Analistët: Në Bosnje të ndërmerren aksione urgjente për të parandaluar shkëputjen
“Aksion agresiv diplomatik dhe përgatitja për mbrojtje janë nevoja urgjente për të adresuar kërcënimet e shkëputjes nga presidenti serb i Bosnjës, Milorad Dodik”, thonë analistët për Al Jazeera.
Dodik, anëtari serb i presidencës trepalëshe të Bosnjës, nxiti krizën më të madhe politike dhe të sigurisë në vend në 26 vjet me njoftimin e tij në tetor se entiteti i Republikës Srpska do të tërhiqet nga institucionet kryesore shtetërore – përfshirë forcat e armatosura – dhe do të krijojë “organe vetëm serbe” në vendin e saj, në kundërshtim me marrëveshjen e paqes të Dejtonit.
Marrëveshja e Dejtonit e ndërmjetësuar nga ShBA, e nënshkruar në dhjetor 1995 në Paris, i dha fund zyrtarisht luftës në Bosnje, por e ndau vendin në dy entitete administrative: entitetin e drejtuar nga serbët Republika Srpska dhe entitetin e Federatës së dominuar nga Boshnjako-Kroatët.
Dodik prej vitesh ka kërcënuar se Republika Srpska do të shkëputet dhe do t’i bashkohet Serbisë, por përpjekja e tij e fundit për të formuar një ushtri të veçantë serbe ka alarmuar veçanërisht publikun.
Ishte ushtria e Republikës Srpska ajo që kreu krime lufte kundër popullatës joserbe gjatë konfliktit të armatosur ndërkombëtar në fillim të viteve 1990.
Dodik, i cili mohon hapur gjenocidin e Srebrenicës, njoftoi masën e tij pas vendimit të ish-përfaqësuesit të lartë Valentin Inzko në korrik për të ndaluar mohimin e gjenocidit dhe krimet e vërtetuara të luftës – si dhe glorifikimin e kriminelëve të luftës.
Përfaqësuesit serbë u përgjigjën duke bojkotuar institucionet qendrore.
Ndërsa Dodik këmbëngul se masa nuk do të çojë në një luftë tjetër, shumë mendojnë ndryshe.
Në një raport të dorëzuar në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara (KSOKB) në fillim të këtij muaji, Përfaqësuesi i Lartë i Bosnjës, Christian Schmidt, i cili mbikëqyr zbatimin e marrëveshjeve të Dejtonit, i quajti veprimet e Dodik “të barabarta me shkëputjen pa e shpallur atë”.
Ai tha se “perspektivat e ndarjes dhe konfliktit të mëtejshëm janë shumë reale” nëse komuniteti ndërkombëtar nuk ndërhyn dhe nuk ndërmerr veprime.
Por komuniteti ndërkombëtar – si Bashkimi Evropian, i cili mori përgjegjësinë nga NATO në 2004 për të garantuar paqen dhe sigurinë në Bosnje – mezi ka reaguar, përveç lëshimit të deklaratave dërrmuese për shtyp.
Ismail Cidic, kreu i Qendrës së Avokimit Boshnjak me bazë në Sarajevë, i tha Al Jazeera-s se “fjalët boshe vetëm e inkurajojnë Dodikun dhe regjimin e tij që të vazhdojnë me lëvizjet e tyre shkëputëse.
“Vija e kuqe po shkon poshtë gjatë gjithë kohës. Ajo që ishte e paimagjinueshme për të thënë e lëre më ta bënte askush në vitin 2005, sot është krejtësisht normale. Me fjalë të tjera, Dodik po i bën të gjitha këto sepse e kupton që komuniteti ndërkombëtar nuk do të reagojë siç duhet”, tha Cidic.
Sanksionet
Të martën, mediat boshnjake raportuan se sekretari amerikan i shtetit Antony Blinken po shqyrton zgjerimin e sanksioneve; Dodik ka qenë në listën e zezë të ShBA-së që nga viti 2017 për pengimin e marrëveshjeve të Dejtonit.
“Lëvizjet për t’u tërhequr në mënyrë të njëanshme nga institucionet e nivelit shtetëror ose për të destabilizuar Marrëveshjet e Paqes të Dejtonit do të përballen me veprimet e duhura, duke përfshirë marrjen në konsideratë të sanksioneve,” shkroi Blinken në një letër drejtuar tre presidentëve.
Por Cidic tha se sanksionet shtesë të ShBA-së nuk do të kishin shumë efekt pasi shumica dërrmuese e bizneseve të Dodik, të cilat ai i zotëron me një partner, janë të lidhura qoftë me tregjet evropiane apo ruse.
“Nëse Shtetet e Bashkuara duan të kenë një ndikim më të fortë me çdo lloj sanksioni, ata do të duhet të marrin BE-në në bord,” tha Cidic.
BE-ja nuk doli në favor të sanksioneve të hënën gjatë takimit të Këshillit të Punëve të Jashtme të BE-së në Bruksel.
Ministri i Jashtëm gjerman Heiko Maas kishte bërë thirrje për sanksione ndaj Dodik, por të vetmet vende në favor thuhet se ishin Holanda, Luksemburgu, Belgjika dhe Republika Çeke.
Hungaria kundërshtoi ashpër, ndërsa përfaqësuesit e mbetur të BE-së nuk kishin një qëndrim të qartë.
Kurt Bassuener, bashkëpunëtor i lartë në Këshillin e Politikave të Demokratizimit, një institut me qendër në Berlin, i tha Al Jazeera se askush në të dyja anët e Atlantikut nuk dëshiron të trajtojë krizën e Bosnjës në mënyrë adekuate, sepse “askush nuk dëshiron të pranojë se sa e gabuar ka shkuar politika. për 15 vjet”, duke iu referuar idesë se zgjerimi i BE-së “do t’i nxisë politikanët të sillen si demokratë të përgjegjshëm dhe të përgjegjshëm”.
“Të ndryshosh politikën tënde tani do të thotë të pranosh se e ke [ngatërruar] atë për një kohë të gjatë, që është e vërteta.”
Bosnja ka qenë një “kandidat i mundshëm” për anëtarësim në BE që nga viti 2003.
Gjatë samitit BE-Ballkani Perëndimor muajin e kaluar, anëtarët të frikësuar nga migrimi e bënë të qartë se ajo nuk do t’i bashkohet bllokut së shpejti.
Analistët thonë se ndërsa BE-ja është turpëruar, Rusia do të vazhdojë të mbushë hapësirën gjeopolitike – siç ka bërë për disa kohë.
Rusia
Përkrahësit e Dodik dhe politikës së tij, Rusia dhe Kina kanë kërkuar prej kohësh mbylljen e Zyrës së Përfaqësuesit të Lartë (OHR).
Në KS të OKB-së këtë muaj, për herë të parë, Përfaqësuesi i Lartë i Bosnjës nuk mundi të informonte këshillin.
Christian Schmidt u bllokua nga Moska, e cila kishte kërcënuar të bllokonte rinovimin e EUFOR-it, forcës paqeruajtëse të BE-së prej 700 trupash. Në vend të kësaj, zyra e Schmidt dërgoi raportin e tij në KS të OKB-së.
KS i OKB-së votoi për të zgjatur EUFOR-in në Bosnje edhe për një vit, por vetëm pasi – siç kërkohej nga Moska – u hoqën referencat për OHR, për të fituar miratimin nga Rusia dhe Kina.
Për Majda Ruge, bashkëpunëtore e lartë në Këshillin Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë me qendër në Berlin, ngjarja ishte një moment vendimtar për Bosnjën pas-Dayton.
“Përfaqësuesi i Lartë duhet të paraqesë një plan për zgjidhjen e krizës dhe Shtetet e Bashkuara, Shtetet Anëtare të BE-së duhet ta mbështesin plotësisht atë në zbatimin e këtij plani”, tha Ruge për Al Jazeera.
“Gjëja e rëndësishme këtu nuk është të dorëzohemi para taktikave të prerjes së sallamit të Dodik, por t’i përgjigjemi çdo përshkallëzimi me kërcënim të besueshëm të dënimeve – sanksione, ngrirje të aseteve, ndalime udhëtimi.”
Cidiç tha se Rusia ka krijuar lidhje dhe ndikim të fortë brenda qeverive të BE-së.
“Përndryshe, si të shpjegohen, për shembull, lëshimet dhe qetësimet e shumta të Merkelit ndaj Rusisë?” pyeti Cidic.
Siguria
Për Ministren e Punëve të Jashtme të Bosnjës, Bisera Turkovic, është e rëndësishme që Bosnja të anëtarësohet në NATO sa më shpejt që të jetë e mundur për të garantuar paqen dhe sigurinë.
Provat kanë treguar gjithashtu se Rusia ka minuar stabilitetin e Bosnjës në një përpjekje për ta mbajtur vendin jashtë NATO-s, pas përpjekjeve për të mbjellë përçarje në Maqedoninë e Veriut dhe një përpjekje për grusht shteti në Mal të Zi në vitet e fundit.
Në mars, ambasada ruse në Sarajevë paralajmëroi se nëse Bosnja hap drejt anëtarësimit në NATO, “vendi ynë do të duhet të reagojë ndaj këtij akti armiqësor”.
Bosnja, Serbia dhe Kosova janë të vetmet shtete në Ballkanin Perëndimor që nuk janë anëtarësuar në NATO.
Serbia – një aleate ruse – dhe Republika Srpska mbeten kundër një lëvizjeje të tillë. Mali i Zi u bë anëtar në vitin 2017 dhe Maqedonia e Veriut u bashkua vitin e kaluar.
Bosnja është pjesë e Planit të Veprimit të Anëtarësimit të NATO-s, një program për vendet që dëshirojnë të bashkohen me aleancën ushtarake perëndimore.
“Ne jemi gati të dërgojmë ANP-në (Programin Vjetor Kombëtar) më të fundit sapo të shohim fundin e kësaj bllokade të paligjshme të Këshillit të Ministrave,” tha Turkovic për Al Jazeera.
“Pra, ne jemi në rrugën drejt NATO-s, por kemi nevojë për mbështetje dhe dinamika të reja nga të dyja palët për shkak të ndikimit më të dukshëm të lojtarëve të tjerë gjeopolitikë në rajon. Do të sillte më shumë siguri dhe stabilitet.” Bassuener tha se Schmidt e bëri të qartë në raportin e tij të KS të OKB-së se kriza që po shpaloset në Bosnje është një çështje sigurie, jo vetëm një çështje politike. Si i tillë, EUFOR duhet të përforcohet në Bosnje.
Aktualisht ka 660 trupa, ndërsa 5000 nevojiten për të përmbushur rolin parandalues, sipas studimit të tyre të sigurisë nga viti 2011.
Ai shtoi se trupat duhet të vendosen në Brcko, një qytet strategjik i vendosur në Bosnjën veriore në kufi me Kroacinë, që ndan perëndimin e Republikës Srpska nga lindja e saj.
Për Cidic, politikanët pro-boshnjakë duhet të përgatisin skenarë mbrojtës që përfshijnë forcat policore dhe ata duhet të nxisin aksion diplomatik agresiv në mbarë botën.
Një pjesë e arsyes pse komuniteti ndërkombëtar ka reaguar në mënyrë pasive është se nuk ka pasur “asnjë përgjigje domethënëse ndaj veprimeve të Dodik nga pala pro-boshnjake”, tha Cidic.
“Unë garantoj se OHR, BE, SHBA dhe të tjerët do të reagojnë brenda pak minutash në rast se pala pro-boshnjake bën lëvizjet e tyre në terren, veçanërisht nëse kjo përfshin pozicionimin strategjik të policisë dhe forcave rezervë. Përvoja jonë nga vitet 1990 na e thotë këtë”, tha Cidic./apost/