Aferat më të mëdha korruptive në Kosovën e pasluftës

Nga: Lirim Gashi

Aferat më të mëdha korruptive në historinë e Kosovës janë të lidhura ngushtë me periudhën pasluftës dhe përfshijnë figura të larta politike, parti të fuqishme dhe institucione publike e ndërkombëtare. Ja disa nga rastet më të përfolura dhe më domethënëse:

1. Rasti i KEK-ut (Korporata Energjetike e Kosovës) – kontratat e dyshimta me ContourGlobal dhe privatizimet

Përshkrimi: Për vite me radhë KEK-u ishte vatër e kontratave të dyshimta, ku tenderët jepeshin në mënyrë jo transparente. Projekti i “Kosova e Re” me kompaninë amerikane ContourGlobal, përmes një kontrate shumë të dëmshme për shtetin, u kundërshtua nga shumë organizata vendore e ndërkombëtare.

Të përfshirë: Ish-kryeministra si Hashim Thaçi, Isa Mustafa, zyrtarë të lartë të KEK-ut, dhe figura ndërkombëtare të përfshira në promovimin e projektit.

Pasojë: Humbje potenciale e qindra miliona eurove për shtetin. Projekti u anulua më vonë nga qeveria Kurti.

2. Rasti “Pronto” – Bisedat e përgjuara të pushtetit dhe nepotizmi në PDK

Përshkrimi: Afera doli nga publikimi i bisedave telefonike të zyrtarëve të lartë të PDK-së, përfshirë Kadri Veselin, Sami Lushtakun, Hashim Thaçin, Zenun Pajazitin, e të tjerë. Flitej për emërime partiake, nepotizëm, përçmim ndaj qytetarëve dhe kapje të shtetit.

Të përfshirë: Udhëheqja e Partisë Demokratike të Kosovës (PDK).

Pasojë: Nuk pati ndjekje të duhur penale. Prokuroria e shtetit u kritikua për pasivitet.

3. Rasti i Ministrisë së Shëndetësisë – Tenderët dhe barnat

Përshkrimi: Ish-ministra të shëndetësisë dhe zyrtarë të Agjencisë Qendrore të Prokurimit janë përfshirë në dhënien e tenderëve të fryrë për furnizim me barna, ku shpesh bliheshin barna të skaduara apo me çmime të shumëfishuara.

Të përfshirë: Ish-ministrat Ferid Agani, Armend Zemaj, Uran Ismaili janë përmendur në raportime mediatike, me hetime të ndryshme për tenderë.

Pasojë: Humbje financiare dhe dëm për pacientët. Proceset gjyqësore të ngadalta ose të ndërprera.

4. Rasti i “Devollëve” – Monopolet energjetike dhe telekomunikacioni

Përshkrimi: Vëllezërit Blerim dhe Shkëlqim Devolli janë akuzuar për përfitime të mëdha nga tenderë publikë, monopole në tregje kyçe si ajo e qumështit, energjisë dhe telekomunikacionit. Kompania “Kujtesa” dhe më vonë “KEDS” (e lidhur me Devollët) u përmendën për lidhje me pushtetin dhe favorizim.

Të përfshirë: Lidhje të ngushta me zyrtarë të lartë të PDK-së, LDK-së, e AKR-së.

Pasojë: Kontroll ekonomik dhe ndikim politik përmes parasë.

5. Privatizimi i PTK-së dhe aferat në Telekomin e Kosovës

Përshkrimi: Telekomi i Kosovës (PTK) është shkatërruar përmes kontratave të dëmshme, si ajo me “Z-Mobile”, që i shkaktoi humbje miliona euro. U tentua disa herë shitja e tij në mënyrë të dyshimtë.

Të përfshirë: Zyrtarë të Qeverisë, Bordet e PTK-së, lidhje me kompaninë Devolli Group.

Pasojë: Telekomi pothuajse u shkatërrua ekonomikisht.

6. Rasti “Stenta” dhe “Subvencionet në Bujqësi”

Përshkrimi: Mjekë të njohur dhe zyrtarë të Ministrisë së Bujqësisë u përfshinë në skema mashtruese – në shëndetësi për operacione të panevojshme të zemrës, ndërsa në bujqësi për ndarje të subvencioneve për ferma fiktive.

Të përfshirë: Zyrtarë të institucioneve shëndetësore dhe bujqësore.

Pasojë: Dëmtim i fondeve publike dhe rrezikim i jetëve të pacientëve.

7. Rasti “Veteranët e Rrejshëm”

Përshkrimi: Mijëra qytetarë janë futur në lista të veteranëve të UÇK-së pa meritë, duke marrë përfitime financiare që i përkisnin luftëtarëve të vërtetë.

Të përfshirë: Komisioni për verifikim i drejtuar nga zyrtarë të PDK-së dhe AAK-së.

Pasojë: Rreth 100 milionë euro dëm vjetor për buxhetin.

8. Rasti i Gjykatës Kushtetuese dhe Komprometimi i Drejtësisë

Përshkrimi: Emërimi politik i anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese, përfshirë rastin e Arta Rama-Hajrizi dhe Enver Hasani, është kritikuar për ndikim të drejtpërdrejtë të partive në vendimet kushtetuese.

Të përfshirë: PDK, LDK, AAK.

Pasojë: Legjitimiteti i Kushtetutës u vë në dyshim për shkak të qasjes mafioze të krerëve të Pdk-Ldk-AAK ndaj shtetit të së drejtës.

Hashim Thaçi dhe Isa Mustafa, dy nga figurat më të rëndësishme politike në Kosovë pas shpalljes së pavarësisë, shpesh janë akuzuar për lidhje të dyshimta me biznese të mëdha gjatë kohës sa ishin në pushtet, veçanërisht gjatë bashkëqeverisjes së tyre (2014–2017), kur Thaçi ishte zëvendëskryeministër dhe ministër i jashtëm, dhe më pas president, ndërsa Mustafa ishte kryeministër. Edhe pse shumë nga këto akuza janë bërë nga mediat, analistët dhe opozita, pak raste kanë përfunduar me hetime të thelluara apo ndëshkime konkrete.

Sipas raportimeve të shumta në media dhe analizave të publikuara gjatë viteve, disa nga fushat dhe bizneset për të cilat thuhet se janë ndarë mes grupeve të afërta me PDK-në (nën drejtimin e Thaçit) dhe LDK-në (nën drejtimin e Mustafës) përfshijnë:

1. Tenderët publikë dhe kompanitë ndërtimore

Kompanitë e ndërtimit kanë qenë përfitueset më të mëdha nga kontratat shtetërore, veçanërisht për rrugë, shkolla, spitale e infrastrukturë tjetër.

Thuhet se tenderët ndaheshin në mënyrë të balancuar mes njerëzve të afërt me PDK-në dhe LDK-në në baza rajonale: Prizreni, Ferizaj, Drenica (nën ndikimin e PDK-së), kundrejt Pejës, Gjilanit, dhe Prishtinës (nën ndikimin e LDK-së).

2. Postet drejtuese në ndërmarrjet publike

Ndërmarrjet si KEK, Posta, Telekomi, Infrakos, Trainkos, e të tjera u ndanë ndërmjet partive për qëllime punësimi dhe kontrolli financiar.

PDK-ja zakonisht mbante ndërmarrjet më fitimprurëse si KEK dhe Telekomi, ndërsa LDK-së i mbetnin ndërmarrje më pak të fuqishme ekonomikisht, por me ndikim politik lokal.

3. Banka Ekonomike dhe bizneset financiare

Ka pasur spekulime për ndikim të drejtpërdrejtë të njerëzve të PDK-së në Bankën Ekonomike dhe disa institucione mikrofinanciare, ku pozitat menaxheriale janë përdorur për të ushtruar ndikim mbi kredi, investime dhe shpërblime për të afërm politikë.

4. Importi dhe tregtia me derivate, ilaçe dhe ushqim

Tregtia me derivate të naftës dhe barnat janë tregje të mëdha në Kosovë. Ka pasur akuza të shumta për lidhje të familjarëve dhe bashkëpunëtorëve të Thaçit dhe Mustafës me kompani që kanë fituar të drejtën për import apo shpërndarje të këtyre produkteve me favore nga autoritetet shtetërore.

5. Privatizimi i tokave dhe ndërmarrjeve

Agjencia Kosovare e Privatizimit është përmendur shpesh si mjet për t’i shpërblyer të afërmit e partive përmes shitjes së tokave apo ndërmarrjeve publike me çmime të ulëta ose në mënyrë jo-transparente.

Hemoglobina Mafioze e Makinave: Kur Gomat Ecin me Gjak dhe Politika me Benzinë të Pisët

Në Kosovën e pasluftës, ku çdo metër asfalt është ndërtuar mbi një mal premtimesh dhe krimesh të pashkruara, ndodhi një fenomen biologjik i ri: hemoglobina e makinave.

Jo, nuk është ndonjë mutacion laboratorik. Është thjesht metafora më e saktë për rrjetin mafioz që pomponte para, ndikim dhe frikë në sistemin qarkullues të veturave, targave, sigurimeve, regjistrimeve dhe koncesioneve.

Në qendër të këtij sistemi të sofistikuar — si në çdo organizëm që mbijeton duke gërryer trupin ku jeton — qëndronte një emër i vjetër, por gjithnjë në formë:

Gani Thaçi, vëllai i ish-presidentit.

Ai nuk ka pasur nevojë të shpikë gjë të re. Ka marrë një sistem të kalbur, i ka hedhur një ombrellë “ligjore”, e ka mbuluar me një batanije partiake dhe ka filluar transfuzionin: paratë nga qytetarët drejt xhepave të përjetshëm.

Makinat në Kosovë nuk janë më mjete transporti. Janë kartela shëndetësore të një pacienti të sëmurë kronik, ku çdo kontroll teknik është pagesë për një shërim të rremë, çdo ndërrim pronësie është një akt kirurgjik i shtrenjtë, dhe çdo targë është një pasaportë që të identifikon si “gjakdhënës”.

Po si funksionon ky sistem?

Importuesit e makinave nuk janë thjesht biznesmenë. Janë pjesë e strukturës. Marrin makinat e vjetra të Evropës, i lyejnë me ngjyrat e patriotizmit dhe ua shesin qytetarëve me çmimin e gjakut.

Kontrollet teknike janë bërë kishe ku besimtari detyrohet të paguajë për mëkatet që s’i ka bërë. Nëse makina është në rregull – mirë. Nëse s’është – edhe më mirë. Ka vend për ryshfet.

Zyret për regjistrim janë bunkerë burokracie ku emri Gani Thaçi përmendet më shpesh se Kushtetuta.

Policët rrugorë janë organet që zbatojnë “ligjin e mafies” – ndalin qytetarët, kontrollojnë gjithçka përveç korrupsionit që iu kalon përpara syve.

Në këtë sistem, nuk je më qytetar – je hemoglobinë në një trup të sëmurë, je pjesë e një qarkullimi që nuk çon drejt progresit, por drejt anemisë shoqërore. Dhe ironia më e madhe? Shumë nga këta që mbajnë këtë sistem gjallë, flasin për rend, ligj dhe zhvillim, ndërsa mbushin garazhet me Range Rover dhe deklaratat me zero të ardhura.

Ky është sistemi i Gani Thaçit, një sistem që nuk ka nevojë për votë — sepse kontrollon levat e jetës së përditshme, jo përmes ideve, por përmes monopoleve, frikës dhe ndëshkimit të heshtur.

Isa Mustafa, ish-kryeministër i Kosovës dhe një nga figurat kryesore të Lidhjes Demokratike të Kosovës (LDK), është përballur ndër vite me kritika të shumta për politikat e tij ekonomike dhe proceset e privatizimit, përfshirë edhe akuzat për përpjekje për “privatizim të doganave”.

Çfarë nënkuptohet me “privatizimi i doganave”?

Në diskursin politik dhe publik të Kosovës, “privatizimi i doganave” nuk ka ndodhur zyrtarisht në kuptimin e plotë të fjalës, por kjo shprehje përdoret për të përshkruar tentativat për t’ia dhënë funksione jetike të Doganës së Kosovës kompanive private ose për të dobësuar kontrollin shtetëror mbi këtë institucion strategjik.

Akuzat ndaj Isa Mustafës

1. Kontrata me kompaninë “Crown Agents”:

Në vitin 2013-2014, gjatë kohës kur Isa Mustafa ishte në qeveri si partner politik, u nënshkrua një marrëveshje me kompaninë britanike “Crown Agents”, për konsulencë në përmirësimin e Doganës dhe Administratës Tatimore.

Kontrata kishte vlerë milionëshe dhe u justifikua si “ndihmë teknike për të rritur mbledhjen e të hyrave dhe për të luftuar korrupsionin”.

Megjithatë, shumë zëra në opozitë dhe në shoqërinë civile e panë këtë si formë të privatizimit të funksioneve të doganave, pasi Crown Agents kishte qasje të drejtpërdrejtë në sistemet e doganave dhe vendimmarrje në operacione të ndjeshme.

2. Pasiguri në transparencë dhe efektivitet:

Raportet e brendshme dhe të auditimit kanë ngritur dyshime për ndikimin real të kësaj kompanie në përmirësimin e të hyrave apo në luftimin e korrupsionit.

Ndërkohë, pagat e këshilltarëve të huaj ishin marramendëse, shpesh më të larta se të vetë zyrtarëve të lartë të Kosovës.

3. Kritika për nëpërkëmbje të sovranitetit institucional:

Ekspertë të ekonomisë dhe opozitarë e kanë kritikuar këtë lëvizje si një dorëzim i funksioneve të shtetit, duke e cilësuar si hap të rrezikshëm drejt “kolonializimit institucional”.

Vlerësimi politik dhe pasojat

Isa Mustafa dhe LDK-ja, në vend që të investonin në ndërtimin e kapaciteteve të brendshme, zgjodhën një zgjidhje të jashtme që u perceptua si e korruptuar dhe joefektive.

Ky model minoi besimin publik në institucionet financiare dhe tregoi një tendencë për të shmangur përgjegjësinë politike nëpërmjet outsourcing-ut.

Në retrospektivë, shumë analistë e kanë përmendur këtë rast si simbol të keqqeverisjes ekonomike dhe cenimit të sovranitetit fiskal të Kosovës.

Rruga Press