Kontroll faktesh nga BIRN: Pretendimet e diskutueshme të Dodikut të Bosnjës
Udhëheqësi serb i Bosnjës Milorad Dodik po kërcënon të përshkallëzojë përpjekjet e tij për të ndërprerë lidhjet midis Republikës Srpska dhe pjesës tjetër të Bosnjës. Por deri ku bazohen në të vërtetë kërcënimet dhe pretendimet e tij?
Pas takimit me diplomatët e huaj më 14 tetor, lideri serb i Bosnjës Milorad Dodik paralajmëroi për mundësinë që disa vende të imitojnë Uashingtonin dhe të kërcënojnë sanksione ndaj atyre që konsiderohen se destabilizojnë rajonin.
Dodik, anëtari serb i presidencës trepalëshe të Bosnjës dhe Hercegovinës, renditi disa hapa që ai planifikoi të ndërmarrë në entitetin e Republikës Srpska të banuar me shumicë serbe, ku partia e tij është në pushtet.
Ato përfshinin një lëvizje për të shpallur të pavlefshme në Republikën Srpska të gjitha vendimet e marra nga Zyra e Përfaqësuesit të Lartë, e cila ka mbikëqyrur paqen që nga lufta 1992-1995 ku mbetën të vrarë rreth 100,000 njerëz.
Dodik, duke fajësuar fuqitë e huaja për tensionet në Bosnjë, i akuzoi ata se duan të krijojnë “një shtet mysliman” dhe paralajmëroi se çdo lëvizje e Bashkimit Evropian për të përjashtuar Republikën Srpska nga nismat e saj në vend do të “çimentonte pavarësinë” e entiteti.
Ai njoftoi marrjen e kazermave ushtarake në Republikën Srpska, të cilat tani menaxhohen nga Forcat e Armatosura të Bosnjës, sipas modelit të Sllovenisë kur ajo u shkëput nga Jugosllavia federale në 1991. Çdo gjë do të ishte paqësore, tha ai, pavarësisht faktit se dhjetëra vdiqën gjatë 10 ditë luftimeve në Slloveni para se Ushtria Jugosllave e mbizotëruar nga serbët të tërhiqej.
Ai tha se një sondazh midis ushtarëve në Forcat e Armatosura të Bosnjës tregoi mbështetje të fortë midis serbëve për t’u bashkuar në një ushtri të Republikës Srpska, pretendoi se Republika Srpska mund të llogariste mbështetjen kineze dhe zbuloi se ai kishte kërkuar mbështetje nga Rusia në rast se BE-ja ndërpriste ndihmën e saj financiare.
BIRN hodhi një vështrim më nga afër në vërtetësinë e pretendimeve të Dodik.
A munden entitetet të refuzojnë vendimet e marra nga Përfaqësuesi i Lartë?
Ministri i jashtëm rus Sergei Lavrov me Milorad Dodik. Foto: EPA-EFE/FEHIM DEMIR.
Duke iu drejtuar gazetarëve, Dodik tha se brenda pak ditësh parlamenti i Republikës Srpska do të vendoste për tërheqjen e pëlqimit për reformën e ushtrisë, Këshillin e Lartë Gjyqësor dhe Prokurorial, sistemin fiskal dhe institucionet e tjera.
“Ne do të miratojmë ligje që shpallin nule dhe të pavlefshme dhe të pazbatueshme ligjet e Bosnjës dhe Hercegovinës të cilat janë imponuar nga çdo Përfaqësues i Lartë ndonjëherë”, tha ai. “Në territorin e Republikës Srpska, kjo përfshin rreth 140 ligje, duke përfshirë ligjin për gjykatën, prokurorinë, SIPA, shërbimin e inteligjencës dhe të tjerë, dhe ligjin për prokurimin publik, sepse edhe ai është hequr nga Republika Srpska.”
Sipas Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit të vitit 1995 që i dha fund luftës, nënshkruesit do t’i përmbahen çdo veprimi, duke kërcënuar, duke përdorur forcë ose ndryshe, kundër integritetit territorial ose pavarësisë politike të Bosnjë dhe Hercegovinës.
Aneksi 10 urdhëron palët që të bashkëpunojnë plotësisht me Përfaqësuesin e Lartë dhe stafin e tij ose të saj, si dhe me organizatat dhe agjencitë ndërkombëtare. Më tej thuhet se Përfaqësuesi i Lartë ka fjalën e fundit në interpretimin e Marrëveshjes.
Sipas Kushtetutës së Bosnjës, e cila është Aneksi 4 i Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit, entitetet janë të detyruara të respektojnë Kushtetutën e nivelit shtetëror në ligjet që miratojnë.
“Entitetet dhe çdo nënndarje do t’i përmbahen plotësisht kësaj Kushtetute, e cila zëvendëson dispozitat jokonsistente të ligjit të Bosnjës dhe Hercegovinës dhe kushtetutave dhe ligjeve të entiteteve, si dhe vendimet e institucioneve të Bosnjës dhe Hercegovinës”, thotë Kushtetuta e Bosnjës.
Në 1999, kur parlamenti i Republikës Srpska ndryshoi mënyrën se si pesë ligje të miratuara në Parlamentin Shtetëror të Bosnjës do të zbatoheshin në territorin e Republikës Srpska, Përfaqësuesi i Lartë i atëhershëm, Wolfgang Petritsch, i anuloi vendimet, duke thënë se as qeveria e Republikës Srpska dhe as qeveria e entitetit tjetër në Bosnjë, Federata, kishte kompetencat për të refuzuar ose ndryshuar vendimet e marra nga Këshilli i Ministrave të Bosnjës.
Ligjet të cilave Dodik iu referua – për Prokurorinë dhe Gjykatën e Bosnjës dhe Hercegovinës, OSA dhe SIPA, si dhe prokurimin publik – u miratuan nga Parlamenti Shtetëror i Bosnjës.
A kaloi në mënyrë paqësore shkëputja e Sllovenisë nga Jugosllavia?
Dodik njoftoi se puna e Gjykatës dhe Prokurorisë së Bosnjës do të ndalohej në territorin e Republika Srpska. I pyetur nga gazetarët se si planifikonte të nxirrte ushtrinë, gjyqtarët dhe prokurorët, ai citoi përvojën e shkëputjes së Sllovenisë nga Jugosllavia.
“Ju referoj se sa bukur e bënë sllovenët këtë”, tha Dodik. “Ata bllokuan kazermat ushtarake dhe thanë se ata djem, të cilët ata nuk i konsideronin të mirë dhe përfshinin edhe disa boshnjakë, me sa di unë, duhej të largoheshin.”
“Ne nuk do të shqetësojmë askënd. Nuk do të prekim asnjë një fije floku. Në fund, besoj se ushtarët boshnjakë dhe kroatë do ta kuptojnë këtë.”
Sllovenia ishte republika e parë që u shkëput nga Jugosllavia, por nuk ishte paqësore. Pasi një shumicë e madhe votoi në favor të pavarësisë në një referendum në dhjetor 1990, shpërthyen luftimet me Ushtrinë Popullore Jugosllave që zgjatën 10 ditë.
Sipas të dhënave zyrtare, 44 pjesëtarë të Ushtrisë Jugosllave vdiqën dhe 146 u plagosën. Forcat sllovene pësuan 19 vdekje dhe 182 të plagosur. Dymbëdhjetë shtetas të huaj u vranë gjithashtu.
Pse po largohen të rinjtë nga Republika Srpska?
Ushtarë boshnjakë në paradë gjatë funeralit të gjeneralit boshnjak Jovan Divjak në Sarajevë në prill. Foto: EPA-EFE/FEHIM DEMIR.
Dodik akuzoi BE-në se po josh punëtorët e arsimuar dhe trajnuar me shpenzime të mëdha në Republikën Srpska.
“Si komunitet, ne kemi lënë mënjanë një shumë të madhe parash për të edukuar ata njerëz të rinj dhe të aftë që u rritën këtu, të cilët u shkolluan, u bënë ekspertë”, tha Dodik.
“Për të arritur këtë, ishte e nevojshme të kishte profesorë, ishte e nevojshme të kishte shkolla, ishte e nevojshme të kishte dritë, energji elektrike, kompjuter … Ishte e nevojshme të ofrohej kujdes shëndetësor falas për të gjithë fëmijët dhe kjo është ajo që bëri Republika Srpska. Kur llogarisim atë që na ka dhënë dhe çfarë na ka marrë BE-ja në mënyrë indirekte, tinëzare, është shumë më tepër sesa ajo që kemi marrë ne prej tyre.”
Pamja demografike në Republikën Srpska nuk është për t’u patur zili.
Nuk po largohen më vetëm të varfrit dhe të papunët. Tani, individë të arsimuar mirë dhe shumë të kualifikuar po emigrojnë dhe po marrin me vete familjet e tyre, duke kërkuar jo vetëm pagesa më të mira, por kushte më të mira në të cilat do të rrisin fëmijët e tyre, cilësi më të mirë jetese dhe siguri të përgjithshme.
Sipas një studimi të vitit 2017 nga Qendra për Studime Zgjedhore, CIS, dhe Fondacioni Heinrich Böll, papunësia është ende arsyeja më e madhe e emigrimit, por arsye të tjera përfshijnë mjedisin e përgjithshëm socio-ekonomik, kujdesin shëndetësor, destabilitetin dhe çështje të tjera.
A duan shumica e serbëve në Forcat e Armatosura të Bosnjës të kalojnë në ushtrinë e entitetit?
Presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen me anëtarët e presidencës trepalëshe të Bosnjes Zeljko Komsic, Sefik Dzaferovic dhe Milorad Dodik në Sarajevë. Foto: EPA-EFE/FEHIM DEMIR.
Gjatë konferencës për shtyp, Dodik tha se midis anëtarëve të Forcave të Armatosura të Bosnjës ishte kryer një sondazh, sipas të cilit rreth 80 për qind e trupave serbe ishin gati të “linin shërbimin dhe t’u bashkoheshin strukturave të reja në Republikën Srpska pas miratimit të ligji për ushtrinë”.
“Sa i përket atyre 20 për qind, ne nuk kemi arritur të anketojmë disa prej tyre dhe disa ndoshta nuk duan”, tha Dodik. Ai nuk dha asnjë detaj se kush e kreu sondazhin ose kur.
Shefi i Shtabit të Përbashkët të Forcave të Armatosura të Bosnjës, Senad Masoviç, e hodhi poshtë pretendimin e Dodik, duke thënë për Klix.ba se asnjë sondazh i tillë zyrtar nuk ishte kryer.
“Kryerja e një sondazhi të tillë do të përbënte një shkelje të ligjeve dhe procedurave”, tha ai.
A mund t’ia dalë Republika Srpska pa mbështetjen financiare të BE-së?
Duke menduar mbi mundësinë që BE-ja të ndërpresë huatë dhe donacionet e saj për Republikën Srpska, Dodik tha se Kina do ta mbyllë hendekun.
“Në këtë drejtim, Republika Srpska nuk do të mbetet pa investime”, tha ai.
Kur u pyet nga gazetarët nëse kishte kërkuar një lloj ndihme nga Rusia, Dodik tha se nuk kishte kërkuar ndihmë ushtarake.
“Unë kërkova ndihmë ekonomike, këtë dhe atë. Mbështetje ajrore. Çfarëdo që vjen nga Rusia do të vijë me avion. Ne kemi nevojë për furnizime mjekësore, kemi nevojë për këtë dhe atë”, tha Dodik, duke qeshur. Ai vazhdoi duke sugjeruar se po bënte shaka.
Sipas të dhënave të Ministrisë së Financave të Bosnjës, Republika Srpska përbën 3.5 miliardë KM (1.79 miliardë euro) nga borxhi i përgjithshëm i jashtëm i Bosnjës prej 8.6 miliardë KM.
Banka Evropiane e Investimeve, EIB, është kreditori më i madh i Republikës Srpska me hua që arrijnë në më shumë se një miliard KM (510 milionë euro). Kjo është e barabartë me pothuajse një të tretën e të gjitha huave për Republikën Srpska. BEI u themelua nga BE-ja.
Një miliardë KM të tjera hua u dhanë nga Banka Botërore dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar.
Kreditorët e Republikës Srpska përfshijnë disa vende të BE-së, të tilla si Belgjika, Spanja, Portugalia, Polonia, bankat gjermane dhe austriake, Komisioni Evropian dhe Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim, BERZH.
Nga borxhi i përgjithshëm, më shumë se gjysma vjen nga vendet e BE -së.
Sipas të dhënave zyrtare të Ministrisë së Financave të Bosnjës deri në fund të vitit 2020, Kina dhe Rusia nuk ishin ndër kreditorët e Republikës Srpska.
Të dhënat e Bankës Qendrore tregojnë se investitorët kryesorë në Bosnjë midis majit 1994 dhe dhjetorit 2019 ishin Austria, Kroacia, Serbia, Sllovenia, Holanda, Rusia, Gjermania, Italia, Britania e Madhe dhe Zvicra.
Sipas një raporti mbi investimet e huaja direkte, edhe pse vitet e fundit ka pasur një rritje të investimeve nga Rusia dhe Lindja e Mesme, shtetet e BE -së mbeten investitorët më domethënës në Bosnjë.
Vetëm në vitet e fundit, Kina ka bërë investime më të rëndësishme në Republikën Srpska, duke dhënë hua për projekte, kryesisht për infrastrukturën si autostradat ose termocentralet për prodhimin e energjisë elektrike./balkaninsight/