Është koha për të trajtuar përfundimisht çështjen e të zhdukurve në Siri
Nga Alexander Langlois
Me rreth 102,000 njerëz të zhdukur me forcë sot në Siri, çështja e personave të zhdukur përbën një nga çështjet më urgjente që rrjedhin nga konflikti 10-vjeçar. Megjithatë, ndërsa shkalla e çështjes është tronditëse, ajo është gjithashtu një nga çështjet më praktike në Siri që mund të zgjidhet nga udhëheqësit botërorë. Në këtë sfond, dhe në kundërshtim me mjetet e njëanshme ushtarake dhe ekonomike të dizajnuara për të nxitur një tranzicion politik në Damask, Shtetet e Bashkuara duhet të udhëheqin një mision diplomatik që angazhon aleatët dhe kundërshtarët e saj për të gjetur dhe çliruar të zhdukurit në sistemin e përhapur të burgjeve të Sirisë.
Një qasje e tillë do të jetë e papëlqyeshme nga ata që përkrahin moralin e perceptuar të politikave aktuale ndërhyrëse. Deri më tani, rreth 900 trupa amerikane janë të vendosura në verilindje të Sirisë për të luftuar të ashtuquajturin Shtetin Islamik (IS). Regjimi i sanksioneve të Uashingtonit, kufizon shumicën e ndërveprimit me Damaskun, ndërsa Akti i Cezarit kërcënon sanksione dytësore ndaj subjekteve jo-amerikane, duke forcuar një bllokadë ekonomike të vendit. Si rezultat, Siria është de facto e ndarë sipas planit, pa asnjë aktor të vetëm që dëshiron ose domosdoshmërisht të aftë të lëvizë. Përpjekje të tilla synojnë t’i bëjnë presion Damaskut që të kapitullojë ndaj Rezolutës 2254 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara (RKSKB 2254), e cila përsërit mbështetjen për një “tranzicion politik të udhëhequr nga Siria dhe në pronësi të Sirisë, me qëllim që t’i jepet fund konfliktit”.
Shpresa është se mjete të tilla mund të ngrijnë konfliktin dhe të shkaktojnë presion maksimal mbi Asadin për të bashkëpunuar me Komitetin Kushtetues të Sirisë dhe një tranzicion politik. Më tej, rezoluta bën thirrje për lirimin e çdo personi të arrestuar në mënyrë arbitrare – një komponent thelbësor i tekstit ligjërisht të detyrueshëm. Në të vërtetë, çështja e personave të ndaluar është vendimtare për çdo kontekst të pasluftës. Sistemi i inteligjencës dhe i burgjeve të Sirisë ka një histori famëkeqe që rrjedh nga Hafez al-Assad, babai po aq brutal i Basharit dhe i përshkruar në mënyrë intime nga libri i Sam Dagher “Assad ose ne djegim vendin”. Drejtoria e Përgjithshme e Inteligjencës së Sirisë (Mukhabarat) i ka zhdukur sirianët për dekada, duke vepruar me brutalitet të pakontrolluar gjatë luftës së sotme. Është e vështirë të gjesh një familje të pa ndikuar nga zhdukjet me forcë dhe nga shteti policor. Kështu, çështja ishte qendrore për revolucionin dhe thirrjet për reforma.
Fatkeqësisht, përpjekjet për miratimin e Rezolutës 2254 kanë dështuar. Komiteti Kushtetues ka qenë i paefektshëm, i përdorur nga Asadi si një taktikë ngecjeje për të mbajtur pushtetin. Përpjekjet për gjetjen e të zhdukurve kanë dështuar në mënyrë të ngjashme. Në vend të një procesi të udhëhequr në pronësi të Sirisë, aktorë të tjerë janë përfshirë në luftë që nga miratimi i RKSKB 2254. Kjo përfshin Turqinë, e cila pushtoi Sirinë veriore në tetor 2019 për të krijuar një zonë tampon për rivendosjen e refugjatëve sirianë, duke shkelur parimet e mos-kthimit. Vërtet, asgjë nuk ka funksionuar, me një politikë që rrallë merr parasysh nevojat dhe dëshirat aktuale të sirianëve.
Si rezultat i stagnimit të politikave, koalicioni dikur i unifikuar anti-Asad është thyer. Gjiri, ndoshta i udhëhequr nga Emiratet e Bashkuara Arabe (EBA), shpreh hapur mbështetjen e tij për normalizimin me Damaskun dhe ripranimin e Sirisë në Ligën Arabe. Elementë brenda Turqisë, si Partia Popullore Republikane (CHP), bëjnë thirrje për dialog me Assadin ndërsa shohin rënien e popullaritetit të Presidentit Recep Tayyip Erdogan dhe shikojnë zgjedhjet e ardhshme në 2023, një platformë me popullaritet në rritje në fqinjin verior të Sirisë. Më e rëndësishmja, megjithatë, është shtytja e fundit e mbretit Abdullah të Jordanisë, për të rindezur bashkëpunimin e tregtisë dhe sigurisë kufitare midis dy vendeve. Një ndryshim magjepsës, natyrisht nga një lojtar rajonal shpesh në hap me Perëndimin. Një veprim i tillë, pothuajse me siguri i lejuar në mënyrë implicite nga Uashingtoni, duke pasur parasysh mungesën e reagimit publik, sugjeron se ndryshime të mëdha janë në horizont për Sirinë dhe se politikat e mëparshme janë lënë në të kaluarën.
Për këto arsye, komuniteti ndërkombëtar duhet të kalojë në një strategji praktike për Sirinë. Jashtë operacioneve të ndihmës humanitare, kjo do të thotë kalim nga një fokus politik në tranzicion tek të zhdukurit. Rusia, si një mbështetëse kryesore e Asadit, mund t’i bëjë presion regjimit që të kapitullojë çështjen ndaj të zhdukurve. Do të kërkojë lëshime nga Uashingtoni, ndoshta duke përfshirë të paktën një tërheqje minimale ushtarake nga SHKP dhe lehtësim sanksionesh si për Moskën ashtu edhe për Damaskun, opsione që duhet të ishin në tryezë vite më parë për t’i dhënë fund konfliktit.
E rëndësishmja, Moska mund të qëndrojë pas një nisme të tillë pasi dëshiron t’i japë fund luftës dhe të fillojë përpjekjet e rindërtimit me Gjirin. Çdo përpjekje diplomatike duhet të përfshijë gjithashtu organizata të shoqërisë civile (OSHC) me ekspertizë dhe të dhëna mbi kontekstin sirian. Shumë OShC, të tilla si Qendra e Drejtësisë dhe Përgjegjshmërisë në Siri (SJAC), punojnë pa u lodhur për të dokumentuar shkeljet e të drejtave të njeriut, për të gjetur të zhdukurit dhe për të mbrojtur të vërtetën me në qendër viktimat dhe përpjekjet e pajtimit që janë të ngutshme për familjet siriane.
Rrjete të tilla si Karta e së Vërtetës dhe Drejtësisë rrisin ndërgjegjësimin në shumë vende, duke kërkuar kohët e fundit për një mekanizëm të kufizuar në gjetjen dhe lirimin e të zhdukurve, në krahasim me caktimin e përgjegjësisë për krimet. Këto grupe kanë nevojë për njohje për të mbrojtur më mirë një pozicion të mbështetur shumë nga populli sirian. Siç argumenton saktë SJAC, Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq mund të operojë një mekanizëm për të gjetur dhe çliruar të zhdukurit. Karta e së Vërtetës dhe Drejtësisë argumenton për këtë ose një proces të udhëhequr nga OKB-ja, megjithëse ky i fundit është ndoshta i pamundur, sepse regjimi i Asadit do ta konsideronte atë si të politizuar. Megjithatë, mbështetja dhe dëgjimi i subjekteve të OSHC-ve paralelisht me përpjekjet e fokusuara diplomatike për të angazhuar kampin pro-Asad mund të prodhojë rezultate me nivelin e duhur të angazhimit dhe lëshimet e nevojshme.
Sigurisht, një qasje e tillë nuk garantohet të ketë sukses dhe nuk synon të sugjerojë që mbështetja për një tranzicion politik duhet të përfundojë. Assad mund të refuzojë kërkesat ruse, edhe nëse Moska vendos të veprojë në mirëbesim. Më tej, edhe bashkëpunimi minimal në Damask nuk arrin të adresojë ata që janë arrestuar, zhdukur ose ekzekutuar arbitrarisht nga grupe të armatosura si Hay’at Tahrir al-Sham (HTS) dhe Forcat Demokratike Siriane (SDF) të udhëhequra nga kurdët, e lëre më IS.
Përpjekje të tilla janë padyshim të frikshme dhe dyshimet janë të kuptueshme. Megjithatë, qasjet alternative janë joreale. Komisioni Kushtetues, ndonëse përbëhet nga komponentë opozitarë dhe të shoqërisë civile me synime të admirueshme, nuk ka arritur asgjë, as nuk është mbledhur në gati 10 muaj. Kurdët nuk janë pozicionuar për të bërë një argument të fortë për autonomi, duke pasur parasysh mangësitë e rënda të qeverisjes, grindjet e brendshme dhe shtypjen e hapur të komuniteteve arabe. Nuk mund të pritet që Turqia të mbajë një zonë tampon në veri për një kohë të pacaktuar, veçanërisht duke pasur parasysh kufizimet e brendshme politike dhe përbuzja e saj për lidhjet e kurdëve sirianë me Partinë e Punëtorëve të Kurdistanit (PKK), e ndërlikojnë situatën ndërsa tensionohen marrëdhëniet midis Uashingtonit dhe Ankarasë. Më keq, rrënimi i vazhdueshëm i Sirisë vetëm fuqizon Asadin, milicitë e tij miq dhe partnerët e fuqishëm të biznesit, dhe Iranin në kurriz të sirianëve duke krijuar dhe fuqizuar rrjete të paligjshme të tregtisë dhe sigurisë që devijojnë fondet nga ndihma humanitare dhe përpjekjet për rindërtim.
Asnjë nga këto nuk mbështet mirëqenien e sirianëve. Në të vërtetë, faktet e forta në terren dëshmojnë se status quo-ja nuk është vetëm e paqëndrueshme, por edhe e dëmshme. Forcat e SHBA-së në SHKP nuk do të ndryshojnë qëndrimin e Asadit, por kanë rritur shanset për luftë me Iranin dhe për të forcuar forcat konservatore të vijës së ashpër në të dy vendet. Paralelisht, sanksionet pa angazhim të vërtetë diplomatik nuk do ta pengojnë Asadin dhe miqtë e tij nga përfitimi i luftës ose të luftojnë brutalisht kontrollin e vendit, por do t’i ushqejnë sirianët nga uria dhe do të ndikojnë negativisht në shërbimet mjekësore për fëmijët. Fatkeqësisht, Komiteti Kushtetues nuk do të prodhojë ndryshimin e imagjinuar me të drejtë në Siri, por i bleu kohë Asadit për të fituar zgjedhjet e rreme presidenciale në maj. Këto janë fakte, jo premtime të rreme, njoftime politikash të ndjeshme mirë, apo rrotullime të shtrembëruara që supozohet se marrin në konsideratë mesataren siriane ndaj interesave gjeopolitike perëndimore. Njohja e këtij vëzhgimi mund të ndihmojë Uashingtonin dhe komunitetin ndërkombëtar të operacionalizojnë atë që mund të arrijnë realisht në Siri, duke zbuluar rrugë alternative për ndryshim në forma më praktike që mbështesin popullin sirian – si përqendrimi tek të zhdukurit me forcë. Kjo është edhe moralisht e drejtë dhe brenda interesave të tyre duke pasur parasysh situatën në terren.
© Rruga Press