Fashizmi në prag të derës: Si ka ndryshuar Polonia dhe çfarë e rrezikon demokracinë e saj

Shkruan Slawomir Sierakowski

Më 6 gusht, Karol Nawrocki u betua si presidenti i ri i Polonisë.

Një kandidat pak i njohur dhe me një të shkuar të dyshimtë, fitorja e tij ndaj favoritit të qartë, kryebashkiakut të Varshavës Rafał Trzaskowski, ka goditur rëndë koalicionin liberal në pushtet të kryeministrit Donald Tusk.

Një reporter i Krytyka Polityczna shkruan se votuesit e majtë dhe centristë po sillen sikur “dikush të ketë vdekur”.

“Një lider i fortë që mund të shkelë rregullat”

Ndryshe nga ish-presidenti Andrzej Duda, i cili shihej si zbatues pasiv i vullnetit të liderit të PiS, Jarosław Kaczyński, Nawrocki pritet të jetë një figurë aktive e së djathtës ekstreme dhe një nga motorët e ndryshimit të skenës politike polake.

Ka shenja se partia Konfederata e Sławomir Mentzen mund ta zëvendësojë PiS-in si forca kryesore e së djathtës. Kjo do të thotë fund i duopolit Tusk-Kaczyński që ka dominuar politikën që nga 2005 dhe lindjen e një loje të re politike mes ekstremit të djathtë (Konfederata) dhe të majtës radikale (Razem e Adrian Zandberg).

Një studim i fundit sociologjik, i kryer nga autori i artikullit dhe Przemysław Sadura nga Universiteti i Varshavës, tregon se fitorja e Nawrockit erdhi nga një konsolidim i madh i votës së djathtë rreth një kandidati të përbashkët.

Mbështetja nga votuesit e Konfederatës ishte vendimtare: 34% e votave për Nawrockin në raundin e dytë erdhën nga ata që në raundin e parë kishin votuar për Mentzen (14%) ose Grzegorz Braun (6%), një ish-politikan hapur antisemit.

Shoqëria polake është bërë dukshëm më radikale: votuesit e të gjithë kandidatëve të djathtë kanë kaluar nivelin 4 në një shkallë radikalizimi nga 1 në 5, ndërsa edhe mbështetësit e Trzaskowskit kanë shënuar lartë.

Pëlqimi për “liderë të fortë që mund të shkelin rregullat” është rritur në të gjitha grupet. Madje, votuesit e Trzaskowskit kanë shënuar 3.28 në këtë tregues – mbi nivelin neutral.

Rënia e besimit te demokracia

Vlerësimi për demokracinë ka rënë ndjeshëm, ndërsa qëndrimet anti-sistem janë bërë pothuaj universale. Shumica e polakëve – pavarësisht bindjeve politike – besojnë se “sistemi aktual është aq i prishur sa nuk mund të rregullohet”.

Kjo shpjegon pse skandalet e shumta të Nawrockit – nga akuzat për zhvatje të një apartamenti nga një i moshuar deri te pjesëmarrja në huliganizëm futbolli – nuk e dëmtuan. Përkundrazi, mediat liberale, duke i ekspozuar ato, e forcuan imazhin e tij si një “anti-establishment autentik”.

Gjatë fushatës, kampi i Trzaskowskit tregoi hapur përbuzje për mbështetësit e Nawrockit, duke ushqyer ndarjen klasore midis “Polonisë së salloneve” dhe asaj “të popullit”. E djathta e paraqiti garën si një luftë mes patriotëve dhe tradhtarëve – dhe fitoi.

E djathta e re urbane

Përçarja politike polake ka rrënjë të hershme historike, por sot ajo shfaqet ndryshe. Në vend të përplasjes mes elitave urbane dhe fshatarësisë, e djathta e re përbëhet kryesisht nga të rinj të arsimuar që jetojnë në qytete.

Mes votuesve të Mentzen: 47% janë 18-34 vjeç, 64% burra, 29% me diplomë universitare, 23% nga metropolet. Një profil që dikur pritej të ishte baza e liberal-demokracisë, por që sot është kthyer drejt populizmit të djathtë.

E djathta e re ndahet në tre grupe: libertarianë ekonomikë (45%), nacionalistë (35%) dhe anti-establishment radikalë (20%). Ata ndryshojnë në motivime, por ndahen në zhgënjimin e tyre ndaj status quo-së.

Në zgjedhjet e përgjithshme të vitit 2027, partitë e djathta pritet të kenë shumicë të qartë. Por Konfederata mund të mos kërkojë aleancë me PiS, duke hapur rrugë për skenarë të rinj. 48% e votuesve të saj duan më shumë përmbysje sesa kompromis.

Me këtë potencial për koalicione fleksibël, e djathta e re mund të dominojë për dekada. Tusk, i cili shpresonte që Trzaskowski si president do të ndihmonte në riparimin e gjyqësorit dhe mediave publike, tani përballet me një president që e quan qeverinë e tij “më të keqen në historinë e Polonisë”.

E ardhmja e demokracisë polake është më e pasigurt se kurrë.

Rruga Press