Presidenti i ri çek, sinjal pozitiv për qartësi të politikave komplekse të Çekisë ndaj Kosovës

Ndryshimi i presidentit të Çekisë paraqet një kthesë të mundshme në qasjen jokonsistente çeke ndaj Kosovës, e cila është karakterizuar nga përplasja afatgjatë midis presidentit në largim pro-serb dhe politikës së qeverisë e cila njeh Kosovën, shkruan në një artikull autorial Petr Cermak botuar në Balkan Insight.

Një ditë pasi çekët zgjodhën presidentin e tyre të ri, i katërti në historinë demokratike të vendit pas 1989-ës, presidenti në largim, i mirënjohur në Ballkanin Perëndimor për axhendën e tij pro-serbe, udhëtoi në Beograd për vizitën e tij të fundit të huaj për të takuar Presidentin e Serbisë Aleksandar Vuçiq dhe shprehu edhe një herë simpatitë e tij personale ndaj kombit serb.

Petr Pavel, i cili do të zëvendësojë Milos Zeman në mars, zhvilloi fushatën e tij të suksesshme për presidencën si antitezë e Zemanit, dy mandatet e të cilit u shënuan nga retorika e fortë pro-kineze dhe pro-ruse.

Pavel, një veteran i misioneve paqeruajtëse në Ballkan, i cili përfundoi karrierën e tij si shef i Forcave të Armatosura Çeke dhe kryetar i Komitetit Ushtarak të NATO-s, qëndroi në kundërshtim të qartë me stilin politik të Zemanit, duke e portretizuar veten si një i kultivuar, që kërkon konsensus dhe qartësisht pro- Kandidati perëndimor.

Ndryshimet e ardhshme thelbësore në zyrën presidenciale do të sjellin kështu një ndryshim të tonit në shumë sfera të politikës çeke, përfshirë atë të politikës së jashtme.

Marrëdhëniet çeke me Kosovën, të cilat janë njollosur nga agjenda pro-serbe e Zemanit, duhet të jenë një nga çështjet ku ky ndryshim do të ketë një ndikim të menjëhershëm dhe të drejtpërdrejtë.

Kosova si pikë konflikti në politikën e brendshme çeke

Politika e Ballkanit Perëndimor rrallëherë e ka gjetur veten në qendër të debateve politike çeke. Megjithatë, çështja e shtetësisë së Kosovës ka qenë vazhdimisht subjekt i polarizimit politik të brendshëm.

“Çështja e Kosovës” u shndërrua në një simbol politik të ndarjes, ku politikanët çekë përplaseshin rregullisht për pozicionin ndërkombëtar të Pragës me presidentët që luanin një rol udhëheqës.

Që nga vitet 1990, të tre presidentët çekë gjatë kohës që ishin në detyrë ndoqën fuqishëm politikat e tyre proaktive për Kosovën. Megjithatë, axhendat presidenciale ishin shpesh në kundërshtim me qëndrimet e qeverive të njëkohshme çeke, të cilat ishin kryesisht përgjegjëse për formulimin e politikës së jashtme.

Përplasja e parë midis presidentit dhe qeverisë për këtë çështje erdhi në fillim të periudhës kritike të përshkallëzimit të konfliktit që kulmoi me ndërhyrjen e NATO-s në vitin 1999. Përfundimisht, harmonizimi me politikën perëndimore të mbrojtur nga presidenti i atëhershëm Vaclav Havel mbizotëroi mbi një pozicion të përmbajtur. mbajtur nga kryeministri i atëhershëm Milos Zeman dhe kryetari i parlamentit Vaclav Klaus, udhëheqës të dy partive kryesore politike që të dyja më vonë u bënë presidentë.

Pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës në vitin 2008, përçarja politike u rishfaq në një konflikt midis presidentit dhe qeverisë rreth njohjes. Megjithatë, rolet ishin ndërthurur, pasi Vaclav Klaus ishte bërë ndërkohë president ndërsa pozita pro-kosovare po mbrohej nga qeveria.

Qeveria njohu pavarësinë e Kosovës dhe vendosi marrëdhënie diplomatike disa muaj më vonë. Megjithatë, Klaus përdori kompetencat e tij të kufizuara ekzekutive për të refuzuar emërimin e një ambasadori çek në Prishtinë, duke krijuar kështu terrenin për një politikë paralele presidenciale të mosnjohjes, e cila ka vazhduar edhe sot e kësaj dite.

Mosnjohësi besnik i Vuçiqit

Presidenti në largim Zeman, i cili në cilësinë e tij si kryeministër në vitin 1999 autorizoi pa dëshirë ndërhyrjen e NATO-s në Serbi në emër të Republikës Çeke, u shndërrua në një avokat të zëshëm të Serbisë për pjesën e mbetur të karrierës së tij politike.

Zeman jo vetëm që ndoqi linjën presidenciale të mosnjohjes pasive të vendosur nga paraardhësi i tij Klaus, por shkoi më tej drejt lobimit aktiv për pozicionin serb. Gjatë takimeve të tij me presidentin serb Vuçiq, Zeman përdori vazhdimisht retorikë provokuese anti-kosovare që binte në kundërshtim drejtpërdrejt me qëndrimet zyrtare të balancuara të qeverisë çeke.

Kur vizitoi Beogradin në vitin 2019, Zeman i tha Vuçiqit se “nuk i pëlqen Kosova” dhe se do t’i propozonte qeverisë çeke të tërheqë njohjen e Kosovës. Presidenti më pas bëri presion ndaj kryeministrit të asaj kohe, Andrej Babis, në këtë drejtim. Partia Komuniste e opozitës madje e ngriti çështjen në një seancë parlamentare, por qeveria qëndroi në heshtje në politikën e saj të njohjes.

Pasi dështoi të ndryshonte qëndrimin zyrtar të vendit, Zeman përdori vizitën e Vuçiqit në Pragë në 2021 për të shprehur “faljen e tij personale” për pjesëmarrjen e Çekisë në ndërhyrjen e NATO-s në 1999.

Aktivizmi anti-kosovar i Zemanit i dha atij ovacione të forta nga regjimi i Vuçiqit, por vuri në pikëpyetje konsistencën e politikës çeke në rajonin më të gjerë të Ballkanit Perëndimor. Analistët e etiketuan qëndrimin e paqartë për Kosovën si atë të një “njohëse ngurruese dhe të paangazhuar”.

Lidhjet e Pavel-it në Ballkanin Perëndimor nga e kaluara

Presidenti i sapozgjedhur është një i sapoardhur në politikë; Paveli e kaloi gjithë jetën e tij profesionale në ushtri, duke filluar në ushtrinë e Çekosllovakisë komuniste në vitet 1980 dhe duke përfunduar në gradat më të larta të Forcave të Armatosura profesionale çeke dhe strukturave të NATO-s në vitet 2010. Por si karriera e tij ushtarake ashtu edhe ngritja e fundit politike kanë lidhje të rëndësishme me Ballkanin Perëndimor që jep të dhëna për qëndrimin e tij të ardhshëm për çështjen e ndjeshme të Kosovës.

Në fillim të viteve 1990, Pavel filloi karrierën e tij ushtarake me vendosjen e tij në misionin paqeruajtës UNPROFOR në Kroaci. Gjatë një prej kundërofensiveve kroate kundër forcave serbe në zonën e Benkovacit, ai drejtoi një operacion për të shpëtuar 55 paqeruajtës francezë të bllokuar midis vijave të frontit.

Ngjarjet dramatike të vitit 1993 në Kroaci ishin një pikë qendrore e fushatës së suksesshme presidenciale të Pavel-it dhe tërhoqën vëmendje të konsiderueshme mediatike. Vetë kandidati shpesh vuri në dukje shërbimin e tij në ish-Jugosllavi, duke e vendosur atë si një nga gurët e themelit të imazhit të tij publik.

Kur reflekton për konfliktet etnike në Ballkan në vitet 1990, Paveli ka përdorur një gjuhë të ekuilibruar diplomatike në intervistat e mediave. Ai ka vënë në dukje jo vetëm krimet e luftës të kryera nga të gjitha palët, por edhe dështimet e komunitetit ndërkombëtar dhe paqeruajtësve të tij në terren.

Kur u pyet drejtpërdrejt për legjitimitetin e fushatës ajrore të NATO-s kundër Serbisë në vitin 1999, ai mbrojti me kujdes ndërhyrjen perëndimore në kontekstin e dështimeve të mëparshme perëndimore në rajon. Siç shpjegoi ai në një intervistë televizive parazgjedhore, politikëbërësit perëndimorë “kishin ende imazhet nga Srebrenica përpara tyre dhe nuk donin ta shihnin të përsëritej në Kosovë”.

Implikimet për pozicionin çek

Sipas sistemit politik çek, presidentit i është caktuar një rol përfaqësues në fushën e politikës së jashtme, ku qeveria dhe Ministria e Jashtme mbajnë përgjegjësinë kryesore ekzekutive.

Pavel njoftoi tashmë se, ndryshe nga Zeman, ai do të marrë një qasje më të përmbajtur dhe do të koordinojë nga afër hapat e tij në sferën e politikës së jashtme me qeverinë aktuale. Pozicioni çek ndaj Kosovës është një nga çështjet ku një zhvendosje e tillë drejt një qasjeje ‘normale’ mund të sjellë ndryshime thelbësore.

Bazuar në përvojën dhe deklaratat e tij të mëparshme, është e qartë se Pavel do të jetë presidenti i parë çek që nuk do të vërë në dyshim hapur pavarësinë e Kosovës që nga shpallja e saj në vitin 2008. Edhe më e rëndësishmja, për herë të parë që nga fundi i viteve 1990, qeveria çeke dhe presidenti me sa duket do të ndjekë të njëjtën linjë për çështjen potencialisht përçarëse rajonale.

Një nga hapat e paktë politikë praktik që Paveli mund të ndërmarrë në të vërtetë brenda fushës së kompetencave të tij të kufizuara ekzekutive si president është emërimi i ambasadorit të parë çek në Prishtinë. Ky gjest simbolik do të ishte një sinjal se Çekia po lë pas pozicionin e saj të paqartë të “njohësit ngurrues dhe të paangazhuar” dhe në vend të kësaj po shkon drejt normalizimit të marrëdhënieve dypalëshe me Kosovën.

Në perspektivë, një ndryshim i tillë në “normal” do të krijonte bazën për një qasje të qëndrueshme ndaj zgjidhjes së mosmarrëveshjes Kosovë-Serbi dhe një politikë më pak konfuze çeke në Ballkanin Perëndimor më të gjerë.

Petr Cermak është një studiues në Shoqatën për Çështjet Ndërkombëtare i fokusuar në politikën e Ballkanit Perëndimor. Si student i programit Kosovar për Hulumtim dhe Analizë, ai ka analizuar zhvillimet në marrëdhëniet Çeki-Kosovë.

Rruga Press