Pse fuqia e Rusisë është kaq elastike në Serbi
Një sondazh i fundit tregoi se 46 për qind e serbëve besojnë se vendi i tyre duhet të qëndrojë neutral në luftën Rusi-Ukrainë, duke konfirmuar se një akt balancues duket të jetë strategjia më pak e kushtueshme për qeverinë serbe.
E përçmuar nga disa dhe e admiruar nga të tjerët, fuqia e butë (soft power) ruse në Serbi duket se është e pranishme kudo dhe i lë në hije lidhjet e tjera të Moskës me vendin ballkanik, duke përfshirë bashkëpunimin energjetik dhe kundërshtimin e përbashkët ndaj pavarësisë së Kosovës. Duke përfituar nga mëria historike që shumë serbë mbajnë kundër Perëndimit, Rusia gëzon respekt dhe popullaritet të madh në shoqërinë serbe. Por sa i qëndrueshëm është ai popullaritet përballë pushtimit të vazhdueshëm të Ukrainës nga Kremlini? Dhe çfarë kufizimesh reale i imponon politikës së jashtme serbe?
Një sondazh i opinionit publik i kryer nga Fondacioni i Shoqërisë së Hapur dhe Datapraxis në njëzet e dy vende në mesin e vitit 2022 (në të cilin Qendra e Beogradit për Politikat e Sigurisë, ose BCSP, kishte qasje ekskluzive) zbulon se deri në atë moment, pushtimi i Ukrainës nga Kremlini kishte ndryshuar çuditërisht pak qëndrimet e serbëve ndaj Rusisë. Serbia ende mbetet një vend i jashtëm global pro-rus, edhe në krahasim me vendet skeptike perëndimore në botën në zhvillim. Rreth 63 përqind e serbëve të anketuar e konsiderojnë Perëndimin përgjegjës për shpërthimin e luftës Rusi-Ukrainë: dukshëm më shumë se në të gjitha vendet e tjera të anketuara, duke përfshirë Indonezinë (50 përqind), Turqinë (43 përqind) dhe Indinë (34 përqind). Më vonë gjatë vitit, BCSP kreu një tjetër sondazh për të eksploruar pse popullariteti i Rusisë mes serbëve është kaq elastik.
Duke sfiduar përkufizimin e fuqisë së butë, të cilën teoricieni amerikan i marrëdhënieve ndërkombëtare, Joseph Nye e përkufizoi si aftësinë e një vendi për të ndikuar te të tjerët përmes fuqisë tërheqëse, apeli i Rusisë ndaj publikut serb ka të bëjë më pak me atë që përfaqëson, dhe më shumë me atë që nuk ka. Afiniteti kulturor dhe historik, dhe vëllazëria ortodokse dhe sllave, janë të gjitha koncepte dytësore në krahasim me faktin e papërpunuar se Rusia thjesht nuk është Perëndim.
Fuqia e butë e Rusisë në Serbi më së shumti buron nga kujtimet e hidhura të viteve 1990: ndjenjat e të qenit të tradhtuar, të refuzuar dhe të dëbuar nga Perëndimi, zhgënjimi me pavarësinë e Kosovës dhe nocioni se Rusia vepron si një kundërforcë ndaj përparësisë perëndimore. Zhgënjimi i serbëve me kostot e tranzicionit të vendit drejt demokracisë dhe ekonomisë së tregut përforcon gjithashtu narrativat pro-ruse, pasi ai tranzicion është i lidhur me Perëndimin.
Kjo çon në shtrembërime mahnitëse në botëkuptimin global të shumë serbëve. Sondazhi i BCSP zbuloi se 51 për qind e serbëve besonin se Rusia ishte partneri më i rëndësishëm ndërkombëtar i Serbisë, ndërsa 66 për qind e quajtën Rusinë “mikun më të madh” të vendit.
Rusia gjithashtu shihet gjerësisht si një aleat vetëmohues, me vetëm 28 për qind që deklarojnë se Moska po kujdeset për interesat e saj, dhe jo vetëm të Serbisë. Joshja e Rusisë për serbët është aq e theksuar sa 45 për qind besojnë në mënyrë irracionale se ajo do të jetë fuqia dominuese në shekullin e njëzet e një, në krahasim me 23 për qind që mendojnë se do të jetë Kina dhe 18 për qind që zgjodhën Shtetet e Bashkuara.
Një ndihmë tjetër për fuqinë e butë ruse në Serbi është mosmarrëveshja e pazgjidhur e Kosovës. Për sa kohë që çështja e rëndon publikun, politikanët serbë ndihen të detyruar të kundërshtojnë pavarësinë e Kosovës, e cila përfshin nevojën për mbrojtje diplomatike ruse. Sondazhi tregoi se 45 për qind e serbëve e kanë prioritet Kosovën në politikën e jashtme, duke e perceptuar atë si “shumë të rëndësishme”, ndërsa 52 për qind besojnë se Serbia nuk duhet ta njohë pavarësinë e Kosovës. Rusia është e etur të përfitojë nga kjo, duke përsëritur rregullisht gatishmërinë e saj për t’i ofruar Serbisë garanci se Kosova nuk do të fitojë kurrë njohje të plotë ndërkombëtare.
Megjithatë, asnjë nga këto nuk do të funksiononte me aq efikasitet nëse nuk do të ishte ndihma e elitave. Prania e drejtpërdrejtë e Rusisë në peizazhin e medias serbe është e kufizuar në portalin Sputnik Srbija dhe edicionin serb të krijuar së fundmi të faqes së lajmeve RT pro-Kremlinit. Audiencat e këtyre dy mediave nuk janë aspak të mëdha, pasi shumica e publikut serb konsumon narrativa pro-ruse të ofruara nga mediat vendase serbe, në veçanti tabloidet pro-qeveritare.
Në këtë mënyrë, koalicioni qeverisës serb përfiton nga ndjenja pro-ruse e paraqitur kryesisht në bazën e vet të votuesve. Hulumtimi ynë tregon se nëse serbët janë pro-perëndimorë apo pro-rusë, ka tendencë të varet nga cili kanal televiziv që ata shikojnë, me mediat pro-qeveritare që nxisin ndjenjën pro-ruse.
Duke përfituar nga ndjenjat pro-ruse në vend, presidenti serb Aleksandar Vuçiç përdor gjithashtu Moskën si një “dordolec” të përshtatshëm në marrëdhëniet e tij me Perëndimin. Narrativa rreth kërcënimit rus dhe serbëve radikalë pro-rusë që përpiqen për pushtet e ndihmon atë të shmangë kritikat perëndimore për kthimin demokratik në Serbi.
Megjithatë, kjo lehtësi e dyfishtë ka një kosto dhe e kufizon ndjeshëm regjimin e Vuçiqit në zgjedhjet e politikave, veçanërisht për Kosovën. Popullariteti i Rusisë e bën jashtëzakonisht të vështirë për çdo qeveri serbe të bëjë lëshime për pavarësinë e Kosovës, pasi shfaqja si një përkrahës më pak i flaktë i integritetit territorial të Serbisë sesa Kremlini rrezikon një reagim të brendshëm.
Mbështetja në popullaritetin e Rusisë në vend u bë një detyrim edhe më i madh pasi Moska pushtoi Ukrainën në shkurt të vitit 2022. Udhëheqja serbe e ka gjetur veten në një situatë të vështirë, pasi tani përballet me presionin në rritje perëndimore për t’iu bashkuar sanksioneve anti-ruse, por ka frikë të veprojë kështu sepse është e sigurt se do të minojë mbështetjen e saj të brendshme.
Sipas sondazhit të BCSP-së, shumica e serbëve kundërshtojnë vendosjen e sanksioneve ndaj Rusisë. Midis tyre, 44 për qind thanë se ishin kundër sanksioneve sepse Serbia i përjetoi ato në vitet 1990, 24 për qind sepse e konsiderojnë Rusinë si mikun më të madh të Serbisë dhe 12 për qind për shkak të interesave të Serbisë në Kosovë. Krahasimet me historinë serbe janë provë e mëtejshme se rrënja e vërtetë e joshjes së Rusisë qëndron në përvojën historike të Serbisë.
Megjithatë, popullariteti i Rusisë në Serbi ka kufijtë e tij dhe nuk i mundëson Kremlinit thjesht të manipulojë vendimet e politikës së vendit siç e sheh të arsyeshme. Për të mbështetur tërheqjen e saj, Moska varet nga makineria e propagandës proqeveritare lokale, e cila drejtohet nga elitat lokale dhe i jep formë narrativës sipas interesave të tyre. Sondazhi i BCSP tregon se 46 përqind e serbëve të anketuar besojnë se Serbia duhet të qëndrojë neutrale në luftën Rusi-Ukrainë, duke konfirmuar se një akt balancues duket të jetë strategjia më pak e kushtueshme për qeverinë serbe.
Pavarësisht simpatisë së fortë ndaj Rusisë, publiku serb ende beson se vendi i tyre duhet të largohet nga konfliktet e mëdha ndërkombëtare. Por meqenëse është e ndjeshme ndaj presionit nga Moska, Serbia do të ngurrojë të ndërmarrë ndonjë hap anti-rus.
Maxim Samorukov është një bashkëpunëtor në Carnegie Endowment for International Peace dhe një bashkëpunëtor vizitor në Qendrën e Beogradit për Politikat e Sigurisë (BCSP). Vuk Vuksanovic është një studiues i lartë në Qendrën e Beogradit për Politikat e Sigurisë (BCSP) dhe bashkëpunëtor i LSE IDEAS, instituti i politikës së jashtme të London School of Economics. Ky artikull bazohet në raportin ku ata janë bashkëautor për BCSP dhe është botuar gjithashtu në serbisht nga gazeta javore NiN.
Rruga Press