Incidenti në Gramsh mund të jetë përplasja e parë NATO-Rusi

Shkruan Frida Ghitis*, World Politics Review

Një seri ngjarjesh misterioze dhe potencialisht të rëndësishme fundjavën e kaluar në Shqipëri nuk morën shumë vëmendje ndërkombëtare, pasi u tejkaluan nga shpërthimi i një makine bombë në Moskë që vrau Darya Dugina, vajzën e ideologut të ekstremit të djathtë, pro-Kremlinit, Alexander Dugin.

Disa po spekulojnë se Dugina mund të jetë vrarë nga FSB, shërbimi inteligjent i Rusisë. Është një nga shumë teoritë që qarkullojnë, duke sugjeruar se intriga e zjarrtë që rrethon luftën e zgjatur të Rusisë kundër Ukrainës mund të ketë filluar të vlojë. Por një tjetër operacion i dyshuar i inteligjencës ruse në tokën e Shqipërisë, aleate të NATO-s – i plotësuar me një sulm, gjoja me një agjent nervor, kundër dy ushtarëve shqiptarë – mund të jetë edhe më shqetësues. Incidenti, sado i vogël, mund të ketë qenë përplasja e parë e drejtpërdrejtë midis NATO-s dhe Rusisë që kur forcat e Putinit pushtuan Ukrainën gjashtë muaj më parë.

Zyrtarët shqiptarë raportuan se arrestuan tre spiun të dyshuar të Kremlinit të shtunën në një bazë ushtarake në qytetin e Gramshit, rreth 70 milje në jug të kryeqytetit, Tiranës. Ngjarja ndodhi kur rojet ushtarake shqiptare panë një rus, Mikhail Zorin, duke bërë fotografi brenda një fabrike armësh ushtarake. Kur ata u përballën me të, sipas Ministrisë së Mbrojtjes së Shqipërisë, ai i spërkati me një agjent paralizues në një përpjekje të dështuar për t’u arratisur. Forcat e sigurisë më pas arrestuan dy persona të tjerë, një grua ruse dhe një burrë ukrainas, jashtë uzinës.

Të tre ata pretenduan se ishin “blogerë që fotografonin ndërtesat e epokës komuniste”, sipas mediave lokale, të cilat shfaqnin gjithashtu imazhe të ushtarëve të shtruar në spital dhe syve të tyre të fashuar. Kryeministri shqiptar Edi Rama, megjithatë tha në Twitter se të tre “dyshoheshin për spiunazh”, duke shtuar: “Tani të presim zbardhjen e plotë të kësaj ngjarje”.

A ishte rasti i turistëve të pafajshëm që hynin në telashe? Ndoshta. Provat janë të turbullta, por ka arsye për të vënë në dyshim alibinë e të dyshuarve. Të dielën herët në mëngjes, një ditë pas arrestimeve të Gramshit, policia shqiptare arrestoi katër persona të tjerë, këtë herë shtetas çekë, të cilët po bënin foto pranë një fabrike armësh dhe depo armësh në Poliçan, në jug të Gramshit. Ata u gjetën në tunelet brenda objektit dhe në mënyrë të ngjashme pretenduan se ishin udhëtarë të pafajshëm.

Ky është një nga ato raste kur ne nuk mund ta gjejmë kurrë të vërtetën e plotë – ose nuk mund t’i gjejmë kurrë plotësisht bindëse rezultatet e një hetimi eventual.

Shqipëria, dikur një vend komunist dhe, për një kohë në orbitën e Moskës, është anëtare e NATO-s që nga viti 2009 dhe një kandidate e etur për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Tirana ka qenë një mbështetëse e vendosur e Ukrainës që nga fillimi i pushtimit rus. Vetëm muajin e kaluar, Rama qëndroi përkrah shefit të NATO-s Jens Stoltenberg për të riafirmuar publikisht “solidaritetin e tyre të plotë” me Ukrainën dhe mbështetjen për “sovranitetin dhe integritetin territorial” të saj. Vendi ishte gjithashtu një nga të parët që ratifikoi pranimin e Finlandës dhe Suedisë në NATO.

Nëse përcaktohet se një ose të dyja këto infiltrime ishin, në fakt, operacione të FSB-së, ajo mund të detyrojë Shtetet e Bashkuara dhe NATO-n të përgjigjen në një farë mënyre. Kujtojmë se presidenti i SHBA-së, Joe Biden dhe zyrtarë të tjerë të SHBA-së dhe NATO-s kanë deklaruar vazhdimisht që përpara se Rusia të pushtonte Ukrainën, se ndërkohë që SHBA nuk do të dërgonte forcat e veta për të luftuar agresionin rus, do të ndërmerrte veprime në përgjigje të një kërcënimi në tokën e NATO-s. Me fjalët e vetë Bidenit, “Ne kemi një detyrim të shenjtë sipas nenit 5 [të traktatit themelues të NATO-s] për të mbrojtur njëri-tjetrin dhe çdo centimetër të territorit të NATO-s me fuqinë e plotë të fuqisë sonë kolektive”.

Natyrisht, provat që i lidhin këto infiltrim me Kremlinin janë deri tani të paqarta, duke i dhënë Rusisë një mohim të besueshëm. Autoritetet shqiptare fillimisht iu referuan personave të arrestuar vetëm me inicialet e tyre, por mediat vendase dhanë emrat e tyre të plotë, me një foto të kartës së identitetit të njërit prej tyre, Svetlana Timofoeva, një 33-vjeçare e njohur në disa qarqe të mediave sociale si. Lana Sator, një “eksploruese urbane” e njohur që ka fotografuar më parë vende interesante, duke përfshirë fabrikat e braktisura sovjetike.

Megjithatë, objekti i Gramshit nuk është i braktisur. Ai ruhet nga ushtria. Dikur një fabrikë që prodhonte pushkë të stilit rus AK-47, Ministria Shqiptare e Mbrojtjes thotë se fabrika tani kryen shërbime prodhimi për industrinë e mbrojtjes. Mediat lokale raportuan se fabrika është duke u testuar për t’u riparuar për prodhimin e plumbave për NATO-n. Objekti i Poliçanit prodhonte edhe kallashnikovë dhe tani prodhon municion.

Sipas Christo Grozev, një gazetar investigativ bullgar me një histori mbresëlënëse në zbulimin e keqbërjeve të Kremlinit me kujdestarin Bellingcat, Timofoeva ka një histori të gjerë dhe intriguese udhëtimi. Grozev postoi në Twitter se “ajo udhëtoi shumë herë në shoqërinë e ‘fotografëve’”, duke shtuar se të paktën një nga shoqëruesit e saj të udhëtimit – i cili ishte gjithashtu i dashuri i saj – “u arrestua këtë janar në Egjipt dhe duhej të shpëtohej nga Ministria e Punëve të Jashtme të Rusisë. Thuhet se Timofoeva u grind me të dashurin për luftën në Ukrainë, të cilën ai e mbështeti me gjithë zemër, ndërsa ajo thuhet se e kundërshtoi.

Timofoeva ka pohuar prej kohësh se është e vetëfinancuar dhe ka thënë në mënyrë specifike se “agjencitë e huaja të inteligjencës” nuk janë pagat e saj. Grozev pranon se Timofoeva dhe fotografët e saj “mund të jenë të gjithë një koleksion i pafajshëm i fotografëve hobiistë të mirëfinancuar që udhëtojnë nëpër botë”. Por ai shton, skeptik, se hobi do të krijonte gjithashtu një mbulesë të mirë për punën e inteligjencës.

Dhe ndërsa e shpalli veten “agnostik” për mundësinë që arrestimet të jenë të lidhura me inteligjencën ruse, ai tregon për një operacion të madh që FSB-ja kreu në fillim të këtij viti që çoi në mënyrë të famshme në pushtimin e Ukrainës më 24 shkurt.

Në vitet para pushtimit, FSB dërgoi deri në 160 “kuratorë” për të përgatitur terrenin për rrëzimin e planifikuar të qeverisë së Presidentit Volodymyr Zelensky, të cilën Kremlini synonte ta zëvendësonte me një të zgjedhur me dorë nga Putin. Midis agjentëve të FSB-së të dërguar në Kiev, shkroi Grozev, ishte një që u paraqit si fotograf-bloger; një grua. Dhe përdorimi i sprejit toksik ndaj ushtarëve, së bashku me ngjarjet e së nesërmes në Poliçan, është sigurisht i dyshimtë.

Megjithatë, mund të imagjinohet që Timofoeva thjesht po udhëtonte me kolegë blogerë dhe u kap në kohën e gabuar në vendin e gabuar. Ky është një nga ato raste kur ne mund të mos gjejmë kurrë të gjithë të vërtetën – ose nuk mund t’i gjejmë kurrë plotësisht bindëse rezultatet e një hetimi eventual – duke ndodhur siç ka ndodhur në kohën e luftës në vazhdim, me qytetarët e një vendi të njohur për ekstraterritorialë të gjerë, aktivitetet e inteligjencës, në terrenin e një tjetri që ka dalë hapur me antagonistin e tij. Hetimi dhe përgjigja e mundshme e NATO-s do të jenë interesante për t’u parë.

*Frida Ghitis është një kolumniste e çështjeve botërore dhe një bashkëpunëtore e rregullt në CNN dhe The Washington Post.

Rruga Press