Librat më të mirë të vitit 2020, sipas The Economist
Viti 2020 ka nxjerrë në pah veçoritë e asaj që ne e quajmë lexim apo pasion për leximin. Shumë prej nesh e kishim të pamundur ti rrekeshim librave për t’i lexuar gjatë këtij viti. Të përqëndrosh vemendjën tënde në një faqe libri është e vështirë të bëhet kur bota përjeton dhe përballet me kaq shumë dhimbje. Megjithatë, shumë pasionantë të librit, u kapën pas librave dhe leximit, duke e rizbuluar dhe ekploruar botën dhe njerëzit më mirë e më shumë, duke e ndjerë dhe përfytyruar natyrën dhe mrekullitë që sjell ajo dhe duke gjetur frymëzim për jetë, përkundër zhgënjimeve të mëdha që bota përjetoi në vitin 2020.
Më poshtë, sipas The Economist, janë titujt që na kanë tërhequr më së shumti në vitin 2020: një listë e gjerë rrëfimesh e përshkrimesh mbi politikën, historinë, artin, biografinë dhe kujtimet, ekonominë, satirën, trillimin, kulturën dhe idetë, shkencën dhe teknologjinë. Gjithashtu edhe narrativa për jetën e grave, sfidat e ndryshme me të cilat ballafaqohen ato, padrejtësitë dhe pabarazitë në raport me gjininë e kundërt.
Politikë
Kleptopia: Si po arrin paraja e ndyrë që ta pushtojë botën (Kleptopia: Hoë Dirty Money is Conquering the ëorld) – Tom Burgis.
Është e vështirë të shkruash për korrupsionin ndërkombëtar në një mënyrë të qasshme dhe me plot ngjyra duke e ruajtur njëkohësisht një ndjenjë urgjente të dënimit moral. Ky libër e kap në mënyrë të shkëlqyer si errësirën ashtu edhe poshtërsinë e përfshirë. Tema e saj përfundimtare – kryqëzimi i politikës dhe pasurimi personal – është një nga historitë më të rëndësishme të epokës.
Njerëzit e Putinit (Putin’s People) – Catherine Belton
Shumë libra janë përpjekur të shpjegojnë ngritjen dhe pamëshirshmërinë e Vladimir Putin; Storia e këtij libri është më e afërta deri më tani. Libri bazohet në intervista të gjera dhe mashtrime arkivore për të treguar një histori të gjallë të cinizmit dhe dhunës. Në këtë këndvështrim, një përqendrim masiv i pasurisë dhe fuqisë në duart e disave përdoret për të shtypur mendimin e disidencës dhe për të projektuar forcën jashtë vendit.
Ha Budën: Jeta dhe Vdekja në një Qytet Tibetian (Eat the Buddha: Life and Death in a Tibetan Town) – Barbara Demick
Kjo është historia e rrëfyer e Ngaba, një vend afër skajit të pllajës Tibetane dhe i vuajtjeve të njerëzve të saj nën sundimin e Partisë Komuniste Kineze. Duke eksploruar një zonë të vizituar rrallë nga të huajt, autori pikturon portrete të mrekullueshme të njerëzve që jetojnë atje, me një vështrim të hollësishëm për detajet dhe një kuptim të mprehtë të historisë së Tibetit.
Dëm i pakthyeshëm (Irreversible Damage) – Abigail Shrier
Një vështrim kritik i rritjes së jashtëzakonshme të viteve të fundit tek njerëzit që identifikohen si transgjinorë, veçanërisht në mesin e vajzave. Libri përfshin një skandal të shpërthyer mbi ofrimin e trajtimeve të pakthyeshme, qofshin kirurgjikale apo farmaceutike, për adoleshentët. Në mënyrë, parashikueshmërisht, të diskutueshme – megjithatë libri nuk përmban asnjë nmuancë paragjykimi.
A do të duhej të harrohej miqësia e vjetër (Should Auld Acquaintance Be Forgot) – John Lloyd
Një prove e fuqishme në kohë, mbi pasojat të dhimbshme që mund të shfaqen nga një Skoci e paspavarur si dhe meritat nga një bashkim me Anglinë. Autori, një gazetar i shquar, bën një rast për devolucion (transferim) në masë të gjërë, duke evokuar fuqishëm fëmijërinë e tij në një fshat peshkimi skocez.
Pse gjermanët e bëjnë më së miri (Why the Germans Do It Better) – John Kampfner
Ky lloj himni flladitës argumenton se kultura e konsensusit dhe stabilitetit të Gjermanisë ka sjellë një qëndrueshmëri të pazakontë midis demokracive të prirura për kriza. Pavarësisht titullit ngacmues – një goditje në Britaninë, vendlindjeen e autorit – ai pranon problemet e Gjermanisë, nga infrastruktura në rënkim deri tek politika e jashtme e përgjumur.
Muzgu i Demokracisë (Twilight of Democracy) – Anne Applebaum
Duke përzier një ndodhi personale dhe analizën, një historian i mirë i komunizmit jep një kronologji mbi shembjen e koalicionit liberal ndërkombëtar që u krijua gjatë luftës së ftohtë. Një pasqyrë perceptuese e ngritjes së populizmit autoritar.
Biografi dhe kujtime
Spartaku i zi (Black Spartacus) – Sudhir Hazareesingh
Protagonisti i këtij libri hulumtues ka lindur si skllav dhe është rritur për tu bërë figura kryesore në kryengritjen e vitit 1791, në Haitin modern, që bëri jehonë në të gjithë botën. Të dhënat e pjesërishme thonë se Toussaint Louverture ishte një karakter historik në hije; ky rindërtim i jep arritjet e tij politike, ushtarake dhe intelektuale.
Toka e Premtuar (A promised Land) – Barack Obama
Ka pak zgjidhje për rezultatin e arritur dhe shumë introspektivë në këtë narrativë të ngritjes së autorit në Shtëpinë e Bardhë dhe vitet e tij të para në të. Reflektues dhe i arsyeshëm, libri është gjithashtu një kujtesë se presidenti i 44-të është një nga shkrimtarët më të mirë ndonjëherë për të shërbyer në atë zyrë.
I panjohuri në qytetin Shogun (Stranger in the Shogun’s City) – Amy Stanley
I vendosur në gjysmën e parë të shekullit të 19-të, kjo histori e betejave të përditshme të një gruaje të paqartë në atë që tani njihet si Tokio ka të bëjë me triumfin mbi bursat. Duke përdorur një mori dokumentesh në lidhje me temën e saj të nëpërkëmbur, autori ngre perden në një botë të gjysmë-mbajtur mend të bukurisë dhe mizorisë.
Shtëpia nga xhami (House of Glass) – Hadley Freeman
Duke jetuar vitet e saj të fundit në Florida, gjyshja e autorit, Sala, kishte mall të madh për Parisin. Ajo në të vërtetë ka lindur në atë që sot njihet si Polonia, duke ikur nga përndjekjet në Francë. Jeta e rindërtuar me ndërlikime e familjes së saj është një shëmbëlltyrë lëvizëse e hebrenjëve të shekullit 20. Një nga vëllezërit e saj u vra në Auschëitz. Një tjetër u hodh nga një tren, u bashkua me rezistencën dhe më vonë u bë miq me Picasson.
Puthja ime e lamtumirës (Kiss Myself Goodbye) – Ferdinand Mount
Këtu përshkruhet një përrallë gazmore e një tezeje (hallë) paksa të çuditshme, multi-bigamiste, patologjikisht krijuese në Britaninë e një arsitokracie të lartë, në të dy anët e luftës së dytë botërore. Një pjesë e historisë hetuese, një pjesë e historisë shoqërore, storia pëson lëvizje nga rrugët e pasme të Sheffield deri në Claridges.
Histori
Azia e nëndheshme (Underground Asia) – Tim Harper
Një studim i shkëlqyeshëm i lëvizjeve revolucionare aziatike në dekadat e para të shekullit të 20-të, duke treguar sesi një ndërgjegje kolektive u shfaq në çarjet fillestare të perandorisë – në shtëpitë e qyteteve portuale dhe qarqeve radikale në Londër dhe Paris. Idetë perëndimore u kthyen përsëri në Azi, duke minuar sundimin kolonial. E vërteta e madhe e revolucionarëve, thotë autori, ishte se Azia qëndronte “në ballë të së ardhmes njerëzore”.
Çdo pikë gjaku (Every Drop of Blood) – Edward Achorn
Fjala e dytë inauguruese e Abraham Lincoln, e mbajtur drejt fundit të luftës civile, është gdhendur në murin e memorialit të tij në Uashington. Duke mos pranuar të kënaqet, presidenti që do të fitojë së shpejti – dhe do të vritet – përkundrazi avokoi “dashakeqësi ndaj askujt” dhe “bamirësi për të gjithë”. Ky libër evokon në mënyrë të pasur origjinën intelektuale dhe kontekstin e një fjalimi që mbetet një model i zemërgjerësisë politike.
Shtëpia në bjeshkë (A House in the Mountains) – Caroline Moorehead
Pasi vendi kapitulloi para Aleatëve në 1943, rreth 80,000 partizanë në Italinë Veriore vdiqën në një luftë për liri kundër besnikëve fashistë dhe mbështetësve të tyre nazistë. Duke u zhytur thellë hulumtime në një rrëfim tërheqës, ky libër tregon historinë e katër grave të përfshira në luftë.
Alariku gotik (Alaric the Goth) – Douglas Boin
Historia mund të shkruhet kryesisht nga fitimtarët, por shkatërrimi i Romës nga gotët shumë më pak të shkolluar në vitin 410 p.k përben një përjashtim. Ky portret shumëngjyrësh i qytetit dhe perandorisë në shekullin e pestë tregon anën e tyre të historisë. Romakët e pasur jetuan me madhështi ndërsa gotët duruan skllavërinë. Alariku, udhëheqësi i tyre, shërbeu në ushtrinë romake – para se të kthehet tekshtypësit.
Momenti Themelues i Indisë (India’s Founding Moment) – Madhav Khosla
Një kujtesë grushtuese e suksesit të lindjes së Indisë si një republikë demokratike. Gjeniu i kushtetutës së tij e mbajti vendin në kurs për shtatë dekada paqeje dhe rritje (të ngadaltë); por ka pësuar erozion në epokën e Narendra Modi.
Trillim
E bija e Kasapit (The Slaughterman’s Daughter) – Yaniv Iczkovits
Jehonat e letërsisë ruse dhe jidishiane (një gjuhë e përdorur nga populli hebre në Evropën Qendrore dhe Lindore para Holokaustit) kumbojnë në këtë sentiment të lezetshëm, por ju nuk keni nevojë t’i dëgjoni duke e shijuar. është fundi i shekullit të 19-të dhe një nënë hebreje vendosë të marrë kunatin e saj të pabesë nga Minsku, kryeqyteti bjellorus. Karakteret shumëngjyrëshe, patosi dhe humori janë kapur të gjitha në mënyrë të mrekullueshme në një përkthim të shkathët nga Hebraishtja.
Shuggie Bain (Shuggy Bain) – Douglas Stuart
Kjo histori e vendosur në Glasgoë-in e privuar të viteve 1980, fitoi Çmimin Booker të vitit 2020. Megjithëse personazhi i titullit magjeps me shikimin e tij prej humori sheh botën përpara, pika sentimentale e librit është “nëna e tij në thyerje e sipër”, Agnes, shpresat e mëdha të së cilës tragjikisht prishen nga alkoolizmi.
Vanessa ime e zymtë (My Dark Vanessa) – Kate Elizabeth Russell
Titulli vjen nga romani i Vladimir Nabokov, dhe historia është pjesërisht një ripunim i “Lolita”, që rrëfen abuzimin e një vajze adoleshente nga një mësues i moshës së mesme. Një narrativë e fuqishme që do të godasë shumë gra – por me të vërtetë duhet të lexohet nga burrat.
Hoteli nga xhami (The Glass Hotel) – Emily St John Mandel
Personazhi kryesor i këtij romani gjithëpërfshirës është një banakiere që bëhet gruaja e një burri mashtrues, pastaj një kuzhinier në një anije kontejnerësh. Evokimi i atmosferës së përplasjes financiare të vitit 2008, tema e tij e vërtetë është vështirësia e tejkalimit të së kaluarës. “Ka kaq shumë mënyra për t’iu vënë në gjah një personi,” shkruan autori, “ose një jete.”
Ministria për të Ardhmën (The Ministry for the Future) – Kim Stanley Robinson
Ndryshimi klimatik është një temë shumë e vështirë për romancierët – ky është trajtimi i tij më i rëndësishëm për disa kohë. Të udhëhequr nga një ish-ministër Irlandez, një organ ndërqeveritar eksploron rrugët nga terrorizmi tek gjeoinxhinieria në bankat qendrore ndërsa bën përpjekje për të shmangur katastrofën. Në disa momente të tmerrshme, për të tjerët që duket se pothuajse nuk po kontrollohen, libri mundësohet nga një vizion shpresëdhënës, por pa iluzionin e së ardhmes.
Elegjitë e Atdheut (Homeland Elegies) – Ayad Akhtar
Një përrallë verbuese, pjesërisht autobiografike rreth rritjes si një Pakistano-Amerikan deri në epokën e 9/11 dhe më pas Donald Trump. Ai ndeshet me ambivalencën rreth Islamit, ndjenjat e përhershme të mosbesimit dhe rreziqet e suksesit material. Nga një dramaturg i çmimit Pulitzer.
Nënta perfekte (The Perfect Nine) – Ngugi Wa Thiong’o
Shumica e shkrimtarëve e humbin energjinë dhe krijimtarinë e tyre ndërsa plaken. Por jo edhe autori Kenian 82-vjeçar i këtij romani të freskët dhe magjik. Autori kenias rrëfen për Kikuyu-n e parë dhe lidhjen e tyre të pasionuar me malin Kenia, shtëpinë e perëndisë së tyre, Ngai.
Sheqeri i djegur (Burnt Sugar) – Avni Doshi
“Do të gënjeja”, fillon narratori, “nëse do të thoja që mjerimi i nënës sime kurrë nuk më ka dhënë kënaqësi.” Antara, tani e rritur, nuk mund të falë dështimet dhe mizoritë e prindërve të saj, por megjithatë ndihet e detyruar të kujdeset për të ndërkohë që një dozë çmendurie zë vend. Ky roman i parë i tij dhe debutues ka të bëjë me lidhjet mes saj dhe nënës si dhe natyrën rrëshqitëse të kujtimeve.
Kulturë dhe ide
Magdalena: Lumi i Ëndrrave (Magdalena: River of Dreams) – Wade Davis
Magdalena, apo titulli i lumit që përshkruhet në roman është zemra dhe shpirti i Kolumbisë. Përveçse përgjysmon vendin, romani “River of Dreams” është “burimi i muzikës, letërsisë, poezisë dhe lutjes kolumbiane”, thotë autori, një antropolog dhe eksplorues kanadez. Duke e përshkuar gjatësinë 1.000 milje të Magdalenës, në këmbë, kalë, me makinë ose – shpesh – me anije, autori ka nxjerrë për lexuesin një kronikë magjepsëse që ndërthur kulturën, ekologjinë dhe historinë.
Mozarti: Mbretërimi i Dashurisë (Mozart: The Reign of Love) – Jan Swafford
Kompozimet e Mozart, vë në dukje këtë tregim të jashtëzakonshëm të jetës dhe veprës së tij, shfaqin “një lloj përsosmërie të palodhshme që vërehet aq mirë saqë duket se gati e ka shkruar vetë Moxarti”. Në këtë tregim Mozarti ishte një njeri thelbësisht i lumtur, një gjeni me një humor të përhershëm fëminor. Autori, vetë një kompozitor, e përshkruan rrëfimin e tij me njohuri depërtuese në muzikë.
Koha e magjistarëve (Time of the Magicians) – Wolfram Eilenberger
Mendimi inteligjent dhe politika e ulët takohen në këtë portret të gjallë grupor të katër filozofëve revolucionarë në gjuhën gjermane në vitet 1920. Ludëig ëittgenstein, ëalter Benjamin dhe Martin Heidegger të gjithë vështronin drithërueshëm humnerën kulturore të pasluftës; si një lolo nazist, Heidegger u bë pjesë e saj. Vetëm Ernst Cassirer, liberal i denjë, “mendimtar i së mundshmes”, nuk e dorëzoi vetën.
Leo Tolstoy (Leo Tolstoy) – Andrei Zorin
Linjat kryesore të jetës mahnitëse të Tolstoit janë të njohura: libertinizmi, pendimi, kryeveprat, martesa famëkeqe e pakënaqur dhe vdekja në stacionin e trenit në Astapovo. Por kjo biografi elegante, perceptuese gërsheton kohën e tij, shkrimin e tij, besimin dhe aktivizmin e tij politik në një tërësi të vetme, pa ndërprerje.
150 shkëlqimet e Beatles (150 Glimpses of the Beatles) – Craig Brown
Librat për Beatles shpesh zhyten në detaje të vogla të karrierës së bendit. Ky e prek moçalin me zgjuarsi dhe stil, në një histori të zgjuar që ngërthen në vete 150 narrativa zbuluese dhe argëtuese. Ringo përsdhkruhet mirë, të tjerët jo edhe aq shumë.
Shkencë dhe teknologji
Karakteri mbizotrues (A Dominant Character) – Samanth Subramanian
Subjekti i këtij libri finok ishte një gjigant i shkencës britanike. J.B.S Haldane ndihmoi në mishërimin e teorisë së Darvinit për përzgjedhjen natyrore duke e bërë një me gjenetikën dhe duke e bazuar në matematikë. Ai shërbeu në llogore gjatë luftës së parë botërore dhe shkroi në mënyrë të jashtëzakonshme. Një komunist i përkushtuar, ai ishte i matur dhe i kujdesshëm të pranonte përdhosjet e Bashkimit Sovjetik. “Edhe nëse profesorët e lënë politikën vetëm,” vërejti ai, “politika nuk do t’i lërë profesorët vetëm.”
Fundi i gjithçkaje (The End of Everything) – Katie Mack
Universi kishte një fillim dhe, një ditë, do të ti vije fundi. Autori përdor fizikën më të fundit për të shqyrtuar mundësitë për ditën e kijametit. Pavarësisht nga tema e saj solemne, humori dhe referencat e saj eklektike (nga Shekspiri te “Battlestar Galactica”) janë pjesë e këtij libri. Edhe përmes diskutimeve mbi shkencën më të avancuar, lexuesi i përgjithshëm nuk ngatërrohet asnjëherë.
Kozmosi Njerëzor (The Human Cosmos) – Jo Marchant
Që nga fillimi i civilizimit njerëzor, feja, arti dhe shkenca kanë qenë të preokupuara me yjet dhe mrekullitë e tjera qiellore. Ky është një vështrim që nxit mendimin se si magjepsja me qiejt ka formuar dhe ende formon kulturën njerëzore.
Privatësia është fuqi (Privacy is Power) – Carissa Véliz.
Mbledhja e vazhdueshme dhe e kudondodhshme e të dhënave për qytetarët privatë është një sistem abuziv që minon të drejtat e tyre, argumenton një filozof i Oksfordit. Zgjidhjet e saj, të tilla si ndalimi me pazarin e të dhënave personale, mund të jenë ekstreme, por që nxit ttje një bisedë urgjente.
Shigjeta e Apollonit (Apollo’s Arrow) – Nicholas Christakis
Një sociolog dhe shkencëtar eminent e merr në shqyrtim historinë e pandemive dhe mënyrën se si disa vende gabuan në reagimin e tyre ndaj Covid-19. Pandemitë nuk janë vetëm biologjike por sociologjike, ai vëren: viruset ndryshojnë formë, porse edhe sjellja njerëzore ndryshon po ashtu.
Biznes dhe Ekonomi
Pa filtër (No Filter) – Sarah Frier
Duke u bazuar në qasjen e ngushtë të autorit tek ata që menaxhojnë me Instagramin, kjo është një pamje e gjallë dhe zbuluese se si ndodhi që bota ta shohë veten e saj përmes thjerrëzave të platformës. Fantazitë për këtë botë përfshijnë paraqitje të çuditshme të Silicon Valley dhe një llogari të shitjes së Instagram në Facebook – dhe pasojat e saj të pakëndshme pastaj.
Pa rregulla (No Rules Rules) – Reed Hastings and Erin Meyer
Pushime të pakufishme dhe pa kufizime zyrtare të shpenzimeve tingëllojnë si një recetë për kaosin e korporatave. Përmes një libri të rrallë nga një shef ekzekutiv që është i lexueshëm dhe i qartë, shefi i Netflix – dhe bashkëautorja e tij – shpjegojnë se si kanë arritur në këto dhe rregulla të tjera radikale të menaxhimit, dhe pse ato nuk janë aq tërheqëse sa tingëllojnë.
Çmimi i Paqes (The Price of Peace) – Zachary Carter
Ky portret i shkruar mrekullisht i John Maynard Keynes gjurmon evolucionin e të menduarit të tij për ekonominë politike. Rikthen kontributet e tij në jetën intelektuale të shekullit të 20-të në një mënyrë sa më të qartë dhe më të vërteta për mendimin e tij sesa shumica e llogarive të dhëna përmes ligjërimeve
Miti i Kapitalizmit Kinez (The Myth of Chinese Capitalism) – Dexter Roberts
Një vështrim i palustruar tek migrantët rural që e kanë nxitur llulëzimin e gjatë të Kinës, por mbeten qytetarë të klasit të dytë. Autori ndërthur një analizë të mprehtë me historinë e një familjeje të cilën ai e përcolli për dy dekada rresht.
Plotësisht i rritur (Fully Grown) – Dietrich Vollrath
Një studim i gjerë dhe origjinal i ngadalësimit të rritjes ekonomike në Amerikë në dekadat e fundit. Autori ia atribuon lodhjes së të hyrave nga përhapja e arsimit dhe grave që hyjnë në fuqinë punëtore dhe kalimit drejt shërbimeve pasi njerëzit janë bërë më të pasur. Këto prirje janë të mirëseardhura, argumenton ai: mungesa përfitimeve të kollajshme do të thotë që ju i keni zgjedhur të gjitha me sukses.
E hapur: Historia e Përparimit Njerëzor (Open: The Story of Human Progress) – Johan Norberg
Progresi varet nga çeltërsia, pretendon ky libër, por kjo krijon një reagim të ashpër pasi njerëzit janë të fortë për t’iu frikësuar ndryshimeve të shpejta. Autori merr shembuj nga çdo kontinent dhe epokë, duke përfunduar në një shënim optimist, në kohë. Vitet e fundit kanë parë ngritjen e demagogëve populistë të cilët dëshirojnë të ngrenë ura lëvizëse – por udhëheqës të tillë përfundimisht e humbin fuqinë sepse janë të pashpresë në qeverisje.