gjykate speciale, një nismë diplomatike në frymën e premtimit të Nurembergut të Xheksonit për të rishikuar Statutin e GJNP-së është e nevojshme në çdo rast. Ose, sipas fjalëve të Prokurorit Khan në ICC-ASP të dhjetorit të vitit të kaluar, drejtuar Shteteve Palë në Statutin e GJPN-së, është e domosdoshme “të eksplorohet se si të forcohet ky institucion ku ju jeni kolektivisht pjesë dhe që ka qenë kolektivisht e ndërtuar në mënyrë që të mund të plotësojmë nevojat e së sotmes, por edhe kërkesat e së nesërmes.”
Përkthyer nga Rruga Press/ Marrë nga Just Security
© Rruga Press