Avancon vaksina kundër kancerit, si ndikoi Covid-19 në përshpejtimin e zbulimit befasues

Kanceri dhe tumoret janë shkaktari i humbjes së miliona jetëve në gjithë botën çdo vit. Megjithatë duket se shkenca është në rrugën e duhur për të gjetur “çelësin” që do të zbriste kancerin nga renditja e sëmundjeve më vdekjeprurëse.

Gjithçka nisi kur William Coley, një kirurg në Nju Jork, bëri një vëzhgim befasues në fund të shekullit 19.

Një nga pacientët e tij, i cili ishte shumë pranë vdekjes pasi ishte diagnostikuar me kancer në qafë, u shërua pasi mori një infeksion të rëndë bakterial të lëkurës. I intriguar, Coley u përpoq të përsëriste zbulimin, duke i injektuar pacientëve një koktej bakteresh të vrara për të bërë kancerin e tyre të pësonte regres. Këtë terapi mjeku e përdori në shumë pacientë, shumë prej tyre me rezultate pozitive.

Arsyetimi i Coley ishte se infeksioni mund të nxiste sistemin imunitar të luftojë kancerin. Kjo ide nuk do të pranohej gjerësisht nga shkencëtarët deri në vitet 1950. Sot ajo po nxit përpjekjet për të krijuar një gjeneratë të re të terapive të njohura si “vaksinat e kancerit” që synojnë të trajnojnë sistemin imunitar për të njohur tumoret dhe për të luftuar përhapjen e tyre. Tani janë duke u zhvilluar prova kundër kancereve që gjenden kudo, nga lëkura dhe vezoret deri te truri dhe mushkëritë. Pas gjysmë shekulli “rrugësh pa krye” dhe rezultatesh zhgënjyese, kanë filluar të dalin rezultate premtuese.

Kanceri mund të fillojë nga pothuajse çdo qelizë në trup. Sistemi imunitar zakonisht përpiqet të parandalojë përhapjen e tij duke monitoruar trupin për qeliza jonormale.

Qelizat e bardha të gjakut të njohura si qelizat T, për shembull, sulmojnë tumoret duke njohur proteinat e huaja të njohura si antigjene jo-vetë në sipërfaqet e tyre. Të ashtuquajturat qeliza vrasëse natyrore dhe makrofagët gjithashtu mund të identifikojnë dhe shkatërrojnë qelizat kancerogjene duke kërkuar për molekulat e panjohura që ato mbartin.

Nëse qelizat në një kancer evoluojnë për të shmangur sistemin imunitar, ato më pas mund të rriten, replikohen dhe përhapen nëpër trup. Megjithatë, kjo manovër e jashtme po u ofron onkologëve objektiva të rinj për barnat e tyre.

Kur shkencëtarët filluan për herë të parë të renditnin ADN-në e tumoreve, në vitin 2008, ata zbuluan se qelizat e kancerit përmbanin qindra, nëse jo mijëra, mutacione që i dallonin nga ato të shëndetshme.

Disa nga këto mutacione në ADN-në qelizore bëjnë që qelizat kancerogjene të prodhojnë proteina jonormale, të njohura si neoantigjene, të cilat mund vendosin në alarm sistemin imunitar.

Ideja prapa një vaksine kundër kancerit, pra, është që këto neoantigjene të futen drejtpërdrejt në trup, duke trajnuar kështu sistemin imunitar për të zbuluar çdo kancer që i bart ato si një trup të huaj, të gatshëm për t’u eliminuar.

Megjithëse duket e thjeshtë, ky proces është shumë i komplikuar.

Për të bërë një vaksinë të tillë, shkencëtarët fillimisht duhet të marrin një mostër të një tumori, të renditin gjenomet e tij dhe të gjejnë të gjitha mutacionet e tij gjenetike. Ky informacion analizohet për të parashikuar se cilët neoantigjenë ka të ngjarë të nxisin përgjigjen më të fortë imune nga trupi. Më pas mund të krijohet një vaksinë që do të nxisë sistemin imunitar të krijojë antitrupa kundër atyre proteinave specifike jonormale. Kjo bëhet duke futur një pjesë jetëshkurtër të informacionit gjenetik, të njohur si ARN, e cila, pasi injektohet, udhëzon qelizat e trupit të prodhojnë neoantigjenet. Përgjigja imune që do të nxitet, shpresohet të shënjestrojë dhe godasë tumorin origjinal.

Një gjë e tillë disa vite më parë shihej si absolutisht e pamundur.

Megjithatë përshpejtimi i vaksinës erdhi si pasojë e studimeve të bëra me vaksinën mRNA kundër Covid-19.
Vaksinat që u përdorën kundër Covid-19 bënë që trupi të ndërtonte një nga proteinat përbërëse të SARS-CoV-2, të cilën sistemi imunitar më pas e përdori për të krijuar antitrupa. Vaksinat e kancerit do të bënin diçka të ngjashme për proteinat që prodhojnë tumoret.

Janë publikuar disa rezultate të hershme premtuese. Një vaksinë e personalizuar e kancerit mRNA për melanomën (një lloj kanceri i lëkurës) e zhvilluar nga Moderna dhe Merck, dy firma farmaceutike amerikane, të njohura si mRNA-4157 (V940), së fundmi përfundoi provat e fazës 2 në pacientët të cilëve u janë hequr tumoret e avancuara me kirurgji. Tre vjet pas trajtimit, rreziku i përsëritjes së kancerit ose vdekjes kishte rënë me gati50 pëqqrind. Kjo është një gjetje premtuese për një provë të fazës 2, por një përgjigje përfundimtare mbi dobinë e vaksinës do të duhet të presë derisa të dihen rezultatet e provave të fazës së mëvonshme.

Shumë mendojnë se vaksina të tilla mund të jenë më efektive në kombinim me imunoterapitë e tjera – të cilat funksionojnë në mënyra të ndryshme për të përmirësuar ose modifikuar përgjigjen e sistemit imunitar ndaj kancerit.

“Ne po japim shumë nga këto vaksina kundër kancerit me imunoterapi për të provuar të përmirësojmë sistemin imunitar,” shpjegon Sarah Danson, një specialiste në kërkimin e fazës së hershme të kancerit në Institutin Kombëtar të Britanisë për Kërkimin e Shëndetit dhe Kujdesit.

Në të vërtetë, mRNA-4157 (V940) u dha së bashku me standardin aktual të kujdesit, i cili përfshin një formë tjetër të imunoterapisë, një ilaç i njohur si Keytruda (pembrolizumab).

Moderna dhe Merck njoftuan në qershor 2024 se kishin filluar studime të mëtejshme të mRNA-4157 (V940) në pacientët me kanceri i mushkërive me qeliza jo të vogla, karcinoma e qelizave renale (një lloj kanceri i veshkave), karcinoma uroteliale (një kancer i traktit urinar) dhe kanceri i qelizave skuamoze të lëkurës (një lloj kanceri i lëkurës) për të testuar efektivitetin e tij kundër tumoreve të ndryshëm. Firmat BioNtech dhe Genentech po vlerësojnë gjithashtu vaksinat e personalizuara në një sërë kanceresh. Tashmë ka një aluzion në të dhënat se vaksina e tyre, e njohur si cevumeran autogjen, mund të zvogëlojë rrezikun e kancerit të pankreasit pas operacionit.

Glioblastoma – kanceri më i zakonshëm i trurit dhe për të cilin nuk ekzistojnë trajtime të dobishme – po synohet gjithashtu. Në punën e akademikëve në Universitetin e Floridës, një vaksinë kanceri e bazuar në mRNA, e testuar në vetëm katër persona, dha prova se vaksina kishte shkaktuar një përgjigje të fortë imune ndaj tumorit. Testete zhvilluara mbi qenushët me tumore në tru kanë qenë gjithashtu premtuese: ata jetuan një mesatare prej 139 ditësh pas trajtimit, krahasuar me 30-60 ditët më tipike që priten zakonisht. Këto rezultate te njerëzit dhe qentë sugjerojnë gjithashtu se një vaksinë e personalizuar mund të shkaktojë një përgjigje imune në një tumor – atë që sistemi imunitar zakonisht nuk e njeh ose nuk e lufton.

Shpresa është që vaksinat e kancerit do të avancojnë deri në pikën ku ato reduktojnë nevojën për trajtime më invazive si kimioterapia ose kirurgjia. Për Dr. Danson, është madje e mundur që vaksinat terapeutike të kancerit një ditë mund të përdoren për parandalim – me vaksina kundër neoantigjeneve të zakonshme në kancere të ndryshme që u jepen atyre që janë më në rrezik për t’i zhvilluar ato. Në tetor 2024, shkencëtarëve në Universitetin e Oksfordit iu dha financimi për të krijuar një vaksinë parandaluese të kancerittë vezoreve, e cila synon të njohë dhe të sulmojë fazat më të hershme të këtij kanceri.

Megjithatë nuk pritet që gjithccka të jetë e lehtë.

Vaksinat e personalizuara të kancerit janë të komplikuara dhe të shtrenjta për t’u bërë. Krijimi i vaksinave kundër kancerit, siç është vaksina kundër kancerit ovarian, mund të ndihmojë. Një shembull tjetër -është kandidati për vaksinën mRNA të BioNtech për kancerin e mushkërive me qeliza jo të vogla.
Ende pyetje të rëndësishme shkencore mbeten pa përgjigje. Elad Sharon, drejtor klinik në Institutin e Kancerit Dana-Farber në Boston, shprehet se mbetet e paqartë pse sistemi imunitar do të anashkalojë një neoantigjen nëse ai prodhohet nga një tumor, por do të hidhet në veprim kur trupit do t’i prezantohet me anë të një vaksine.
Firmat farmaceutike gjithashtu duhet të vlerësojnë me rigorozitet teknikat e zgjedhjes së neoantigjenit, për të siguruar zgjedhjen e kandidatëve më të mirë. /The Economist/

Rruga Press