Patronazhistët rusë në Moldavi

Çantat me para, blerja e votave… Ndërhyrja ruse në titujt kryesorë 

Natalia Zaharescu, së bashku me kolegen e saj Mariuta Nistor, depërtuan në rrjetin rus që pagoi mijëra votues. Hetimi i tij kontribuoi në suksesin këtë vjeshtë të pro-evropianëve në referendum dhe zgjedhjet presidenciale. 

Nga Nelly Didelot 

Nga qershori deri në nëntor, Natalia Zaharescu bëri një jetë të dyfishtë. Si gazetare investigative por dhe e infiltruar si aktiviste në rrjetin e ndikimit rus në Moldavi. Atje, e kamufluar pas syzeve pa skelet dhe pyetjeve të rreme naive, ajo ishte Irina Zahar. Me durim, ajo dokumentoi përpjekjet e bëra nga rrjeti i oligarkut Ilan Shor, ithtarit të Moskës në Moldavi, për dështimin e referendumit që e fut Moldavinë në trajektoren evropiane, më pas për të rrëzuar presidenten pro-perëndimore, Maia Sandu. U infiltrua në një seksion tjetër, të të njëjtit rrjet për tre muaj, edhe Mariuta Nistor, kolegia e saj nga Ziarul de Garda, gazeta kryesore investigative moldave. Hetimet e tyre, u publikuan me një javë distancë, tronditën të gjithë vendin pak para raundit të parë të zgjedhjeve presidenciale, më 20 tetor.

Gjatë këtyre muajve të fshehtë, Natalia Zaharescu bënte gazetari si nëpër filma. Nën pamjen e saj si naine dhe jo shumë e informuar, ajo pa gjithçka dhe mbi të gjitha filmoi gjithçka me kamerë të fshehtë. Rekrutimi i “aktivistëve”, “bonusi” monetar i të cilëve llogaritet sipas numrit të “simpatizantëve” të sjellë në votime në këmbim të pagesës, zarfet të parave të gatshme të shpërndara për pjesëmarrje në një takim elektoral, udhëzimet nga Moska në prag të votimit për të caktuar kandidatin që duhet të zgjidhet… Gjithçka u regjistrua. Është bërë e pamundur të mohohet ndërhyrja ruse në zgjedhje. 

“Vjedhja e shekullit”

Njeriu kyç në sistem është Ilan Shor, i cili ka qenë në listën e njerëzve të shënjestruar nga sanksionet dyvjeçare amerikane për të penguar “fushatat [ruse] të ndikimit keqdashës në Moldavi”. Në Rusi, shërbimet e inteligjencës thjesht e quajnë atë “I riu”. Në moshën 37-vjeçare, Ilan Shor tashmë ka një karrierë të shkëlqyer pas tij. Në vitin 2014 ai kreu “vjedhjen e shekullit”, përvetësimin e një miliardë dollarësh nga arkat e tre bankave kombëtare. Shuma, e paguar nga shteti, përfaqëson atëherë 12% të PBB-së së Moldavisë. As gjyqi, as dënimi, as edhe ikja e tij në Izrael e më pas në Rusi për të shmangur burgun nuk e penguan atë që të zgjidhej kryetar bashkie i qytetit moldav të Orheit në 2015, pastaj deputet në 2019. Për disa vite, partia e tij (e cila që atëherë është e ndaluar) po eksperimenton në rajon metodën: një përzierje e populizmit, ndihmës sociale dhe propagandës pro-ruse. Që nga shpërthimi i luftës në Ukrainë, roli i saj dhe lidhjet me Kremlinin janë bërë gjithnjë e më të rëndësishme.

“Ne kishim indikacione se grupet e lidhura me Shor ishin organizuar të paktën që nga viti 2022. Gjithashtu dyshonim se financoheshin nga jashtë. Kuptuam se qëllimi i tyre po bëhej vërtet i rëndësishëm. Ne duhej të hetonim”, thotë Natalia Zaharescu nga zyrat e vogla të Ziarul de Garda, ku punojnë rreth njëzet kolegë të saj. Gazeta e përjavshme e pavarur e themeluar në vitin 2004, e cila e ka kthyer hetimin në markë të saj, ka qenë prej kohësh e interesuar për marifetet e Ilan Shor. Në vitin 2022, Natalia Zaharescu dhe tre kolegë të saj kaluan brenda një pasditeje demonstrate, kundër rritjes së çmimeve të energjisë, në mbështetëse të oligarkut. Ata u kthyen me prova se demonstruesit ishin paguar nga partia e tij. “Skemat e Shorit janë të koordinuara nga Rusia, një shtet i huaj dhe një shtet agresor. I paguan njerëzit për të bërë propagandë, i thërret për t’u thënë se çfarë të votojnë. Është një kërcënim real për demokracinë”, shpjegon gazetarja. Në fundjavën e raundit të parë të zgjedhjeve presidenciale, ajo mori tri herë udhëzime për votim. Midis dy raundeve, një burrë e thirri drejtpërdrejt nga Moska, “në emër të Ilan Shor”, për t’i thënë që të votonte kundër Maia Sandu.

Infiltrimi i saj në rrjet nuk ishte shumë i vështirë. Duke shkuar në protestat e organizuara nga figura të lidhura me Shor, Natalia Zaharescu u rekrutua shpejt si “aktiviste” për një grup lokal të rrjetit. Makina e ndikimit është e vendosur mirë. Grupet lokale korrespondojnë me njësitë elektorale, gjë që u mundëson drejtuesve të rrjetit të verifikojnë se “të mbrojturit” e tyre me të vërtetë po vijnë për të votuar në ditën D. Prandaj, gazetarja u bë anëtare aktive e “sektorit 20”, ku numërohen 39 aktivistë në lagjen Botanika të Kishinaut, ku edhe banon. 

Qindra mijëra euro

Ajo është përgjegjëse për gjetjen e “simpatizantëve” dhe regjistrimin e tyre, me të dhënat e identitetit, në një chatbot në Telegram. Për të vërtetuar vullnetin e saj të mirë, ajo rekruton shpejt dikë: kryeredaktorin e saj, Victor Mosneag. Edhe ky regjistrohet me emër të rremë falë një fotografie të sajuar në kartën e tij të identitetit. “Kur shkoja në mbledhje apo takime, vija syze dhe lloje të tjera veshjesh. Por ata nuk ishin shumë të interesuar për jetën time. Vetëm një grua më pyeti një herë se çfarë bëja si punë. Thashë se punoja në një bibliotekë”, thotë ajo. Gazetarja as që e ka nevojë të shtiret me ndjenja pro-ruse. Gjatë takimeve flasim vetëm për organizimin dhe pagesat. Gjatë infiltrimit të saj, Natalia Zaharescu u ndesh kryesisht me pensionistë, “pak nostalgjikë për BRSS, por mbi të gjitha të motivuar nga paratë”. Në çdo demonstrim, gratë në grupin e saj pozojnë solemnisht dhe fotografohen. “Duhet t’i dërgojmë tek kreu [lokal i rrjetit] për të vërtetuar se kemi ardhur,” shpjegon një grua “e cila e bën këtë prej tre vjetësh”. 

“Ata paguanin mirë më parë, por po bëhet gjithnjë e më e vështirë për të marrë diçka,” pendohet ajo. Që kur policia moldave sekuestroi qindra mijëra euro para në dorë gjatë kontrolleve, madje edhe atyre doganore në fluturimet që vinin nga Moska, rrjeti Shor ka filluar të paguajë aktivistët e tij përmes llogarive online në bankën ruse Promsvyazbank. Pa e kërkuar ajo vetë, në këtë bankë është hapur një llogari në emër të Irina Zahar. “Meqenëse Promsvyazbank është nën sanksion në Moldavi, mora një telefonatë nga Moska për të më shpjeguar se mund të tërhiqja paratë nga bankat në Transnistri [rajon separatist moldav, shënimi i redaktorit]”, thotë Natalia Zaharescu. 

“Do të paguheni të nesërmen”

Në një rast tjetër gazetarija u pagua menjëherë. Tre ditë para raundit të parë, ajo merr një mesazh nga një farë Iulia, e cila tashmë e ka ftuar në një udhëtim në Moskë. Këtë herë, kjo bjonde e rreme, e cila mban gjithmonë syze dielli, i sugjeron të marrë pjesë në një “konferencë elektorale”, ku do të flasë një nga kandidatët e galaktikës pro-ruse. “Do të paguheni ditën tjetër,” thotë ajo menjëherë. Për pagesën, Iulia e takoi atë në rrugën kryesore të Kishinevit, pothuajse nën dritaret e administratës së qeverisë. Çanta e saj qe mbushur me zarfe me para. Skena është filmuar nga dy kënde: nga kamera e fshehtë e gazetares dhe nga ana tjetër e trotuarit nga një kolege e saj. Natalia Zaharescu merr 400 lei (rreth 20 euro) për pjesëmarrjen e saj në takim. “Është një shumë e vogël, i kam dhënë gati 4000 [rreth 200 euro, ose një e treta e pagës mesatare moldave] për të riun atje. Ai kishte sjellë nëntë shokë. Sa më shumë njerëz të sjellësh, aq më shumë paguhesh”, shpjegon Iulia troç.

Natalia Zaharescu ishte në gjendje të shihte efektin e punës së saj nga brenda. Kur u publikua pjesa e parë e hetimit nga kolegia e saj Mariuta Nistor, e infiltruar në një grup tjetër lokal të rrjetit Shor, Natalia nuk kishte dalë ende hapur. Ajo filmoi shqetësimin dhe mosbesimin e “aktivistëve”, pastaj turpin e tyre kur u zbulua publikisht identiteti i tyre. “Fëmijët e mi nuk do të duan më që unë të shkoj në shtëpinë e tyre, ata më thanë të mos përfshihem në këtë,” ankohet Ana Ivanovna, menaxherja e sektorit të saj. 

“Ky është hetimi më i rëndësishëm që kam bërë ndonjëherë,” thotë Natalia Zaharescu me një buzëqeshje. Në moshën 41-vjeçare, ajo filloi gazetarinë investigative tre vjet më parë, kur iu bashkua Ziarul de Garda pas një karriere në radio. Video-investigimi i saj, që zgjati gati një orë e gjysmë, si dhe ajo e koleges së saj, u ritransmetua i plotë nga të gjitha kanalet kryesore televizive moldave. “I gjithë vendi i pa këto imazhe. Ata patën një ndikim të madh te votuesit pro-evropianë, i ndihmuan të kuptonin se me çfarë po përballeshin dhe i shtynë të votonin. Mendoj se shkalla e pjesëmarrjes, veçanërisht në raundin e dytë, si dhe fitorja e Maia Sandu, janë pjesërisht të lidhura me këtë sondazh”, tha Victoria Olari, specialiste për dezinformimin rus në Këshillin Atlantik.

Gjithashtu provë e ndikimit të saj në kampin e kundërt, drejtoresha e Ziarul de Garda, Alina Radu, ishte objektivi i një vale sulmesh në internet, duke filluar nga komentet e urrejtjes për gjininë ose fizikun e saj deri tek përpjekjet për ta diskredituar atë. “Nëse zbrapsemi për pak, kuptojmë shpejt se është shqetësuese që ne, gazetarët, duhet të bëjmë këtë lloj hetimi,” vëren Natalia Zaharescu. Rusia ka blerë mijëra njerëz në vend, vëmendja e Moskës ndaj Moldavisë është shumë e lartë dhe nuk do të zbehet. Autoritetet duhet të veprojnë, ata duhet të ndëshkojnë fajtorët. Nëse e gjejmë veten në të njëjtën situatë në zgjedhjet legjislative të vitit të ardhshëm, do të jetë vërtet shumë e rrezikshme.”

Rruga Press