BE: Vetëm nëntë vende po performojnë mirë në riciklimin e mbetjeve bashkiake

Gjykata Europiane e Audituesve thotë se industria e brishtë e riciklimit, menaxhimi i dobët i financimeve dhe fondet e pamjaftueshme janë të gjitha pengesa kryesore.

Vetëm një pakicë shumë e vogël e vendeve të Bashkimit Europian janë në rrugë të mbarë për të përmbushur objektivat e bllokut për riciklimin e mbetjeve bashkiake, duke përfshirë ripërdorimin dhe riciklimin për mbetjet e ambalazheve si plastika, metalet dhe letra, sipas një raporti të publikuar të mërkurën nga Gjykata Europiane e Audituesve (ECA).

Austria, Belgjika, Çekia, Danimarka, Gjermania, Italia, Luksemburgu, Holanda dhe Sllovenia kryesojnë garën e riciklimit, të gjitha të pozicionuara për të arritur objektivin e reduktimit me 55% për mbetjet bashkiake dhe objektivin 65% për mbetjet e ambalazheve deri në vitin 2025, siç parashikohet në ligjin e BE-së.

Megjithëse rregullat e politikave të mbetjeve në BE kanë qenë në fuqi për 50 vitet e fundit, monitorimi i dobët dhe zbatimi mbeten një sfidë në të gjithë bllokun, me mbeturinat e familjeve, zyrave dhe dyqaneve që ende përbëjnë 27% të totalit të mbetjeve të gjeneruara në bllok. Shumë vende vazhdojnë të përdorin vendgrumbullimet për të djegur mbetjet e tyre.

Për më tepër, disa projekte të menaxhimit të mbetjeve të bashkëfinancuara nga BE-ja janë përballur me vonesa në zbatim dhe tejkalim kostosh, thanë audituesit e BE-së, duke vënë në dukje se në shtetet anëtare të audituara, Greqi, Poloni, Portugali dhe Rumani, progresi drejt menaxhimit efektiv të mbetjeve bashkiake ishte i ngadaltë.

Ndër pengesat ishin financimi publik i pamjaftueshëm, paaftësia për të zbatuar plotësisht skemat e kthimit të depozitave, rritja e taksës së vendgrumbullimit dhe aplikimi i një tarife për mbetjet bazuar në volumin ose peshën e mbetjeve të gjeneruara.

Mbetjet bashkiake klasifikohen sipas llojeve të ndryshme të materialeve, sipas ECA. Bazuar në të dhënat e mbledhura nga audituesit, bio-mbetjet, si mbeturinat e biodegradueshme të kopshteve dhe parqeve, si dhe letra apo kartoni, përbënin më shumë se gjysmën (55%) e totalit të mbetjeve bashkiake në vitin 2022. Plastika përbënte 10% dhe druri 8%.

Problemi i qëndrueshmërisë së riciklimit

Audituesit e BE-së kanë shprehur gjithashtu shqetësim për vështirësitë me të cilat përballen industritë e riciklimit në disa vende të BE-së për shkak të mungesës së kërkesës për produkte të ricikluara, veçanërisht plastika.

“Qarkullimi është një mundësues kyç për realizimin e objektivave të zhvillimit të qëndrueshëm të BE-së. Për të arritur këto objektiva, BE-ja duhet të krijojë kushtet e nevojshme për një industri të qëndrueshme riciklimi,” tha Stef Blok, anëtar i ECA përgjegjës për auditimin, duke shtuar se “pa një industri riciklimi dhe treg efektiv, objektivat e riciklimit janë në rrezik”.

Ricikluesit europianë të plastikës kanë paralajmëruar më herët se industria e tyre po përballet me një krizë për shkak të rritjes së kostove operative të shkaktuara nga çmimet e larta të energjisë. Ata ankohen për importe me kosto të ulët dhe të paverifikuara të plastikës së re dhe të ricikluar, si dhe për mungesë kërkese për furnizimet e prodhuara në BE nga të njëjtat materiale.

Një raport i mëparshëm i Agjencisë Europiane të Mjedisit mbështeti shqetësimet e ECA, duke vënë në dukje se zinxhirët e vlerës për plastikën janë të paqëndrueshëm, gjenerojnë emetime dhe rrisin mbetjet dhe ndotjen. Zgjidhja, sipas tyre, kërkon një ndryshim të plotë drejt një sistemi plastikash qarkullues dhe të qëndrueshëm.

Në Rumani dhe Poloni, operatorët e trajtimit të mbetjeve raportuan mungesë të objekteve të riciklimit që blejnë materialet, thanë auditorët e BE-së.

Ky nivel i ulët kërkese çon në çmime të ulëta dhe nënkupton që materialet e ricikluara duhet të transportohen në distanca më të gjata, duke gjeneruar emetime të lidhura me transportin. ECA përmendi një shembull të një operatori që shiti qelq në një impiant 590 km larg, ndërsa një tjetër shiti letër në një impiant mbi 570 km larg dhe alumin në një impiant mbi 910 km larg.

Komisioni do të forcojë monitorimin

Auditorët e BE-së vunë gjithashtu në dukje mungesën e praktikave të monitorimit, duke theksuar se për më shumë se 10 vjet, Komisioni Europian nuk ka kryer asnjë vizitë të verifikimit në vendet anëtare, edhe pse ai ndihmon për të mbështetur vendet e BE-së në përpjekjet e tyre të zbatimit.

Ata vunë në dukje gjithashtu se ekzekutivi i BE-së ka qenë “shumë i vonuar” në nisjen e procedurave të shkeljes kundër vendeve të BE-së që nuk arritën objektivat e riciklimit të vitit 2008, duke ndërmarrë veprime vetëm në korrik 2024.

“Ashtu si shtetet anëtare janë të detyruara të raportojnë të dhënat 18 muaj pas vitit referues (korrik 2022 për të dhënat e vitit 2020), Komisionit mori dy vjet për të nisur këto procedura kundër 17 shteteve anëtare,” thuhet në raportin e ECA.

Megjithatë, BE-ja ka miratuar masa në kuadër të legjislacionit të saj më të fundit për mbetjet e ambalazheve për të inkurajuar qytetarët dhe bizneset që të ripërdorin dhe riciklojnë.

Një skemë e kthimit të depozitave do të jetë e detyrueshme nga janari 2029 për formatet e caktuara të ambalazheve, dhe skemat e përgjegjësisë së zgjeruar të prodhuesit janë të detyrueshme për të gjitha ambalazhet që nga janari 2025.

Komisioni Europian do të njoftojë një Akt për Ekonominë Qarkulluese në vitin 2026, një mundësi për ekzekutivin e BE-së për të ofruar një rast biznesi për industrinë e riciklimit.

Rruga Press