Analiza – Si e penguan ekstremistët serbë një përkujtimore krimesh lufte në Bosnje

Dy grupe të vogla por të zëshme nacionalistësh serbë të Bosnjës të krahut të djathtë ushtruan presion që besohet se ka bërë që autoritetet në qytetin e Prijedorit të ndalojnë marshimin e këtij viti të Ditës së Shiritit të Bardhë për të përkujtuar viktimat e luftës.

“Së shpejti nuk do të ketë vend që ‘shiritat e bardhë’ të marshojnë lirisht”, u zotuan aktivistët nga një grup nacionalist i krahut të djathtë nga qyteti boshnjak i Prijedorit, i quajtur Vetë Respekt (Samopostovanje) në një postim në Facebook në prill 2021.

Përkujtimi i përvitshëm i Ditës së Shiritit të Bardhë është mbajtur gjatë dekadës së fundit në kujtim të krimeve të kryera nga forcat serbe të Bosnjës në zonën e Prijedorit në pranverën e vitit 1992 dhe vrasjen e 102 fëmijëve në zonë gjatë kohës së luftës.

Ai përkujton nxjerrjen e një dekreti në maj 1992 nga autoritetet serbe të Bosnjës të kohës së luftës në Prijedor, i cili u njoftua në Radio Prijedori, i cili u kërkonte të gjithë joserbëve të shënonin shtëpitë e tyre me flamuj ose çarpafë të bardhë dhe të mbanin shirita të bardhë kur dilnin jashtë – një incident që është bërë simbol i fushatës vdekjeprurëse të persekutimit në atë zonë në atë kohë.

Vitin e kaluar pati një marshim të Ditës së Shiritit të Bardhë nëpër Prijedor. Por këtë vit, autoritetet nuk pranuan të jepnin një leje.

“Vetë Respekti” dhe një grup tjetër nacionalist i krahut të djathtë nga Prijedori, një organizatë rinore e quajtur Parim (Princip), nuk kanë shumë anëtarë. Por më shumë se disa vjet përpara se eventit t’i mohohej leja, ata kishin organizuar një fushatë të pamëshirshme në internet për t’i detyruar autoritetet të ndalonin marshimin e Ditës së Shiritit të Bardhë, një nga ngjarjet më të spikatura që përkujtojnë vuajtjet e kohës së luftës të jo-serbëve në zonë.

Për të zbuluar se si punuan ata për ndalimin e mbajtjes së kësaj përkujtimoreje, BIRN analizoi të gjitha postimet në rrjetet sociale të publikuara nga dy grupet nacionaliste, si dhe shqyrtoi një sërë eventesh që ata organizuan dhe dokumentarë që realizuan dhe foli me disa prej anëtarëve të tyre.

Të dy grupet njoftuan këtë vit se do të mbajnë disa tubime publike në Prijedor më 31 maj, datë në të cilën shënohet Dita e Shiritit të Bardhë.

Anëtarët e Parimit thanë se ata planifikonin të mbanin një marshim për të festuar ditëlindjet e kryeministrit hungarez të krahut të djathtë Viktor Orban dhe Zeljko Mitrovic, pronar i kanalit pro-qeveritar serb TV Pink, si dhe përvjetorin e pestë të inaugurimit të presidentit të Serbisë Aleksandër Vuçiç.

Departamenti i policisë së Prijedorit vendosi se lejimi i të gjitha këtyre tubimeve në të njëjtën ditë do të shkaktonte “një rrezik serioz dhune”. Policia lejoi që të zhvillohej një tubim i Ditës së Shiritit të Bardhë, por ndaloi një marshim nëpër qytet, sipas “Because It Concerns Me”, grupi që organizon eventin.

Eventet për Orban dhe TV Pink ishin gjithashtu të ndaluara, sipas organizatorëve të tyre, megjithëse policia nuk e ka konfirmuar këtë.

Megjithatë, askush nuk u paraqit në tubimet për Orbanin dhe Mitroviçin. Aktivistët thanë se besojnë se eventet e krahut të djathtë janë paralajmëruar vetëm për të parandaluar marshimin e Ditës së Shiritit të Bardhë.

BIRN ka analizuar më shumë se 860 postime në Facebook nga Vetë Respekti dhe mbi 30 postime nga Parimi. Postimet tregojnë se të dy organizatat ndërtuan një histori që çoi në ndalimin e marshimit, si dhe promovimin e mohimit të fakteve për dekretin e majit 1992 për “shiritin e bardhë”.

Vetë Respekti publikoi 50 postime në lidhje me shiritat e bardhë, 45 prej të cilave citonin opinione dhe dokumente të ndryshme që pretendonin se nuk kishte asnjë urdhër për të mbajtur shirita. Përveç fushatës së tyre në rrjetet sociale, të dy grupet deri më tani kanë organizuar shtatë leksione dhe kanë xhiruar dy dokumentarë. Ata janë gjithashtu aktivë në Instagram, Telegram dhe rrjetin social rus VKontakte Russian.

Shtator-dhjetor 2020: “Ekstremistët myslimanë sulmuan Prijedorin”

Vetë Respekti filloi të postonte në Facebook në shtator 2020, kryesisht për kulturën dhe historinë serbe. Në nëntor 2020, grupi postoi mohimin e tij të parë të dekretit të shiritit të bardhë, në një postim që pretendonte se “ekstremistët myslimanë” ishin përgjegjës për fillimin e dhunës në Prijedor më 30 maj 1992.

Nga fundi i vitit 2020, Vetë Respekti kishte filluar të ndërtonte një narrativë që justifikonte krimet e kryera gjatë luftës së viteve 1990 duke përmendur vuajtjet e popullit serb në luftërat e mëparshme, duke pretenduar se kjo i bëri serbët të frikësoheshin nga një dëm i ri në vitin 1992.

Branko Culibrk nga “Because it Concerns Me”, argumentoi se Vetë Respekti thjesht nuk ka guximin të përballet me atë që ka ndodhur në të vërtetë. “Është e turpshme që populli serb të kërkojë justifikim në të kaluarën për atë që ndodhi në vitet 1990”, tha Culibrk.

Janar-prill 2021: “Ratko Mlladiç është një hero”

Në postimet në janar 2021, Vetë Respekti e përshkroi shefin ushtarak serb të Bosnjës të kohës së luftës Ratko Mlladiç si një hero. Mlladiç më vonë u dënua me burgim të përjetshëm për gjenocidin e boshnjakëve nga Srebrenica, si dhe për krime të kryera në Prijedor dhe gjetkë.

Në shkurt 2021, grupi përsëriti shumë herë se konflikti filloi në zonën e Prijedorit në vitin 1992 për shkak të sulmeve nga “ekstremistët myslimanë”, “terroristët” ose “agresorët”. Kjo është në kundërshtim me vendimin e Gjykatës së Hagës në rastin kundër zyrtarit serb të kohës së luftës, Radoslav Brdjanin, i cili tha se midis majit dhe korrikut 1992, zonat e banuara kryesisht nga myslimanët e Bosnjës dhe kroatët u sulmuan nga Ushtria Serbe e Bosnjës, policia dhe grupet paraushtarake.

Në periudhën nga janari deri në prill, Vetë Respekti filloi gjithashtu fushata kundër filmit të Srebrenicës të nominuar për Oskar të Jasmila Zbaniçit “Quo Vadis, Aida?” dhe kundër përdorimit të termit gjenocid për të përshkruar masakrat e Srebrenicës të vitit 1995.

Maj 2021: “Dita e shiritit të bardhë është një gënjeshtër e madhe”

Përpjekjet e Vetë Respektit për të mohuar dekretin e shiritit të bardhë u rritën në fillim të majit 2021, muaji i eventit përkujtimor të përvitshëm. Në një postim të bërë, Vetë Respekti e përshkroi Ditën e Shiritit të Bardhë si “një gënjeshtër e madhe, manipulim dhe një instrument për satanizimin e serbëve, Republikës Srpska dhe Prijedorit”.

Një seri postimesh mohuan ekzistencën e një urdhri për të vënë shirita të bardhë, duke pretenduar se ishte një njoftim për të vendosur çarçafë të bardhë në shtëpi. Vetë Respekti tha se njoftimi u bë “pas një sulmi nga forcat paraushtarake myslimano-kroate në qytetin e Prijedorit” dhe se u bënte thirrje të gjithë vendasve, jo vetëm boshnjakëve dhe kroatëve, të vendosnin flamuj të bardhë.

Vetë Respekti tha gjithashtu se flamuj të bardhë u varën në shumë shtëpi dhe banesa serbe si simbol i paqes dhe besnikërisë ndaj autoriteteve. Ai pretendoi se nuk kishte kampe ndalimi në Prijedor, vetëm “qendra grumbullimi” dhe se Partia për Veprimi Demokratik, një parti nacionaliste boshnjake, “krijoi historinë për ‘holokaustin’ kundër myslimanëve”.

Pretendime të ngjashme se shiritat e bardhë ishin fiktive u bënë gjatë gjithë majit, pavarësisht faktit se urdhri për t’i vënë ata u përmend në vendimin e Gjykatës së Hagës që dënonte pesë oficerë policie dhe roje burgu, Miroslav Kvocka, Dragoljub Prcaç, Mladjo Radiç, Zoran Zigiç dhe Milojica Kos, për kryerjen e krimeve në kampet e paraburgimit në Prijedor.

“Myslimanët u urdhëruan nëpërmjet radios të vendosnin çarçafë të bardhë para shtëpive të tyre në shenjë besnikërie ndaj autoriteteve serbe dhe të lidhnin një shirit të bardhë rreth krahut dhe të shkonin drejt zonës së qendrës së qytetit”, thuhej në vendimin e Hagës.

Por Boris Radakoviç, një anëtar i Vetë Respektit, këmbënguli se “askush nuk është akuzuar në Hagë se ka detyruar dikë që të mbajë një shirit të bardhë”.

Qershor 2021-maj 2022: “Nuk kishte kampe ndalimi”

Gjatë kësaj periudhe, postimet e Vetë Respektit në Facebook vazhduan të mohonin se një dekret urdhëronte joserbët të mbanin shirita të bardhë, ndërsa fajësonin gjithashtu “njësitë terroriste myslimane”, “ekstremistët myslimanë”, “ustashët kroato-myslimanë” dhe “muxhahedinët” për dhunën në Prijedor dhe në Bosnjë e Hercegovinë në përgjithësi.

Grupi mohoi përsëri ekzistencën e kampeve të paraburgimit në Prijedor, duke i quajtur ato “qendra grumbullimi”, megjithëse vendimet e Gjykatës së Hagës kanë përcaktuar se mijëra boshnjakë dhe kroatë mbaheshin në kampet e paraburgimit në zona si Omarska, Keraterm dhe Trnopolje.

Vendimi i gjykatës së Hagës që dënon shefin lokal të Komitetit Serb të Krizave, Milomir Stakiç, për shfarosje, vrasje dhe persekutim, deklaroi se ai planifikoi dhe urdhëroi dëbimin e rreth 20,000 banorëve kryesisht joserbë të komunës së Prijedorit.

“Ai mori pjesë aktive në ngritjen e kampeve të paraburgimit Omarska, Keraterm dhe Trnopolje, në të cilat të burgosurit iu nënshtruan keqtrajtimit dhe abuzimit serioz që arrinte në torturë në baza ditore”, thuhej në vendim.

Nga janari deri në maj 2022, Vetë Respekti vazhdoi të këmbëngulte se shiritat e bardhë nuk ekzistuan kurrë. “Pa prova të vlefshme, ata po ngrenë pretendime se jo-serbët mbanin shirita të bardhë në Prijedor në vitin 1992, në mënyrë që ata të mund të ekzekutoheshin më lehtë ose të çoheshin në ‘kampet e paraburgimit’”, thuhej në një nga postimet e tij.

Maj-qershor 2022: “Dita e Shiritit të Bardhë është antiserbe”

Në fund të majit, Vetë Respekti filloi një fushatë të re kundër Ditës së Shiritit të Bardhë dhe organizoi një seri leksionesh për “falsifikimin e fakteve historike, keqpërdorimin e Holokaustit dhe narrativën negative që i serviret publikut perëndimor për Prijedorin dhe popullin serb”.

Vetë Respekti promovoi gjithashtu dokumentarin e tij të titulluar “Ne mbrojtëm Prijedorin”, në të cilin thoshte se “lufta në Prijedor filloi me sulmet e ekstremistëve myslimanë”.

“Është e padiskutueshme që një numër i madh civilësh myslimanë dhe kroatë vdiqën në Prijedor, por përfaqësuesit myslimano-kroatë mbajnë një pjesë të përgjegjësisë pasi i udhëhoqën popujt e tyre në një sulm kundër serbëve në Prijedor”, thoshte dokumentari.

Më 30 maj, një ditë para Ditës së Shiritit të Bardhë, Vetë Respekti mori pjesë në shënimin e Ditës së Mbrojtjes së Qytetit të Prijedorit, e cila u organizua nga Qyteti i Prijedorit, i cili tani është i dominuar nga serbët. Ngjarja shënon atë që autoritetet lokale serbe e quajnë çlirimin e qytetit nga boshnjakët.

Hasan Kahrimanoviç, një nga boshnjakët e parë që u arrestua në vitin 1992 në Prijedor, akuzoi pjesëmarrësit për falsifikim të historisë.

“Nga kush u mbrojtën? Më 30 prill 1992, autoritetet e Prijedorit ranë pa u shkrepur asnjë plumb. Kryetari thjesht u hoq nga detyra, erdhën autoritete të reja dhe tani ata po festojnë 30-vjetorin e mbrojtjes së Prijedorit”, tha Kahrimanoviç.

Organizatat dhe aktivistët e viktimave të luftës akuzuan gjithashtu autoritetet e Prijedorit për triumfalizëm mbi vdekjen e 3,000 civilëve që u vranë gjatë kohës së luftës, duke pretenduar se përdorimi i retorikës nacionaliste inkurajon njerëzit të justifikojnë krimet që janë kryer.

Por anëtari i Vetë Respektit Radakoviç tha se grupi i tij do të vazhdojë të punojë për të krijuar presion për një ndalim të përhershëm të Ditës së Shiritit të Bardhë.

“Faktet na tregojnë se eventi është përdorur për qëllime politike”, pohoi Radakoviç. “Nuk është shumë të thuhet se është antiserb. Pra, ne po mbrojmë refuzimin për të dhënë leje për eventet e ardhshme të Ditës së Shiritit të Bardhë.”/balkaninsight/

Rruga Press