Walker: E inkurajoj Qeverinë ta padisë Serbinë për gjenǿcid

“E inkurajoj fuqishëm Qeverinë të bëjë atë që ju sapo e thatë. Të fillojë me cilindo proces që duhet të fillojë për t’i sjellë kriminelët serbë para drejtësisë. Po e shoh çfarë po ndodh në Hagë tash me akuzat për krime lufte për liderët e UÇK-së”, ka thënë Walker

Ish-shefi i Misionit Verifikues të OSBE-së në Kosovë, William Walker, ka inkurajuar Qeverinë të vazhdojë me idenë e saj për të paditur Serbinë për gjenocidin e kryer në Kosovë gjatë viteve të luftës më 1998 dhe 1999.

Në një intervistë për KOHËN, Walker ka folur për mohimin e krimeve nga ana e Serbisë dhe për mohimin e Masakrës së Reçakut, ku ai ishte vetë dëshmitar. Ka folur edhe për presionin, me të cilin po përballet kryeministri Albin Kurti për formimin e Asociacionit, pastaj për marrëdhëniet SHBA-Kosovë.

“E inkurajoj fuqishëm Qeverinë të bëjë atë që ju sapo e thatë. Të fillojë me cilindo proces që duhet të fillojë për t’i sjellë kriminelët serbë para drejtësisë”, ka thënë ai.

Ka folur edhe se si Masakra e Reçakut dhe përvoja në Kosovë e kanë formësuar jetën e tij.

KOHA: Zotëri Walker, është nder i madh që t’ju kemi si mysafir në emisionin tonë.

WILLIAM WALKER: Është nder i madh për mua të jem këtu. Me të vërtetë. Faleminderit.

KOHA: Pothuajse gjysma e popullsisë në Kosovë është nën moshën 30-vjeçare. 24 vjet më parë ndodhi masakra e Reçakut. Nëse gjysma e popullsisë së Kosovës nuk ishte e lindur apo sapo kishte lindur në kohën kur ndodhi masakra: Çfarë duhet të dinë sot në veçanti kjo pjesë e shoqërisë për masakrën e Reçakut?

WILLIAM WALKER: Në opinionin tim, çfarë ndodhi në fshatin Reçak më 15 janar të vitit 1999, sigurisht se nuk ishte unike. Ka ndodhur në shumë vende të tjera më parë, ndodhi edhe në vende të tjera më pas. Por për shkak të rrethanave se si rrodhën gjërat më pas, Reçaku simbolizon fillimin e fundit të kontrollit serb të Kosovës… Dhe isha aty. Unë marr shumë pak merita për atë se çfarë ndodhi, si rezultat i së cilës pati reagim ndërkombëtar për masakrën e Recakut. Mendoj se filloi diçka që përfundoi me bombardimet e NATO-s, përfundoi me çlirimin e Kosovës dhe kthimin e qindra mijërave refugjatëve që kishin ikur, dhe përfundimisht kulmoi me pavarësinë – lindjen e një shteti të ri.

KOHA: Mbase shkurtazi mund të flasim për skenat me të cilat u ndeshët kur arritët në Reçak, për të cilat keni folur edhe në intervista të tjera, por është një mundësi që të zgjerohemi paksa për pamjet e para kur arritët në fshatin Reçak të Shtimes. Si e gjetët gjendjen në Reçak?

WILLIAM WALKER: Shkova atje pa pasur asnjë ide se çfarë do të shihja dhe hyja me një fshat që kishte kaluar atë në të cilën kaloi Reçaku në 24 orët e fundit të asaj kohe. Hymë në fshat, te xhamia dhe pamë gra të moshuara e gra më të reja që po qanin. Po përjetonin dhimbje të rëndë. Dhe që të gjenim se çka e shkaktoi atë dhimbje, ne fillimisht gjetëm një trup koka e të cilit ishte hequr. Duke u ngjitur në një lug, në të cilën një natë më parë 45 djem e burra ishin marrë nën kërcënimin e armëve nga policia serbe dhe ushtria serbe, e ku fshatarët ishin marrë për t’u pyetur, rrahur apo çfarëdo tjetër që u thanë atyre. Dhe pastaj gjetëm grumbull trupash. Kam parë secilin nga ta dhe pashë dëmin e tmerrshëm që u ishte shkaktuar secilit nga ta nga ekzekutimi. Jam qenie njerëzore. U tmerrova. Kam parë dhunë edhe më parë, pasi shumica e karrierës sime ka qenë në vende të dhunshme. Në El Salvador ku kishte luftë civile. Ishte tejet e dhunshme. Por kurrë nuk isha aq afër diçkaje që ishte krim serioz lufte.

KOHA: Ju ishit shef i Misionit Verifikues të OSBE-së atë kohë. A ishte përgjegjësi e madhe të flisje menjëherë, pa ekuivokë për skenën ku 45 persona ishin masakruar e vrarë?

WILLIAM WALKER: Kur arrita në Reçak, siç e thashë, nuk e dija se çfarë do të shihja. Kur arrita, aty kishte disa gazetarë, duke përfshirë një grup gazetarësh amerikanë, nga televizioni ABC. Kishte edhe gazetarë të tjerë dhe të gjithë më pyesnin: Walker, çfarë mendon se është kjo? Çfarë ka ndodhur këtu? U thashë: ‘shikoni, më lejoni të shoh pak, dhe kur të arrij në Prishtinë do të mbajë një konferencë për shtyp dhe do të them se çfarë pashë? Kur arrita në zyrë time, fillova të shkruaja, dhe ndjeva se unë duhej të verifikoja atë që kisha parë dhe 1,400 anëtarë të tjerë të misionit verifikues të OSBE-së po raportonin nga Kosova. E shkrova raportin tim, dola e prezantova, duke thënë ato çfarë kisha parë, çfarë konkludova se ka ndodhur. Fajësova policinë dhe ushtrinë serbe për masakrën. Dhe e përfundova raportin me fjalë shumë të fuqishme se ‘nëse Beogradi s’pajtohet me interpretimin tim, ata duhet t’i dërgojnë hetues ndërkombëtarë.’ Jo hetues serbë apo bjellorusë, por hetues të pavarur seriozë e profesionalë.

KOHA: Të cilët kurrë s’u dërguan…

WILLIAM WALKER: Jo. Një nga thirrjet e para telefonike që bëra ishte Tribunali Ndërkombëtar në Hagë. Fola me kreun e këtij Tribunali, duke i thënë se ju duhet të vini menjëherë në Kosovë, dhe ajo mori rrugën e unë shkova në kufi për t’ia mundësuar të hynte në Kosovë, por autoritetet serbe nuk e lejuan të hynte. Ekipi finlandez i Forenzikës të cilët i kisha takuar më parë, doktor Renta të cilin e pyeta nëse mund të vinin sa më parë që të mundej. Udhëtimi u ishte shtyrë dhe në këto ditë, ekipi i forenzikës më thanë t’u them autoriteteve këtu që ‘të mos i prekin trupat e masakruar’. Se nuk mund t’i bëni ekzaminim të mirë të forenzikës trupave nëse të njëjtit janë prekur. Dhe natyrisht, gjyqtarja Milenkoviq nga qyteti i Nishit besoj të ketë qenë, ka urdhëruar të bëhet autopsia menjëherë me ekspertë serbë të forenzikës. Unë po i fajësoja autoritetet serbe për masakrën dhe ata dërgojnë doktorë serbë për të bërë ekzaminimin forenzik. Ajo për mua nuk kishte vlerë.

KOHA: Kjo gjendje e mohimit të asaj se çfarë ka ndodhur, fatkeqësisht vazhdon edhe sot e kësaj dite. Nuk është vetëm në kohën e Millosheviqit, por vazhdon edhe sot. E kemi parë lidershipin serb që ka reaguar edhe këto ditë ndaj përkujtimit të 24-vjetorit të masakrës së Reçakut. Si e shihni, qe 24 vjet pas masakrës së Reçakut, nuk ka drejtësi për viktimat dhe ka një gjendje mohimi për krimet e luftës e mizoritë që janë kryer në Reçak. Çfarë ndjenje ju jep juve kjo?

WILLIAM WALKER: Shikoni, Donald Trump do të shkojë në varrin e tij duke mohuar e zgjedhjet të cilat ai humbi ishin fer, të lira, të hapura, dhe legjitime. Jam i sigurt se z. Vuciq do të shkojë në varrin e tij duke mohuar Reçakun në mënyrën se si unë e kam përshkruar. Dhe atë çfarë forenzika, ekspertët e vërtetë të Forenzikës kanë thënë se ka ndodhur. 45 burra dhe djem, janë marrë nga fshati nën kërcënim të armëve dhe janë masakruar. Ky është krim lufte në vetvete. Në mënyrë të pamohueshme. Nuk e di për popullin serb se çfarë beson por Qeveria në Beograd nëse vazhdon të jetë nën z.Vuçiq, që ishte përgjegjës si pjesë e Qeverisë së Millosheviqit, përgjegjës për atë çfarë ndodhi në Reçak, dyshoj se ndonjëherë do të ketë një sqarim të vërtetë se pse e bënë atë çfarë bënë në Reçak.

KOHA: Më 16 janar 1999, kur po e shkruaje raportin për Reçakun, dhe kur e dorëzuat atë: A keni menduar ambasador Walker se nuk do të ketë drejtësi në dekadat që do të vinin për mizoritë për të cilat dëshmuat?

WILLIAM WALKER: Pyetje e mirë. Nuk e di nëse po prisja ndonjëherë drejtësi. Një ngjarje tjetër e përmasave më të vogla këtu ishte vrasja në kafenenë “Panda” në Pejë. Disa ditë para Krishtlindjes, kishte një sulm ushtarak në kufi me Shqipërinë. Armatimi i UÇK-së po vinte nga Shqipëria dhe forcat serbe i bënë një pritë të përgjakshme atij grupi. Por ai ishte një operacion ushtarak i UÇK-së që po sillte armatim dhe nuk mund ta fajësoja qeverinë për atë çfarë bëri. Si rezultat i asaj që ndodhi në kufi, gjëja tjetër që dëgjova dhe unë isha me Hollbrukun në Beograd atë kohë, ishte se kishte vrasje të rinjve serbë në Pejë, dhe duke kërkuar hakmarrje për atë çfarë ndodhi në kufi me Shqipërinë, ata vendosën t’i vrisnin këta të rinj serbë, që do ta provonte që UÇK-ja ishte një tufë terroristësh. Nuk prisja të dëgjoja një tjetër tregim. E pashë atë kohë atë tregim si korrekt. Më vonë dëgjova se ka njerëz në Beograd që po thoshin: ‘Jo, jo, ne i vramë ata’. Kështu që ndoshta në të ardhmen në ndonjë pikë do të ketë drejtësie edhe për vrasjet në kafenenë Panda. A do të ketë drejtësi ndonjëherë për atë çfarë ndodhi në Reçak? Jo, përderisa Qeveria në Beograd vazhdon ta mohojë masakrën. Më vjen keq, por unë besoj në drejtësi, në përgjegjësi, por s’jam i sigurt nëse do të shohim për atë çfarë ka ndodhur në masakrën e Reçakut apo në ndonjërën dhjetëra e qindra fshatra që janë shkatërruar këtu nga policia dhe ushtria serbe.

KOHA: Dëshmia juaj për masakrën e Reçakut çoi në shpalljen tuaj si ‘persona non grata’ në Beograd. A qëndron ende në fuqi ai vendim?

WILLIAM WALKER: Nuk e di. Nuk ja kam idenë. Nuk kam provuar që të shkoj në Serbi në këta 24 vjet. Millosheviqi më shpalli si person non grata. E kuptoj se pse e bëri një gjë të tillë. Mendoj se ishte një gabim taktik nga ana e tij. Shpallja ime non grata e mori vëmendjen e gazetave ndërkombëtare. New York Times, Washington Post, supozoj edhe të tjera gazeta nëpër botë shkruanin se kush është ky diplomat amerikan dhe çfarë bëri ai që të shpallje non grata nga Serbia?

Ky moment shënon fillimin kur gazetarë nga gjithë bota filluan të vinin këtu dhe po pyesnin se çfarë po ndodhte këtu. Çfarë ishte Reçaku dhe a kishte të tjera raste. Dhe solli më shumë interesim më të madh ndërkombëtar se çfarë po ndodhte këtu. Jo shumë gazetarë të huaj erdhën këtu para se të ndodhte masakra e Reçakut. Por pastaj erdhën, panë dhe raportuan. Dhe gjëja pasuese ishte që kryeqytete evropiane po dëgjonin prapë. Shpallja persona non grata ishte një gabim i marrë i presidentit Millosheviq.

KOHA: Ne pamë që dëshmisë tuaj po ia shtroni edhe një libër për masakrën e Reçakut. Si dëshmitar i masakrës së Recakut, pse është e rëndësishme të shkruani këtë libër dhe çfarë synoni me të?

WILLIAM WALKER: Kur jam kthyer në Reçak për herë të parë në vitin 1999, në nëntor e solla gruan time për t’i treguar se në çfarë isha i përfshirë. Në atë moment u pata premtuar fshatarëve të Reçakut se do të shkruaj një libër për këtë. Do të titullohet “REÇAKU”, dhe 24 vjet më vone ende po u tregoj atyre se do të shkruaj një libër për atë çfarë ka ndodhur këtu.. Është e rëndësishme për atë se çfarë e thatë ju se të rinjtë e Kosovës që janë 50 për qind nën 30 vjeç, e dini, të kenë një version, versionin tim se çfarë ka ndodhur atëherë në Reçak. Pse Reçaku u bë ajo çfarë e simbolizon sot. Në Shtetet e Bashkuara ne flasim se çfarë ka ndodhur në vitin 1776 dhe njerëzit shkruajnë libra për ato ngjarje. Çfarë ndodhi si rezultat i masakrës së Reçakut, mendoj se ishte përbërës i rëndësishëm që prodhoi një Kosovë të lirë dhe të pavarur. Siç po thoni, ka shumë njerëz të rinj këtu, dhe jo vetëm në Kosovë, por gjithandej botës të cilëve mezi iu kujtohet lufta e Kosovës e aq më pak se çfarë ka ndodhur këtu. Dhe mendoj se libri mund të nxisë disa njerëz ta kuptojnë edhe se çfarë po ndodh sot dhe ndoshta t’i rishqyrtojnë mendimet për Kosovën..

KOHA: Më lejoni të shkoj edhe pa përtej. A po provoni për mes librit ta luftoni revizionizmin e historisë për luftën e Kosovës kryesisht nga Beogradi, por jo vetëm sepse e kemi parë se Ministria e Punëve të Jashtme Ruse e ka përdorur së fundmi masakrën e Reçakut për ngjarjet në Bucha të Ukrainës, duke thënë se krimet ne Bucha na përkujtojnë sajimet për krimet në Reçak, pra duke e mohuar masakrën e Reçakut. Sa mendoni se ky libër mund të luftojë këtë revizionizëm të historisë jo vetëm në Beograd por edhe pjesë të tjera të botës…

WILLIAM WALKER: Mendoj se si rezultat i shumë gjërave që po ndodhin, por fillimisht e asaj që po ndodh në Ukrainë tani për tani, Rusia shkon në aq ekstreme sa që të përdorë propagandën, tregimet e rreme, dhe këto tregime janë aq dukshëm të rreme sa që Rusia po i nënshtrohet një sërë sanksionesh për atë çfarë po bën në Ukrainë. Beogradi e ka marrë shembullin se si Rusia merret me gjërat fatkeqe që i bëjnë, tregimet fatkeqe që duan të ia shesin botës si të vërteta. Dhe, mirë, unë jam veç një zë që thotë: ‘hej. Kjo është ajo çfarë kam parë dhe bërë’. E them në libër diku, s’më kujtohet në cilin kapitull por e them: ‘Shikoni, ngjarjet ndodhin dhe në rastin e parë kur njerëzit e përfshirë në ngjarje shkruajnë libra apo tregojnë botës se çfarë ka ndodhur. Shumë njerëz mund të thonë: epo shikoni këta janë përfshirë dhe kush do t’u besojë këtyre.’ Dhe hapi tjetër që pason janë gazetarët. Ata hulumtojnë dhe flasin me njerëz dhe provojnë ta kuptojnë kontekstin, dhe flasin edhe me njerëzit kryesorë dhe pastaj e shkruaj versionin e tyre. Dhe pas tyre përfshihen edhe historianët. Unë vetëm dua t’i them dy fjalë siç themi, si një nga njerëzit që ishte në terren. Një nga njerëzit që ishte i përfshirë në ngjarjet e Reçakut dhe jo vetëm Reçakut, por asaj që pashë për muajt sa isha në Kosovë. Dhe pastaj them: E besoni ju apo jo, kjo është unë ajo që besoj se ka ndodhur. Dhe do t’jua lë juve, historianëve me njerëzve të tjerë. E dini, Madeleine Albright ka shkruar një libër po ashtu. Hollbruku…

KOHA: Kur mund të presim që libri do të publikohet?

WILLIAM WALKER: Shpresoj që po. Jam takuar me Albin Kurtin para disa javëve në Washington për herë të parë pas disa viteve që nuk ishim takuar. Dhe ai më pyeti për librin dhe se kur do të publikohej…I tregova se jam dembel dhe se njeri që i shtyn afatet. Dhe ia tha: ‘Shiko, ne duam që ky libër të del në publikim. Ne mendojmë se është i rëndësishëm. Mendojmë se zëri yt do të jetë ndihmues për t’i treguar botës se çfarë ka ndodhë’. Kështu që kanë ofruar asistencë, e shpallën ndihmesën javën e kaluar.

KOHA: A do ta shohim librin të publikuar deri në fund të këtij viti?

WILLIAM WALKER: Po. Po. Jam shumë i vjetër për të pritur edhe 24 vjet të tjerë, madje edhe 24 muaj apo 24 javë janë shumë. Dua që të publikohet sa më shpejt.

KOHA: Sa jeni i kënaqur me dokumentimin e krimeve të kryera në Kosovë: Sa mendoni se ne shqiptarët e Kosovës në këto 24 vjet, institucionet e vendit kanë bërë dokumentimin e krimeve të luftës përtej rastit të Reçakut. Sa jeni i kënaqur me dokumentimin e krimeve të luftës?

WILLIAM WALKER: Nuk kam një përgjigje për këtë pyetje. Nuk e di se çfarë është bërë nga brenda për krimet e luftës.

KOHA: Po ju mund t’i shihni librat që janë shkruar, muzetë për kohën e luftës: po ju pyes se çfarë mendoni rreth këtyre?

WILLIAM WALKER: Paj, shumica e librave që janë shkruar nga shqiptarët e Kosovës rreth krimeve të luftës këtu kanë qenë nuk dua të them të njëanshme, por kanë qenë të ilustruar brutalisht me fytyra…Kjo nuk është ajo çfarë unë mendoj se duhej të përshkruheshin krimet e luftës. E kam thënë më parë e po e them prapë, një nga ditët më krenare të karrierës sime 40-vjeçare ishte të shkoja në Hagë dhe të dëshmoja kundër Millosheviqit. Ai vdiq një ditë dhe procesi i gjykimit të tij u ndal dhe ai nuk është i dënuar. Një apo dy u dënuan në rastin e tij, Shainoviq. Kërkimi për kriminelët e luftës për atë se çfarë ndodhi në Kosovë atyre viteve, para, gjatë dhe pas luftës nuk është bërë në mënyrë të mirë. OSBE-ja dhe jam krenar ta them, nën drejtimin tim ka filluar të bëjë një përmbledhje të krimeve të luftës, duke folur me gratë që janë përdhunuar, burra që janë torturuar e të tilla gjëra. E dini, tash jemi në një cikël tjetër duke kërkuar kriminelë të luftës dhe duke kërkuar kriminelë të luftës nga UÇK-ja.

KOHA: Do të flasim për këtë çështje pas pak: por qëllimi pyetjes sime të mëparshme do të pasohej me pyetjen tjetër se Qeveria e Kosovës është zotuar se do ta padisë Serbinë për kryerje të gjenocidit dhe dokumentimi i krimeve është hapi i parë. Sa besoni se Kosova është e gatshme të bëjë padinë për gjenocid dhe a do të marrë edhe një dekadë për ta bërë një gjë të tillë?

WILLIAM WALKER: Kjo është hera e parë që po dëgjoj këtë. E inkurajoj fuqishëm Qeverinë të bëjë atë që ju sapo e thatë. Të filloj me cilindo proces që duhet të filloj për t’i sjellë kriminelët serbë para drejtësisë. Ju thatë do të flasim më vonë, por po e shoh çfarë po ndodh në Hagë tash me akuzat për krime lufte për liderët e UÇK-së, nga kosovarët. Nuk shoh ndonjë përpjekje paralele nga Beogradi për t’i ndjekur kriminelët serbë që janë ende atje.

KOHA: Përderisa ka një gjykim që po vazhdon në Hagë ndaj ish liderëve kyçë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, duke përfshirë ish-presidentin Hashim Thaçi, ish-kryetarët e Kuvendit, Jakup Krasniqi e Kadri Veseli, e ish-liderë të tjerë të UÇK-së si Rexhep Selimi: çfarë mendoni ju për vetë natyrën e kësaj gjykate. Dhe a e shihni ju se mund të sjellë drejtësi, meqë themelimi i kësaj gjykate ka ngjallur debat në vazhdimësi këtu në Prishtinë nëse po ndodh një rishkrim e historisë me liderë kryesorë të UÇK-së që po gjykohen për krime lufte?

WILLIAM WALKER: Kam një opinion të fortë rreth kësaj. E kam kaluar gjithë karrierën time ne shërbimin diplomatik të Shteteve të Bashkuara të Amerikës duke kërkuar drejtësi që administrimi i drejtësisë të jetë fer, i paanshëm. Dhe kur dëgjova për ngritjen e një Gjykate Speciale për krime lufte nga lidershipi i UÇK-së, unë pyeta a ka një Gjykatë tjetër për krimet e kryera nga Beogradi..

KOHA: Mund të thonë se Tribunali Ndërkombëtar për Krimet e Luftës në Jugosllavi e bëri një gjë të tillë?

WILLIAM WALKER: Paj po, por nuk e bën një gjë të tillë. Nuk e bën. Dhe Tribunali Ndërkombëtar po ashtu trajtoi disa raste të UÇK-së, Ramushi ishte aty, Fatmir Limaj ishte atje. U kthyen në shtëpi. U liruan. Çfarë po ndodh tash në Hagë është mjaft fyese. Tregon se Komuniteti Ndërkombëtar, specifikisht Bashkimi Evropian dhe mendoj se edhe me përkrahjen e SHBA-së, kanë thënë ’epo e dimë se kanë ndodhur gjëra të këqija këtu pas luftës. Ju më treguat për përvojën tuaj në kampin e refugjatëve. Jam i sigurt se njerëzit kur u kthyen nga këto kampe të refugjatëve, nga shtyrja për të ikur nga Kosova që i bëri Qeveria serbe, kur u kthyen: disa prej tyre mund të kenë bërë gjëra të këqija ndaj njerëzve që ishin bashkëpunëtorë apo njerëzve që ishin kundër tyre. Jam i sigurt se gjëra të këqija kanë ndodhur. Ndoshta shumë gjëra të këqija kanë ndodhur. E kuptoj këtë. Ndodh pas çdo lufte. Pas luftës së II botërore, shumë bashkëpunëtorë të gjermanëve në Francë, në Belgjikë, në Itali janë trajtuar shumë keq dhe disa prej tyre janë vrarë. E kuptoj këtë. Por nuk e kuptoj se si erdhën në përfundim se kishte një komandë nga lidershipi i UÇK-së për t’i kryer këto krimet e supozuara. UÇK-në e admiroj. Për djemtë e rinj që dolën për të mbrojtur fshatrat e tyre, familjet dhe Kosovën. Por të thuash se UÇK-ja ishte një ushtri e organizuar me një komandë, me komandantin Hashim Thaçi apo Kadri Veseli…UÇK-ja që pashë kishte komandantë regjionalë dhe UÇK-ja luftoi në mënyrën se si menduan se duhet të luftojnë.

KOHA: Në aktakuzë lidershipi i UÇK-së përshkruhet si Ndërmarrje e Përbashkët Kriminale. Si e shihni ju këtë?

WILLIAM WALKER: Qesharake. Qesharake. Shikoni, vëmendja e secilit është në Ukrainë tash. Siç edhe do të duhej të ishte. Kur ukrainasit do t’u rikthehen mbrapa dhe t’i shtyjnë rusët në lindje, ata njerëz që ishin larguar nga rusët, familjet që iu vranë anëtarët e tyre, njerëzve të cilëve iu shkatërruan fshatrat, nga një ushtri duke përdorur gjitha municionet moderne që rusët kanë përdorur, dhe pas të gjitha gjërave të këqija që kanë bërë rusët atje: Nëse gjëra të këqija ndodhin pas luftës, a do të kemi në fund një gjykim për presidentin Zelensky, sepse ai ishte komandanti suprem?

Shpresoj që jo. Por çfarë po ndodh në Hagë sot me liderët e UÇK-së dhe ndjekjen për krime të luftës ndaj tyre është një akuzë e rëndë. Nuk kam asnjë dyshim në mendje, se Hashim Thaçi, Kadri Veseli, Jakup Krasniqi. Po, i kam takuar të gjithë. Po. I kam kritikuar përgjatë viteve, por t’i veçoni ata dhe të thoni se do t’i ndjekim ata për krime të pasluftës’ për mua është përdorim i drejtësisë për arsye të padrejta.

KOHA: Ambasador Walker, në këtë debat gjithnjë pastaj përsëritet se ishin këta ish liderë të UÇK-së që e shtynë para themelimin e kësaj Gjykate. Kishte presion ndërkombëtar duke përfshirë edhe SHBA-në, por ishin ish-liderët kryesorë që shtynë para themelimin e kësaj gjykate. Thoshin se Lufta e UÇK-së ishte e pastër dhe nuk kemi asgjë për të fshehur. Por a besoni se nëse ndonjëri nga këta ish-liderë të luftës së UÇK-së do të dënohet, lufta për çlirim do të mund të dëmtohej?

WILLIAM WALKER: Nuk e di historinë se si Zyra e Prokurorit Special është formuar. Kam dëgjuar që kishin filluar hetim që zgjati 5 vjet dhe 2 vjet më parë, një proces ka filluar në Hagë. President Thaçi, Kadri Veseli, Jakup Krasniqi thanë: shikoni, ne dorëhiqemi nga pozita. Do të shkojmë në Hagë, sepse nuk kemi bërë asnjë gabim. Më kanë treguar se Gjykata është themeluar me pëlqimin e Qeverisë së Kosovës.

KOHA: Dhe është votuar në Kuvendin e Kosovës.

WILLIAM WALKER: Po. Dhe e votuar në Kuvendin e Kosovës. Para disa vjetëve, Komuniteti Ndërkombëtar kishte shumë pushtet këtu për t’i bërë presion lidershipit tuaj: Kuvendit tuaj për të votuar apo çuar përpara gjëra që nuk ishin në interesin më të mirë të Kosovës. Si mund të mendonte lidershipi i Kosovës që të formonte Gjykata që do të ndiqte vetëm liderët shqiptarë për krime të luftës kur nuk ka ndonjë gjykatë tjetër për t’i ndjekur krimet serbe të luftës, në mënyrën e njëjtë, me gjykatësit e prokurorët e njëjtë.

KOHA: Është arsyetuar themelimi i gjykatës me dëshmitarët që ishin intimiduar dhe për faktin që Kosova nuk e formoi vetë një gjykatë të brendshme për krime të luftës. Si e shihni ju këtë justifikim?

WILLIAM WALKER: Mendoj se është qesharake. Nëse më pyesni se si e shoh Kosovën sot: Nuk njoh as edhe një vend në botë, duke përfshirë Shtete e Bashkuara ku kam besim në sistemin e gjyqësorit.

KOHA: Sot?

WILLIAM WALKER: Sot. Mund të jem gabim. Mund të jem i ndikuar nga njerëz që duan të mendoj unë kështu, por duke parë përreth, ky qosh i Evropës është aq demokratik, aq i avancuar si çdo vend tjetër në Evropë. Në mendimin tim edhe përtej. Nuk jam i sigurt se mund ta shpjegoj këtë, por vërtet e besoj këtë.

KOHA: Ju përmendet pak presioni ndërkombëtar për të themeluar Gjykatën Speciale në Hagë. Ka një tjetër presion sot ndaj kryeministrit Aktual, Albin Kurti për të themeluar Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe. Dhe ky presion vjen nga SHBA-ja po ashtu me të dërguarin të posaçëm të SHBA-së për Ballkanin Perëndimor, z. Gabriel Escobar, i cili me vendosmëri po kërkon nga Qeveria e Kosovës zbatimin e marrëveshjeve të nënshkruara në faza të mëhershme të dialogut—e sidomos zbatimin e Marrëveshjes së Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe. Cili është vështrimi juaj për administratën Biden e cila ka njohuri të gjera për ngjarjet gjatë viteve të 90-a. A është kjo qasje e administratës amerikane në simetri me njohuritë e saj të rajonit?

WILLIAM WALKER: 100 për qind e njerëzve që po merren me këtë çështje sot janë sikurse 50 për qind e popullatës këtu që ishin shumë të rinj kur gjërat e këqija po ndodhnin në Kosovë. Nëse di diçka se si ndodhin ngjarjet nëpër botë, e di se dita që e merr një vend punë, historia fillon. Kurrë s’e kam takuar z.Eskobar. Jam i sigurt që është një i ngarkuar amerikan shumë i talentuar e inteligjent. Nëse është informuar në Washington para se ta merrte këtë pozitë, siç isha informuar unë në shumë raste kur erdha këtu, ju informoheni aq sa të keni njohurinë e duhur për të marrë vendime të mira.

Sa i përket Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe. E kam parë atë gabim të bërë në vende të tjera. Duke menduar se mënyra se si iu ndihmon minoriteteve është duke vendosur në kategori të veçanta të qytetarëve. Kurrë nuk funksionon dhe i bën gjërat më keq. Mendoj se është një gabim i madh të identifikosh minoritetin serb këtu dhe t’u japësh privilegje të veçanta apo mundësi për t’u vetëqeverisur. Atëherë kur themeluat parlamentin dhe komuniteti ndërkombëtar insistoi që të rezervoheshin disa ulëse për serbët, romët apo cilindo grup minoritar, jo veç se e shihja si gabim, por ishte në jo në proporcion me numrin e qytetarëve minoritarë këtu dhe për shumë vite në parlament erdhën shumë gjëra që besoja se do të votoheshin, sepse ishin gjëra logjike që duhej të ndodhnin, por pastaj nuk ndodhën, sepse ato vende të rezervuara ishin në atë pozicion për të përdorur veton.

Ne kemi pasur probleme në Shtetet e Bashkuara gjatë gjithë jetës me minoritetet. Si merresh me ta. Kurrë s’kam dëgjuar dikë të sugjeroj asociacione të disejnuara për Komunitetin e Zezakëve, Komunitetin e hispanikëve apo Asociacionin e shqiptaro-amerikanëve. Ju vetëm e zgjasni kështu procesin e pajtimit dhe integrimit të gjithë qytetarëve të Kosovës” qofshin ata serbë, romë, shqiptarë në një shtet modern dhe të integruar. Dhe të vendosësh një grup të veçantë, duke iu thënë: ‘ne jemi të brengosur për ju, ju do të trajtoheni shumë keq nga Qeveria qendrore e Kosovës’, dhe kështu pra: mund të keni tabela tuaja të veturave, mund të bëni këtë dhe atë, mendoj se është gabim i tmerrshëm.

KOHA: A përsëritet kështu Republika serbe në Bosnjë?

WILLIAM WALKER: Po. Jo saktësisht……

KOHA: Natyrisht, sepse ka një kontekst tjetër…

WILLIAM WALKER: Po. Kontekst tjetër. Por të identifikosh njerëzit këtu si grup minoritar që flet gjuhë tjetër sesa shumica dhe të thuash se jemi të brengosur se ky grup do të keqtrajtohet, nga ajo që shoh, nuk kam parë diçka që ka të bëjë me keqtrajtimin e serbëve. Ndoshta ka raste individuale. Por e kam ndjenjën se Qeveria këtu dëshiron t’i tregojë botës se po i trajtojnë të gjithë si qytetarë të Kosovës. Kosovarë të cilët mund të jenë serbë, romë, egjiptianë, boshnjakë apo kushdo. Por të ndash dhe të thuash: ‘këta janë grup i veçantë dhe të thuhet ‘këtyre duhet t’u jepen privilegje të veçanta’, mendoj se është gabim i madh për të ardhmen..

KOHA: Por si e shpjegoni atëherë këtë presion të madh nga Shtetet e Bashkuara në këtë drejtim?

WILLIAM WALKER: Ne duam një marrëveshje. Beogradi thotë ne duhet t’i mbrojmë qytetarët tanë atje. ‘Beogradi po iu thotë: ‘shikoni nuk po i lënë t’i përdorin tabelat e tyre të veturave. Shikoni çfarë torture. Unë isha në Kroaci para se të vija këtu në Kosovë. Pashë fundin e një lufte shumë të ithët. Serbët kundër kroateve. Të gjithë frikësoheshin se sapo të përfundoftë lufta, kroatët do të hynin dhe do t’i masakronin serbët. Kishte shanse shumë më të mëdha të ndodhte një gjë atje nga ajo për çfarë po flasim këtu pas luftës. Por nuk arrihet pajtimi duke ndarë komunitetet duke iu thënë: ‘ ju duhet të jeni kështu dhe nuk duhet të bëheni bashke’. Kjo s’është mënyra për t’u pajtuar…

KOHA: A po thoni se kështu nuk mund të arrihet një marrëveshje për paqe afatgjate?

WILLIAM WALKER: Mendoj se është një pengesë për paqen afatgjate. Dhe pyetja juaj se: Pse SHBA-ja po mendon kështu? Edhe BE-ja po mendon kështu, dhe po ju tregon se duhet të bëni këtë. Për mua, derisa Serbia ta njohë Kosovën dhe ta kuptojë faktin se ka kombe të tjera në jug, me të gjitha gjërat e tjera që sjell njohja…sipas mendimit tim pa këto nuk do të duhej të nënshkruanit një marrëveshjeje paqeje.

KOHA: Pra sipas jush, shmangia nga njoha e ndërsjellë është e gabueshme?

WILLIAM WALKER: Shmangia. Çfarë po nënkuptoni me këtë?

KOHA: Largimi i njohës së ndërsjellë nga tavolina e diskutimeve?

WILLIAM WALKER: Ohh, mendoj se është gjëja e parë që duhet të flasim. Dhe Komuniteti Ndërkombëtar mund t’i thotë Beogradit: ‘shiko, ne e kuptojmë pse jeni të mërzitur me këtë, e kuptojmë se e humbët një pjesë të Serbisë, nëse do t’i trajtonit njerëzit atje më mirë, nuk do ta humbnit. Nëse Millosheviqi do ta kuptonte se 80-90 për qind këtu nuk po trajtoheshin me dashuri e afeksion, kjo nuk do të ishte Kosova që është sot. Kjo do të ishte provinca e njëjtë e Serbisë.

KOHA: Pyetja ime e fundit rreth kësaj çështjeje është se nëse kjo politikë e përkëdheljes nga SHBA-ja dhe BE-ja ndaj Beogradit a është e lidhur me luftën në lindje të Evropës. Nëse e shihni, në Beograd ambasador i SHBA-së është Kristofer Hill, dhe një ekip i diplomatëve në rajon që i njohin mirë kontekstin dhe historinë se çfarë ka ndodhur në vitet ’90 me shpërbërjen e Jugosllavisë. Po provoj të kuptoj nga ju: pse po ndodh e gjithë kjo përkëdhelje ndaj Serbisë?

WILLIAM WALKER: Nuk jam i sigurt që dua të përdor fjalën përkëdhelje. Do të thosha se Shtetet e Bashkuara po përballen me një situatë me shumë probleme rreth botës, sigurisht me atë se çfarë po ndodh në lindje të Evropës, pra në Ukrainë. Nuk mendoj se gjithë diplomatët e mendimtarët strategjikë amerikanë mendonin se ndarja nga Serbia, çlirimi e pavarësia e Kosovës, ishe ide e mirë. Praktikisht nuk kam pasur asnjëherë diskutim në këta 24 vjet me Qeverinë amerikane për atë që kam parë dhe bërë në Kosovë. Kurrë s’kam folur me Chris Hillin prej atëherë. U befasova kur kuptova se po shkonte në Beograd. Ai është një diplomat me shumë eksperiencë, diplomat senior ndërkombëtar. Një Richard Holbook i ditëve të sotme. U befasova kur dëgjova se po shkonte si ambasador në Beograd. Në anën tjetër, keni Jef Hovenier këtu, ambasador për herë të parë. Me shumë aftësi, shumë i ndritur dhe në mendimin tim, ka për të qenë një ambasador shumë i mirë këtu. Por balanca mes një diplomati senior, shumë të respektuar, pothuajse të tipit Richard Hollbruk, dhe një diplomati më junior këtu: pse kështu? Paj, mund të thuash: po Beogradi, është Serbia. Një shtet më i madh. Nuk kam asgjë kundër Chris Hill-it. E admiroj për atë çfarë ka bërë gjatë karrierës së tij. Vetëm se brengosem se raportet që do të vijnë nga Beogradi dhe Prishtina në Departamentin e Shtetit, s’jam i sigurt që do të shihen me seriozitetin e njëjtë. Dhe kjo më brengos.

KOHA: Një pyetje hipotetike: Si do ta këshilloje, nëse do ta këshilloje, kryeministrin Kurti se si t’u përgjigjej kërkesave amerikane për të zbatuar Asociacionin e komunave me shumicë serbe. Këtu në Kosovë ka edhe të tillë që e quajnë kryeministrin Kurti antiamerikan për shkak të qëndrimeve të tij: Çfarë qëndrimi keni rreth kësaj?

William Walker: Kam dëgjuar atë lloj kritike. I kam pyetur njerëzit se si po qeveris Kurti. E njoh Kurtin qe 24 vjet, por e kam takuar vetëm një herë prej se është kryeministër. Kam dëgjuar nga njerëzit se po merret me luftën kundër korrupsionit, po provon të vendosë njerëz të mirë nëpër pozita, jo vetëm të Vetëvendosjes, po e bën këtë e atë. Por ai nuk është duke e trajtuar mirë marrëdhënien me Shtetet e Bashkuara në mënyrë e duhur. Kurti po sjell çështje dhe po bën gjëra të kundërta para fytyrës e kundërshtimit amerikan…

KOHA: Pse?

WILLIAM WALKER: Nuk ja kam idenë. Mendoj se ai mendon se qëndrimin që e merr është në interesin më të mirë të Kosovës dhe se ai është interesi parësor. Ai duhet të dijë se njerëzit nga Washingtoni, Beogradi apo nga kudo, që vijën dhe kërkojnë diçka që Kurti mendon se nuk është në interesin më të popullit të tij, ai duhet të thotë jo. Të tregojë vijat dhe të thotë jo. Dhe ai e ka bërë një gjë të tillë në disa çështje që e kanë mërzitur komunitetin ndërkombëtar, e kanë zemëruar. Ata po i thonë se nuk po dëshiron të nënshkruajë këtë marrëveshje e Kurti po iu thotë: “Hej njohja është e rëndësishme”. Këtu bie fjala, pse çështja e targave nuk ka kuptim. E po ashtu që në veri një numër i njerëzve marrin instruksione nga Beogradi apo dërgimin e agjentëve nga Beogradi për të bërë atë që agjentët e Beogradit bëjnë. A pajtohem me të bërat, me ato që po bën apo që do të bëjë Albin Kurti?

Me siguri se jo. Por unë vërtet besoj se ai po i bën gjërat që mendon se janë në të mirë të qytetarëve të Kosovës, dhe asgjë që përbën rrezik për Kosovën. Për këtë i duartrokas. Mirë para disa vjetëve e kam ndihmuar Vetëvendosjen të bëhej parti, dhe ia dolën. Askush s’i mbështeste, dhe natyrisht se jo se jo Ambasada amerikane, apo ambasadori amerikan atëkohë i cili thoshte se këta janë një grup fëmijësh në rrugë që vetëm duan të shkaktojnë probleme… As vetë nuk e kam menduar se do të korrin rezultate të cilat i korrën, por gjatë viteve ata arritën të fitojnë vota më shumë se çdo kush më parë në Kosovë. Mendoj se ai po i përfaqëson njerëzit të cilët e kanë zgjedhur atë që është themeli i demokracisë.

KOHA: Ambasador Walker, pyetja ime e fundit është kjo. Në Kosovë ka statujë tuajën, emra rrugësh e shenja të tjera që nderojnë të bëmat tuaja—si e kanë formësuar dhe ndikuar Masakra e Reçakut dhe Kosova jetën tuaj pasi u kthyet në SHBA dy dekada më parë dhe çfarë kuptimi ka Kosova për ju sot?

WILLIAM WALKER: Siç thashë, të dëshmoja kundër Milosheviqit ishte e rëndësishme për mua. Çfarë ndodhi në Reçak dhe pas saj është shumë me rëndësi për mua. Kam shërbyer si ambasador në një vend tjetër ku kishte luftë civile sikurse El Salvador ku kishte shumë dhunë. Ende e përcjell situatën atje e po ashtu atje ka disa rrugë që mbajnë emrin tim, por nuk jam një hero i madh atje. Çdo ditë të jetës sime mendoj se ka të bëjë me Kosovën. Diaspora në Washingoton është shumë e vogël, por disa nga ta janë shokë të mi dhe kurdoherë që të afërmit e tyre vijnë nga Kosova në SHBA, figurat politike vijën nga Kosova më vizitojnë. Shtëpia ime pret vizitorë pothuajse çdo javë nga Kosova, Shqipëria e madje edhe nga Maqedonia apo Mali i Zi. Shqiptarë. Nganjëherë nuk e di pse duan të më takojnë. Disa gra kanë ardhur që të më takojnë dhe më kanë ofruar martesë. Fatkeqësisht e kanë thënë në gjuhën shqipe, kështu që unë nuk isha i sigurt se për çfarë po flisnin…Por ky vend ka qenë pjesë e madhe e jetës sime prej se jam larguar. Do të provoj të vij këtu sa më shpesh që mundem tash që pandemia shkoi dhe nëse më lejon shëndeti… Ju thatë se kjo ishte pyetja e juaj e fundit. Kështu që do të përgjigjem diçka që nuk është pjesë e pyetjes suaj. Dua të them se si e shoh Kosovën sot. Jam kthyer këtu disa herë që nga 1999-ta. Dhe kam qenë shumë kritik me lidershipin tuaj: Hashim Thaçin dhe politikanët e tjerë të cilët i kam fajësuar për gabime të shumta. E kam kritikuar gjendjen e keqe me korrupsion, kam kritikuar. Sot ju ende po shikoni si t’i jepni fund krizës energjetike, të cilën e pamë të gjithë edhe para 24 vjetësh.

Por kur kam ardhur tash pas 2 vjetësh, e shoh që ky vend është një demokraci funksionale. Ky vend po ia prezanton botës një shembull të një shteti të lirë e demokratik. Dhe nuk e kuptoj se pse nuk është në Bashkimin Evropian, pse nuk është në Kombet e Bashkuara, pse nuk është e njohur nga Spanja e Sllovakia e nga vende të tjera të botës. Këtë s’e kuptoj.

E kuptoj në njëfarë forme hezitimin e disa shteteve se për çfarë qëndron ky shtet. Por do të dëshiroja që të kishit diplomatë më shumë nëpër botë në një numër më të madh për t’i treguar botës se çka është Kosova. Pse u bë Kosova.. Unë po iu thosha disa njerëzve se si është e mundur që Ambasada në Washington i ka vetëm dy persona?

Si është kjo e mundur? Unë kam shërbye në një vend në qendër të Amerikës, në El Salvador, dhe kanë qenë 300 persona në ekipin tim. Njoh vende të botës që kanë një të dhjetën e popullsisë së Kosovës dhe kanë ambasadë të madhe në Washington. Është me rëndësi që të keni përfaqësues që e rrëfejnë tregimin e Kosovës… Mbrëmë dëgjova që Ambasada juaj në Washington dhe ambasadat e tjera rreth botës nuk kanë burime. Nuk e di se si mund ta tregoni veten përderisa nuk vendosni njerëz. Unë jam diplomat, por s’jam i çmendur pas diplomatëve. Nganjëherë nuk e bëjnë atë që duhet bërë. Por t’i kesh dy njerëz në Washington, jam i befasuar që mund të paguajnë taksinë për të shkuar në Departamentin e Shtetit.

E dini, kam takuar disa nga ish-ministrat e Jashtëm dhe ata donin të bënin më të mirën që mundnin, por nuk mund ta bëni një gjë në këtë mënyrë e pa burime.

Nuk e di a e theksova mjaftueshëm se është një tregim suksesi në çdo nivel. Njerëzit këtu e kuptojnë çfarë nënkupton të jesh një demokraci. Ata e kuptojnë se çka është sundimi i ligjit. Kanë besim në polici në një masë që nuk e kam parë askund. Praktika juaj e demokracisë për mua është e mrekullueshme. Për një shtet që është shpallur vetëm nga vitit 2008, unë kam vetëm urime për popullin, Qeverinë, gazetarët e Kosovës që bëjnë gjithë gjërat e duhura.

KOHA: Ju falënderoj z. Ambasador. Ishte ndër i madh.

WILLIAM WALKER: Kënaqësia ishte e imja. U kënaqa! Pyetje të mira. Faleminderit!

Rruga Press