Evropa Qendrore po “lulëzon” falë luftës në Ukrainë

Nga Caroline de Gruyter, Foreign Policy

Në një takim të samitit të Bashkimit Europian në qershor në Bruksel, kryeministri slloven Robert Golob foli për rreth 15 minuta për problemet energjetike të Europës. Ky samit ishte i jashtëzakonshëm, pasi ishte samiti i tij i parë europian.

Akoma më mbresëlënës ishte fakti që Golob foli edhe në emër të Belgjikës, Holandës dhe Luksemburgut. Përpara se të fitonte zgjedhjet e Sllovenisë në prill me partinë e tij të re “Lëvizja e Lirisë” dhe të formonte një qeveri në maj, Golob, një inxhinier elektrik, themeloi një kompani të suksesshme tregtare të energjisë, GEN-I, dhe e drejtoi atë për shumë vite.

Ai është një nga ekspertët kryesorë të energjisë së gjelbër të Sllovenisë.

Që kryeministrat e Europës Perëndimore t’i kërkonin një kolegu të Europës Qendrore të fliste në emër të tyre nuk do të kishte ndodhur kurrë pesë vite më parë. Është vetëm një shembull i një tendence të jashtëzakonshme në politikën europiane: emancipimi i ngadaltë i Europës Qendrore në Bashkimin Europian.

Por vendet në atë rajon më në fund po bëhen anëtarë të plotë të klubit.

Vendeve të reja të BE-së mund t’u duhen vite për të arritur potencialin e tyre të plotë në Bruksel. Duhet kohë dhe punë e vështirë për të ndërtuar një rrjet të gjerë – jo vetëm në Bruksel, por në të gjitha kryeqytetet europiane për të pasur nëpunës civilë kompetentë që punojnë në institucionet europiane dhe për të zgjidhur çështje komplekse.

18 vite pas zgjerimit më të madh të BE-së, kur u bashkuan 10 vende kryesisht të Europës Qendrore, disa politikanë, diplomatë dhe nëpunës civilë nga ai rajon ende vuajnë nga një lloj kompleksi inferioriteti.

Në krahasim me holandezët ose francezët, të cilët ishin atje që nga fillimi i integrimit europian në 1952, këto vende konsiderohen ndonjëherë si të ardhura. Në librin e tyre të vitit 2020, “Drita që dështoi”: Pse Perëndimi po e humb luftën për demokraci  dhe artikuj në revista ndërkombëtare, shkencëtari politik bullgar Ivan Krastev dhe profesori i Shkollës së Drejtësisë në Universitetin e Nju Jorkut, Stephen Holmes, kanë shkruar se pas vitit 1989, shumë europianë të Europës Qendrore u përpoqën shumë të bëheshin si Perëndimi.

“Filozofia politike e Europës Qendrore dhe Lindore postkomuniste mund të përmblidhej në një imperativ të vetëm: Imitoni Perëndimin!” Kjo përfshinte “importimin e institucioneve liberal-demokratike, zbatimin e recetave politike dhe ekonomike perëndimore dhe miratimin publikisht të vlerave perëndimore”, shkruan ata. “Imitimi u kuptua gjerësisht si rruga më e shkurtër drejt lirisë dhe prosperitetit.”

Ndjekja e një modeli të huaj të idealizuar, megjithatë, doli të ishte më zhgënjyese nga sa kishin pritur shumë, si moralisht ashtu edhe psikologjikisht. “Imituesit” janë të përhumbur nga një ndjenjë e vazhdueshme e papërshtatshmërisë, varësisë dhe inferioritetit, ndërsa ata që imituan u vendosen në rolin e patronizuesve.

Në fund, disa qeveri u zhgënjyen aq shumë sa filluan të rebelohen kundër modelit të mëparshëm. Ky pakënaqësi ishte një nga forcat shtytëse pas valës populiste të regresionit demokratik dhe ksenofobisë që përfshiu Europën Qendrore në dekadën e fundit apo më shumë.

Disa, si kryeministri hungarez Viktor Orban dhe ish-kryeministri slloven Janez Jansa, filluan të anojnë hapur me ish-presidentin e SHBA Donald Trump, i cili e urren BE-në.

Nga Polonia dhe Hungaria në Republikën Çeke dhe Sllovaki, politikanët u kthyen kundër çdo gjëje për të cilën Brukseli ishte: institucionet e pavarura, respekti për pakicat, një shtyp i lirë, etj.

Sipas Orban , “Globalistët mund të shkojnë të gjithë në ferr”.

Por me pushtimin rus të Ukrainës në shkurt, gjërat ndryshuan.  Europa Qendrore është zona midis Gjermanisë dhe Rusisë.

Kur këto dy vende kishin marrëdhënie të mira, ndonjëherë ishte e paqartë se ku qëndronte Europa Qendrore, sepse ajo duhet të ishte neutrale. Por tani që marrëdhëniet midis Gjermanisë dhe Rusisë janë tensionuar plotësisht, kjo paqartësi po zbehet.

Përveç Hungarisë, e cila ka marrëdhënie të përzemërta me Rusinë dhe përpiqet t’i ketë në të dyja mënyrat, vendet e Europës Qendrore kanë bërë një zgjedhje të qartë: t’i përkasin Europës.

Merrni si shembull Poloninë. Vitet e fundit, partia në pushtet Ligj dhe Drejtësi manovroi duke politizuar sistemin gjyqësor dhe duke shkelur sundimin europian të ligjit. Ajo madje refuzoi t’i bindej vendimeve të gjykatës europiane për këtë çështje. Kur Komisioni Europian refuzoi fondet e BE-së për Poloninë si përgjigje, Varshava ende refuzoi të vepronte.

Për shkak të kësaj, ministrat nga vendet e tjera të BE-së pothuajse nuk e vizitojnë më Poloninë. Politika europiane shpesh përfshin ndërtimin e koalicionit midis vendeve që kërkojnë të shtyjnë ose bllokojnë vendimet në Bruksel; megjithatë, për shkak të mospërputhjes së saj, Polonia – një vend i madh që mund të kishte ndikim  shpesh është lënë menjëanë, raporton abcnews.al.

Në një raport të Këshillit Europian për Marrëdhëniet me Jashtë të vitit 2020, duke vizualizuar potencialin e çdo vendi të BE-së për ndërtimin e koalicionit, Polonia u cilësua si partneri i dytë më zhgënjyes për shtetet e tjera anëtare. Por tani, me Ukrainën në krye të listës prioritare të BE-së, Polonia është një shtet i vijës së parë. Me paralajmërimet e saj prej kohësh për rrezikun rus që më në fund po merren seriozisht nga pjesa tjetër e Europës, ajo ka pritur miliona refugjatë ukrainas.

Duke ndarë një kufi të gjatë me Ukrainën, ajo ka një rol kyç në ofrimin e ndihmës humanitare dhe pajisjeve ushtarake për vendin e shkatërruar nga lufta. Polonia është gjithashtu vendimtare për planet e mbrojtjes së NATO-s për Europën.

Për të gjitha këto arsye, ministrat europianë dhe krerët e qeverive po e vizitojnë sërish vendin. Për vizita në Kiev, ata udhëtojnë përmes Polonisë. Polonia ishte gjithashtu e para që ngriti çështjen e anëtarësimit të Ukrainës në BE në Bruksel gjatë një takimi vetëm disa ditë pas pushtimit.

Papritur, Polonia u bë sërish një vend i besueshëm. Dhe Varshava po përpiqet ta përdorë atë për të zgjidhur problemin e saj të sundimit të ligjit me BE-në. Një ligj i ri që reformon regjimin e tij disiplinor për gjyqtarët përmban disa lëshime, që synojnë të zhbllokojnë përfundimisht disa nga 36 miliardë euro (ose 36.7 miliardë dollarë) në fondet e ngrira të BE-së.

Këto lëshime nuk janë ende të mjaftueshme, sipas një paralajmërimi të presidentes së Komisionit Europian Ursula von der Leyen. Por fakti që Polonia po përpiqet të “ndryshojë” është në vetvete e rëndësishme.

Një tjetër shenjë e emancipimit të ngadaltë të vendeve të Europës Qendrore është zhdukja e Grupit të Vishegradit, një platformë që Polonia, Hungaria, Republika Çeke dhe Sllovakia shpesh e kanë përdorur  për pozicionimin e  përbashkët në Bruksel, veçanërisht për çështjet e migracionit, raporton abcnews.al.

Vetëm Hungaria është ende kundër imigracionit – Orban kohët e fundit madje paralajmëroi kundër “ përzierjes së racave ” në Europë. Edhe pse ata nuk kanë ndryshuar haptazi qëndrimet e tyre për imigracionin nga Afrika apo Lindja e Mesme, tre vendet e tjera i kanë hapur kufijtë e tyre gjerësisht për të gjithë të ardhurit ukrainas, të cilët janë vendosur kryesisht në shtëpi private.

Në vetëm pak muaj, Praga ka pranuar më shumë se 80,000 ukrainas, shumica prej tyre gra dhe fëmijë. Republika Çeke, Sllovakia dhe Sllovenia kanë votuar të gjitha liderët autoritarë gjatë muajve të fundit, duke përmbysur trendin populist të dekadës së kaluar. Këta liderë të asaj që disa po e quajnë ” rendi i ri europian ” – ku kundërshtimi i vendeve ndaj Rusisë po bëhet një kriter për unitetin europian  ku po riparojnë dëmet e bëra ndaj shtetit të së drejtës nga paraardhësit e tyre dhe duken të etur për të luftuar korrupsionin.

Një tjetër udhëheqës i ri me ndikim në Bruksel është kryeministrja e Estonisë Kaja Kallas. Shefja aktuale e BE-së kundër korrupsionit është Laura Codruta Kovesi, ish-prokurorja publike e patrembur e Rumanisë.

Nga ana tjetër, Republika Çeke mori presidencën e saj gjashtëmujore të Këshillit të Bashkimit Europian në korrik duke i vendosur “ vlerat demokratike ” në listën e saj prioritare. Është e qartë se vendi dëshiron të investojë sërish në Europë, raporton abcnews.al.

Kryeministri i mëparshëm çek, Andrej Babis – i cili do të përballet me gjyq për mashtrim të dyshuar që përfshin fondet e BE-së shpërndau fonde të tilla të pakta për presidencën e vendit të tij të BE-së, saqë pasardhësi i tij, Petr Fiala, u përball me probleme të menjëhershme punësimi.

Në Bruksel, ky moment është bërë edhe më i qartë. Për herë të parë, një grua rumune mund të bëhet sekretare e përgjithshme e Këshillit Europian, një post me ndikim që nuk është mbajtur kurrë nga një Europë Qendrore.

Meqenëse rivali i saj kryesor është ambasadori aktual francez në BE dhe Franca aktualisht konsiderohet shumë dominuese në çështjet e BE-së, ajo mund të ketë një shans.

Filozofi rumun Andrei Plesu tha një herë se ai kishte vetëm një mesazh të rëndësishëm për europianët: “Relaksohuni”. Jemi vazhdimisht duke luftuar për të gjetur ekuilibrin e duhur midis centralizimit dhe fleksibilitetit,” tha ai.

Në Europë, asgjë nuk është e lehtë dhe gjithçka kërkon kohë. Por në fund, gjithçka do të jetë mirë, sepse kulturalisht, ne jemi të gjithë europianë.

Në fund të fundit, ai mund të ketë të drejtë.

Rruga Press