The Conversation: Historia e ngatërruar e kalendarit modern

Edhe pse ka për qëllim të vërë rend në jetën tonë, kalendari modern perëndimor ka një histori të çrregullt. Ngatërresa, pjesërisht, vjen për shkak të vështirësisë së bashkërendimit të orbitave të trupave qiellorë me ciklet e ditës dhe të natës dhe kalimin e stinëve. Viti i matur me rrotullimin e Tokës rreth Diellit është afërsisht 365.2422 ditë. Por edhe Hëna nuk i ka ditët e plota. Në harkun kohor të një viti, ka rreth 12.3683 muaj hënorë. Shoqëritë tradicionalisht janë përpjekur të sigurohen që të njëjtat stinë të koordinohen me të njëjtët muaj.

Kalendarët e lashtë të Mesopotamisë, për shembull, bashkërendonin muajt dhe stinët duke shtuar muaj shtesë herë pas here, një proces i quajtur ndërthurje. Në disa sisteme hënore, megjithatë, muajt mund të lëvizin nëpër stinë – ky është rasti i kalendarit islamik hixhri. Kalendari diellor i Romës së lashtë ka krijuar kalendarin tonë modern perëndimor. Kalendari Julian, i cili e ka marrë emrin nga reformat e Jul Cezarit të viteve 46/45 pes, e përafroi vitin diellor në 365,25 ditë dhe fuste një ditë shtesë çdo katër vjet. Kjo la pa llogaritur pak më shumë se 11 minuta. Kalendari julian gjithashtu na la një trashëgimi muajsh në pozicione të çuditshme. Muaji ynë i njëmbëdhjetë, nëntori, rrjedh nga latinishtja për numrin nëntë, si rezultat i lëvizjes së fillimit të vitit nga marsi në janar.

Muajt ​​dhe emrat e rinj u riorganizuan për t’u përshtatur me mekanizmat e pushtetit. Gushti, për shembull, e ka marrë emrin nga Perandori Augustus. Siç ka thënë historiani i madh australian Christopher Clark: “Sikurse graviteti përkul dritën, ashtu pushteti përkul kohën“.

Epoka kristiane

Ndërsa perandoria romake u zhvendos në atë që ne tani e quajmë mesjetë, fuqia që e përkuli kohën më me sukses ishte ajo e kishës. Por, ashtu si sot, kisha ishte shumëllojshmëri pushtetesh me dallime lokale dhe rajonale, dhe me një shumëllojshmëri identitetesh dhe betejash të brendshme. Fillimi i vitit, për shembull, mund të ndryshojë shumë në shoqëritë mesjetare.

Në njëfarë kohe ishte 25 marsi, dita që përkujtonte shfaqjen e engjëllit Gabriel te Maria. Herë të tjera ishte 25 dhjetori, e njohur si ditëlindja e Jezusit (periudha e përsosur e shtatzënisë 9-mujore). Ndonjëherë, ishte në mënyrë konfuze data e lëvizshme e Pashkëve, duke bërë që vitet të ndryshojnë gjatësinë. Pikërisht në këtë periudhë 11 “problematike” u hakmorën. Stinët filluan të zhvendoseshin, pak nga pak, dhe kjo pati implikime të rëndësishme për llogaritjen e kohës.

Data e të dielës së Pashkëve (një tjetër pikë mosmarrëveshjesh) ishte caktuar për të ndjekur ekuinoksin e Pranverës Veriore, simbol natyror i dritës që pushton errësirën. Por ndërsa ai ekuinoks filloi të rrëshqasë pas në kohë, filloi të shfaqej një dallim midis një Pashke “ligjore” – ajo e dekretuar nga kalendari – dhe një ekuinoksi “natyror”, pra ekuinoksit që mund të vëzhgohej.

Ndërsa hendeku u zgjerua, shkencëtarët dhe teologët (shpesh këta ishin të njëjtët njerëz) e luftuan atë mbi propozimet për të reformuar kalendarin. A duheshin hequr disa ditë nga viti, vetëm një herë, për të riorganizuar kohën ligjore dhe të vëzhgueshme? Nëse po, sa? Dhe kush duhej të ishte përgjegjës për ndryshimin?

Pyetja u bë akoma më e rëndësishme në shekullin e XV me një numër propozimesh për reforma kalendarike që dështuan në testin e pragmatikës ose të mbështetjes politike nga sundimtarët në mbarë Evropën. Një propozim i tillë u zbulua kohët e fundit i fshehur brenda një libri të shtypur në Bibliotekën Universitare në Kembrixh.

Është shkruar në vitin 1488 nga një teolog nga Universiteti i Louvain i quajtur Peter de Rivo, i cili sugjeron që 10 ditë të hiqen nga kalendari. Pjetri mendoi se një festë e njohur si jubile, ku turma pelegrinësh udhëtonin nga e gjithë Evropa drejt Romës, do të ishte koha e përkryer për t’i bërë të njohur botës reformën. Propozimi nuk ishte i pari apo i fundit që u fundos si gur.

Por përfundimisht ato 10 ditë u zhdukën, kur Papa Gregori reformoi kalendarin në 1582. Ky kalendar i ri, kalendari gregorian, u hodh nga 4 tetori 1582 në 15 tetor 1582. Ai gjithashtu bëri një përafrim më të mirë të gjatësisë natyrore të vitit duke manipuluar vite të brishtë në një cikël 400-vjeçar.

Reforma e 1582-shit erdhi në një botë të karakterizuar nga ndarjet fetare, disa të vjetra, disa të reja. Anglia protestante nuk i miratoi ndryshimet deri në shekullin e XVIII. Shumë komunitete të krishtera ortodokse vazhduan të ndiqnin kalendarin Julian – me rishikimet e mëvonshme të atij kalendari që u treguan të diskutueshme dhe provokuan përçarje të mëtejshme.

Natyrë e paarsyeshme

Është e lehtë të ndihesh i humbur në kohë. Kalendari na ndihmon duke na dhënë një hartë të revolucioneve në ndryshim të stinëve, formës së jetës sonë dhe harqeve më të mëdha të historisë. Por ndërsa jemi brenda matricës së kohës kalendarike, ne mendojmë: a mund ta bëjmë këtë organizim më mirë se kalendari gregorian?

Kjo pyetje u ngrit fuqishëm në shekullin e XVIII nga të ashtuquajturit mendimtarë të ndritur dhe u fuqizua akoma më tej në Revolucionin Francez. Në 1793, qeveria revolucionare e rregulloi muajin në 30 ditë standarde (secila me tre javë me dhjetë ditë), duke lënë pesë deri në gjashtë ditë të çrregullta të pandara në vit dhe duke u dhënë punëtorëve vetëm tre ditë pushim çdo muaj. Fillimi i vitit u zhvendos në ekuinoksin e vjeshtës, sepse barazia e dritës me errësirën ishte një simbol i idealeve të republikës së re.

Kalendari ishte një fitore e arsyes, nëse arsyeja përputhet me thjeshtësinë, qartësinë dhe numrin e gishtërinjve tanë. Por, siç e kemi parë, në aspektin astronomik natyra është e paarsyeshme në mënyrë kokëfortë. Sistemi ishte jetëshkurtër.

Një pjesë e problemit me reformën kalendarike është se kalendarët kanë të bëjnë me përvojat tona të jetuara të kohës, zakonet tona, ritmet tona, kujtimet tona. Për të bërë ndryshime rrënjësore, nevojitet një entuziazëm i veçantë (ose megalomania).

Por historia e kalendarëve mund të na bëjë të pyesim nëse mund ta modifikojmë renditjen e kohës në mënyra më të buta. Kjo mund të mos nënkuptojë ndryshimin e kalendarit në nivel global ose kombëtar. Por çfarë ndodh le të themi me banorët e Australisë? Po sikur të pranojnë më në fund se nuk jetojnë me një vit me katër sezone, duke miratuar kalendarët sezonalë shumë më interesantë dhe më të vëmendshëm, të hartuar nga kulturat indigjene?